Ψηφιακό Αρχείο Εθνικού Θεάτρου: 90 χρόνια θεατρικής ιστορίας διαθέσιμα στο SearchCulture.gr

Μια νέα, δυναμική συνεργασία εμπλουτίζει το SearchCulture.gr, τον Εθνικό Συσσωρευτή Πολιτιστικού Περιεχομένου που αναπτύσσει το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), με πολύτιμο περιεχόμενο που φωτίζει τη θεατρική μας κληρονομιά. Το Ψηφιακό Αρχείο του Εθνικού Θεάτρου, που διατίθεται και μέσω του SearchCulture.gr, διασώζει και καθιστά προσβάσιμο ένα ανεκτίμητο σύνολο τεκμηρίων, όπως προγράμματα παραστάσεων, αποκόμματα εφημερίδων, φωτογραφίες, ηχητικά ντοκουμέντα (από το 1955), βιντεοσκοπήσεις (από το 1994), μουσικές παρτιτούρες, κοστούμια και αφίσες. 

Το Ψηφιακό Αρχείο του Εθνικού Θεάτρου

Το Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας ιδρύθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και εγκαινιάστηκε το 1901 στο εμβληματικό κτίριο της οδού Αγίου Κωνσταντίνου, σχεδιασμένο από τον Ερνέστο Τσίλλερ.

Παρά τις προκλήσεις που αντιμετώπισε, επαναλειτούργησε το 1932 και εξελίχθηκε σε έναν κορυφαίο φορέα του ελληνικού πολιτισμού. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, συνέχισε να προσφέρει παραστάσεις, ενισχύοντας το ηθικό του λαού, ενώ μεταπολεμικά ανέδειξε σπουδαίους καλλιτέχνες και συνέβαλε στην ανάπτυξη της θεατρικής παιδείας. Σήμερα, παραμένει πυλώνας δημιουργίας, προβάλλοντας ποικίλες παραγωγές και εκπαιδευτικά προγράμματα. 

Στο οργανωμένο και εύχρηστο Ψηφιακό Αρχείο του Εθνικού Θεάτρου, η λεπτομερής καταγραφή και η δομημένη παρουσίαση των δεδομένων επιτρέπουν μια πολυεπίπεδη μελέτη της πολιτιστικής κληρονομιάς του Εθνικού Θεάτρου, διευκολύνοντας τόσο τους ερευνητές όσο και το ευρύ κοινό στην πρόσβαση και κατανόηση της θεατρικής ιστορίας.

Κάθε παράσταση έχει τεκμηριωθεί εμπεριστατωμένα με τα ονόματα των συντελεστών, τη διανομή των ρόλων, πληροφορίες για το πότε και που έγιναν οι παραγωγές, ενώ τα κοστούμια των παραστάσεων μέσω 360° φωτογραφίσεων μπορούν να περιστραφούν από τον χρήστη, δίνοντας μια ολοκληρωμένη εικόνα του ενδύματος.

Κοστούμια του Γιώργου Ασημακόπουλου, της Ρένας Αντωνιάδου και Ιωάννας Παπαντωνίου. Άδεια χρήσης CC BY ND 4.0

Το Αρχείο στο SearchCulture.gr

Η ομάδα επιστημόνων του SearchCulture.gr στο ΕΚΤ, εμπλούτισε τα 30.000+ τεκμήρια του Αρχείου με όρους από Λεξιλόγια Ανοικτών Διασυνδεδεμένων Δεδομένων, διασυνδέοντάς τα με άλλα τεκμήρια από άλλες ψηφιακές συλλογές, και επιτρέποντας έτσι σύνθετα ερωτήματα και διεπιστημονική μελέτη.

Ιδιαίτερη αξία για τη συγκεκριμένη συλλογή είχε ο σημασιολογικός εμπλουτισμός στα Πρόσωπα, καθώς περισσότερες από 760 αναφορές σε ηθοποιούς, σκηνοθέτες και σκηνογράφους ταυτοποιήθηκαν και συνδέθηκαν με εγγραφές από το Λεξιλόγιο Προσώπων. Το Λεξιλόγιο αυτό περιλαμβάνει βιογραφικές πληροφορίες, όπως χρονολογίες και τόπους γέννησης/θανάτου, επαγγελματικές ιδιότητες, αναφορές σε άλλες πηγές και εικόνες. Επιπλέον, η διαδικασία αυτή οδήγησε στον εμπλουτισμό του Λεξιλογίου με πάνω από 300 νέα Πρόσωπα, ενισχύοντας τη διασύνδεση και τη γνώση γύρω από το Θέατρο.

