Η ιστορία της Εικαστικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα μέσα από Ψηφιακά Αρχεία και Ηλεκτρονικές Εκδόσεις

Μέσω του Εθνικού Συσσωρευτή Πολιτιστικού Περιεχομένου SearchCulture.gr και των ηλεκτρονικών εκδόσεων του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) συγκεντρώνεται ένας πολύτιμος όγκος ψηφιακού περιεχομένου που καταγράφει, αποτυπώνει και αναδεικνύει την εξέλιξη και τα επιτεύγματα των Σχολών Καλών και Εφαρμοσμένων Τεχνών στην Ελλάδα.

Η εκπαίδευση στις Εικαστικές Τέχνες στην Ελλάδα διαθέτει βαθιές ρίζες που ανάγονται στον 19ο αιώνα, με την ίδρυση του Σχολείου των Τεχνών το 1837, από τα πρώτα εκπαιδευτικά ιδρύματα στις Τέχνες στην Ευρώπη.

Αυτό μετουσιώθηκε στη σημερινή Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ), με στόχο της Σχολής την εκπαίδευση καλλιτεχνών και τεχνιτών, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής. Σταδιακά, το εκπαιδευτικό έργο εμπλουτίστηκε με νέα καλλιτεχνικά ρεύματα και διδασκαλίες μεγάλων καλλιτεχνών ενσωματώνοντας τις δυτικές επιρροές μέσα στη βαθιά ελληνική εικαστική παράδοση.

Τον 20ό αιώνα, η ανάγκη για αποκέντρωση και εκσυγχρονισμό της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης οδήγησε στη δημιουργία νέων ιδρυμάτων. Έτσι, ιδρύθηκαν οι Σχολές Καλών Τεχνών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) το 1984 και στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (ΠΔΜ) το 2006, επεκτείνοντας την ακαδημαϊκή κατάρτιση και την εικαστική έρευνα στη Βόρεια Ελλάδα. 

Σήμερα, οι τρεις αυτές πανεπιστημιακές σχολές προσφέρουν προγράμματα σπουδών που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα της εικαστικής δημιουργίας, από τη ζωγραφική και τη γλυπτική έως τις νέες τεχνολογίες και τα ψηφιακά μέσα. Παράλληλα, ψηφιοποιούν και διαθέτουν τα αρχεία τους, αξιοποιούν τις υπηρεσίες ηλεκτρονικών εκδόσεων του ΕΚΤ και προβάλλουν πλέον την καλλιτεχνική και ερευνητική τους παραγωγή διεθνώς, μέσω του SearchCulture.gr και της Europeana.

Ψηφιακή Συλλογή της Πινακοθήκης της ΑΣΚΤ 

Η Πινακοθήκη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) αποτελεί μια εκτενή συλλογή άνω των 9.000 έργων τέχνης που καταγράφει τη διαδρομή της εικαστικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα, από τον 19ο αιώνα έως σήμερα. Περιλαμβάνει ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, φωτογραφία και άλλα μέσα, με έργα καθηγητών, φοιτητών και διακεκριμένων καλλιτεχνών, προερχόμενα από βραβεύσεις, πτυχιακές εργασίες και δωρεές. Η συλλογή συνεχώς εμπλουτίζεται, λειτουργώντας ως ζωντανό αρχείο της νεοελληνικής τέχνης. 

Μέσα από τη νέα συνεργασία με το ΕΚΤ, 700 έργα της Ψηφιακής Συλλογής της Πινακοθήκης ενσωματώθηκαν στο SearchCulture.gr, ενισχύοντας τη σύνδεση της ακαδημαϊκής κοινότητας με το ευρύ καλλιτεχνικό πεδίο. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται έργα γνωστών καλλιτεχνών είτε από τα φοιτητικά τους χρόνια, όπως είναι ο Αλέκος Φασιανός, είτε έργα της ώριμης καλλιτεχνικής τους παραγωγής, όπως για παράδειγμα του Γιάννη Μόραλη, και άλλων.

Το παράθυρο,1993, Κάτια Βαρβάκη, Ψηφιακή Συλλογή της Πινακοθήκης της ΑΣΚΤ, Άδεια Χρήσης CC BY-SA 4.0

Αποθετήριο του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του ΑΠΘ

Το Αποθετήριο του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) καταγράφει, τεκμηριώνει και προβάλλει την καλλιτεχνική και ερευνητική δραστηριότητα του Τμήματος. Περιλαμβάνει έργα φοιτητών και διδασκόντων, πτυχιακές και διπλωματικές εργασίες, και σύντομα θα περιέχει και ερευνητικό υλικό, συμβάλλοντας στη διατήρηση και διάδοση της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας. Μέσω της ψηφιακής του διάθεσης, το αποθετήριο ενισχύει την πρόσβαση και τη δικτύωση της εικαστικής εκπαίδευσης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Υλοποιημένο από το ΕΚΤ, το αποθετήριο προβάλλεται και μέσω του SearchCulture.gr, στον σύνδεσμο SearchCulture.gr | Αποθετήριο Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών ΑΠΘ.