Για τον χρήστη, το αποτέλεσμα είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Πλέον μπορεί να αναζητά μονοσήματα τεκμήρια που σχετίζονται με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά προέρχονται από διαφορετικές συλλογές, και να έχει εύκολη πρόσβαση σε βασικά βιογραφικά στοιχεία, βελτιώνοντας την πλοήγηση και την έρευνα στον πλούτο της πολιτιστικής πληροφορίας.

Αξιοποιώντας δημιουργικά τους μηχανισμούς που διαθέτει το μοντέλο δεδομένων της Europeana, κατέστη δυνατή, μέσα από την επιτυχημένη συνεργασία ΕΚΤ και Εθνικού Θεάτρου, να αποδοθεί ιεραρχική δομή στο υλικό, έτσι ώστε τα σχετικά με μια παράσταση τεκμήρια (φωτογραφίες, κοστούμια, μαγνητοσκοπήσεις, ηχητικά αποσπάσματα, προγράμματα και αποκόμματα από τον Τύπο, κ.α.) να διασυνδέονται με το τεκμήριο παράσταση, αποτελώντας μια "οικογένεια" που επιτρέπει την καλύτερη κατανόηση της παράστασης στο σύνολό της. 

Από τα φίλτρα επιμερισμού, ο χρήστης μπορεί να εξερευνήσει επιμέρους συλλογές, όπως είναι η Συλλογή Θεατρικών Κοστουμιών από παραστάσεις, Συλλογή Φωτογραφιών από παραστάσεις, αλλά και Μαγνητοσκοπήσεις ολόκληρων παραστάσεων, να επιλέξει χρονολογία παράστασης ή να δει τεκμήρια που σχετίζονται με ένα Πρόσωπο, ηθοποιό, σκηνοθέτη ή ενδυματολόγο. 

Διασώζοντας τη Θεατρική Κληρονομιά σε ψηφιακή μορφή

Οι Εικαστικές Τέχνες, στηριζόμενες στα ιστορικά τους αρχεία, τεκμηριώνονται πιο εύκολα. Το Θέατρο από την άλλη, συνεπές με τη μεταμορφωτική του φύση, επικεντρώνεται στην έκφραση, την κίνηση και την αλλαγή. Η τεκμηρίωση σήμερα προσεγγίζει το θέατρο όχι απλά ως κείμενο, αλλά ως ζωντανό γεγονός, εισάγοντας μια νέα μεθοδολογία που αναδεικνύει τη δυναμική του και επανεξετάζει στατικές αντιλήψεις για την Ιστορία του Θεάτρου. 

H ολιστική αυτή προσέγγιση βασίζεται στα ψηφιοποιημένα ίχνη του θεατρικού γεγονότος: τα κοστούμια, τα σκηνικά, τις μακέτες, τις φωτογραφίες, ηχογραφήσεις, προγράμματα και δημοσιεύματα που αποτυπώνουν την υποδοχή των παραστάσεων από το κοινό της εποχής. Οι θεατρικές κριτικές, ειδικότερα, αποτελούν ανεκτίμητες πηγές για την κατανόηση της θεατρικής πρακτικής στο ιστορικό της πλαίσιο.

Η ψηφιοποίηση, η σημασιολογική διασύνδεση και ανοικτή διάθεση αυτών των αρχείων επιτρέπει την πολυδιάστατη μελέτη της σκηνογραφίας, της ενδυματολογίας, της δραματουργίας και της υποδοχής του κοινού, προσφέροντας πολύτιμο εννοιολογικό πλαίσιο για τις καλλιτεχνικές τάσεις κάθε εποχής. Η συλλογή και ανάλυση θεατρικών τεκμηρίων επιτρέπει τη μελέτη του θεάτρου ως μια τέχνη που συνομιλεί με την κοινωνία της εκάστοτε εποχής, αποκαλύπτοντας τη δυναμική της παράστασης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας μέσα στον χρόνο.

Η πιο πρόσφατη φωτογραφία από το Αρχείο του Εθνικού Θεάτρου από την παράσταση "Ιστορίες για να μην κοιμάσαι" (2023) και η παλαιότερη,  από την παράσταση "Η άμαξα - Γλέντι, κρασί, αγάπη" (1931). Άδεια χρήσης CC BY ND 4.0

Οι Παραστατικές Τέχνες στο SearchCulture.gr

Το SearchCulture.gr φιλοξενεί ήδη σημαντικές ψηφιακές συλλογές παραστατικών τεχνών από διάφορους φορείς, όπως για παράδειγμα:

• Το αρχείο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με 2.140 τεκμήρια,
• Το Αρχείο της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης με 234 τεκμήρια, και πιο πρόσφατα
• Το Αρχείο του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης- ένα σημαντικό αρχείο 11.153 τεκμήριων και
• Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου με ένα αρχείο που αποτυπώνει 65 έτη καλλιτεχνικών εκδηλώσεων μέσα από φωτογραφίες, καταλόγους, αφίσες, βίντεο, προγράμματα και διαφημιστικά έντυπα.

Μια αναζήτηση στη θεματική “Θέατρο” μας ανακτά πάνω από 36 χιλιάδες αποτελέσματα από τις συλλογές διαφόρων φορέων, ενώ ενδιαφέρον έχουν και υποσυλλογές φορέων με θέμα το θέατρο, όπως για παράδειγμα το Θεατρικό Αρχείο του σκηνογράφου Γιώργου Ανεμογιάννη.

Αν αναζητήσει κανείς "Εθνικό Θέατρο" στο μεγάλο αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, θα βρει από το Αρχείο Γιάννη Μόραλη και Νίκου Νικολάου, μακέτες και σχέδια για κοστούμια και σκηνικά τα οποία μπορεί μετά να δει σε φωτογραφίες από το Αρχείο του Εθνικού, υλοποιημένα.

Μακέτα για σκηνικό της παράστασης 'Η θαυμαστή μπαλωματού' του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, του Γιάννη Μόραλη από το Αρχείο ΜΙΕΤ (In copyright) και Φωτογραφία από την παράσταση "Η θαυμαστή μπαλωματού" (1958) από το Αρχείο του Εθνικού Θεάτρου (CC BY ND 4.0)

Το SearchCulture.gr μεγαλώνει διαρκώς, συγκεντρώνοντας πολύτιμα τεκμήρια του παρελθόντος και καθιστώντας τα προσβάσιμα σε ερευνητές, δημιουργούς και το ευρύ κοινό. Αξιοποιώντας σημασιολογικές τεχνολογίες και καινοτόμα ψηφιακά εργαλεία, γεφυρώνει την ιστορική μνήμη με τη σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση, ενισχύοντας τόσο τη μελέτη όσο και την αναβίωση των τεχνών. Παράλληλα, ενεργοποιεί κοινότητες με ενδιαφέρον στον ψηφιακό πολιτισμό, διαδίδοντας και αναδεικνύοντας την πολύπλευρη πολιτιστική μας κληρονομιά. Μέσα από αυτή τη δυναμική προσέγγιση, εμπνέει νέα ερευνητικά ερωτήματα και ερμηνείες, αλλά και καινοτόμες μορφές επανάχρησης και καλλιτεχνικής δημιουργίας. 

Σχετικά

Η Πράξη "Δημιουργία, Ανάδειξη και Αξιοποίηση Ψηφιακού Πολιτιστικού Αποθέματος Εθνικού Θεάτρου» υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της Πρόσκλησης 118 του Ε.Π. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ 2014-2020. Τεχνικός ανάδοχος της Πράξης ήταν η Ένωση του Ερευνητικού Κέντρου ΑΘΗΝΑ και της εταιρίας INDIGITAL.

Στο πλαίσιο της Πρόσκλησης 118 (Δημιουργία, ανάδειξη και αξιοποίηση Ψηφιακού Πολιτιστικού Αποθέματος) του Ε.Π. ΕΠΑΝΕΚ, ρόλος του ΕΚΤ, αναφορικά με τους φορείς που υλοποιούν έργα ψηφιοποίησης του πολιτιστικού μας αποθέματος, είναι να διεξάγει έλεγχο συμμόρφωσης των συστημάτων διάθεσης ψηφιακού περιεχομένου που αναπτύσσουν οι φορείς και των προς διάθεση μεταδεδομένων και ψηφιακών αρχείων της ψηφιακής συλλογής που δημιουργούν με τις Βασικές Προδιαγραφές Διαλειτουργικότητας του ΕΚΤ, να παρέχει βοήθεια και υποστήριξη στους φορείς για την συμμόρφωσή τους με τις Προδιαγραφές, να διεξάγει εκτεταμμένους σημασιολογικούς εμπλουτισμούς στα μεταδεδομένα και τα αρχεία προεπισκόπησης που συλλέγει, και να εντάσσει τις συλλογές στον Εθνικό Συσσωρευτή Ψηφιακών Πολιτιστικών Πόρων Searchculture.gr και την Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Πλατφόρμα Europeana.

*Κεντρική φωτογραφία από την παράσταση "Το καινούργιο σπίτι" (2019), CC BY-ND 4.0