Βίος και πολιτεία, Δαμουλάκης Κωνσταντίνος, Αποθετήριο ΑΠΘ, Άδεια χρήσης CC BY-NC-ND 4.0 GR

Aκαδημαϊκές εκδόσεις του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του ΠΔΜ

Οι ακαδημαϊκές εκδόσεις του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας (ΠΔΜ) αποτελούν πολύτιμες συνεισφορές στην εικαστική έρευνα, την τέχνη και τον πολιτισμό, ενισχύοντας τη θεωρητική και πρακτική προσέγγιση της καλλιτεχνικής δημιουργίας στην Ελλάδα.

Το eBook «Απαγορεύεται! Εικαστική Λογοκρισία στην Ελλάδα (1949-2016)» του Γιάννη Ζιώγα, Κοσμήτορα της Σχολής, εξετάζει το κρίσιμο ζήτημα της λογοκρισίας στην τέχνη, ρίχνοντας φως σε περιορισμούς, απαγορεύσεις και την πολιτική διάσταση της εικαστικής παραγωγής στη σύγχρονη ελληνική ιστορία.

Το eBook «Ανακυκλώνοντας Καλλιτεχνικά» του ιδίου συγγραφέα διερευνά τη σύνδεση της τέχνης με τη βιωσιμότητα, παρουσιάζοντας καλλιτεχνικές πρακτικές που αξιοποιούν την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση υλικών ως δημιουργικό εργαλείο. 

Η Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας έχει ενεργοποιήσει δράσεις που σχετίζονται με το τοπίο και όλα εκείνα που το τοπίο μπορεί να εκφράσει. Η Φλώρινα, όπου βρίσκεται η έδρα της Σχολής, είναι μια πόλη βυθισμένη στην ύπαιθρο της Δυτικής Μακεδονίας με αποτέλεσμα αυτό το οποίο συμβαίνει εκεί να αποτελεί το πρώτο πολιτιστικό πείραμα στην Ελλάδα που συμβαίνει στην ύπαιθρο.

Μνήμες και Σιωπές Άγιος Γερμανός, 2010, Ορέστης Διαμάντης, Δήμητρα Ξενάκη 

Στο πλαίσιο αυτό, το Διεθνές Συνέδριο για την Εικαστική Πορεία προς τις Πρέσπες και το αρχείο τευχών του, επικεντρώνονται στην Περιπατητική Τέχνη, έναν τομέα που συνδέει την καλλιτεχνική πρακτική με το τοπίο και την εμπειρία του χώρου. Επιχειρώντας την ψηφιακή καταγραφή μιας άυλης πρακτικής, οι εκδόσεις αποτυπώνουν τη διερεύνηση της σχέσης του ανθρώπου με το ορεινό τοπίο, μέσα από τη φιλοσοφική, καλλιτεχνική και ψυχογεωγραφική του διάσταση.

Τα Πρακτικά του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του ΠΔΜ διατίθενται με ανοικτή πρόσβαση και προσφέρουν μια δυναμική πλατφόρμα καταγραφών των σύγχρονων εικαστικών προσεγγίσεων του Τμήματος. Συγκεντρώνουν ερευνητικές εργασίες, προωθώντας τη θεωρητική προσέγγιση και την εικαστική έρευνα σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Το 2017 συμμετείχε και το ΕΚΤ σε συνέδριο του Τμήματος με εισήγηση με τίτλο “Πώς η τεκμηρίωση της καλλιτεχνικής παραγωγής των δημιουργών ωφελεί τους ίδιους, τις Σχολές Καλών Τεχνών και την κοινωνία: μια προσέγγιση της καλλιτεχνικής παραγωγής βασισμένη στα δεδομένα”.

Τεκμηριώνοντας την πορεία της εικαστικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα

Η συγκέντρωση των διάσπαρτων ψηφιακών αρχείων των Σχολών Καλών Τεχνών στο SearchCulture.gr, σε συνδυασμό με την ανοικτή πρόσβαση στις ηλεκτρονικές εκδόσεις τους, δεν διασφαλίζει μόνο τη διατήρηση και μελέτη της ιστορίας των εικαστικών σπουδών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, αλλά αποτελεί και έναν κρίσιμο μηχανισμό τεκμηρίωσης της εικαστικής πρακτικής στη χώρα μας, εμπλουτίζοντας το αφήγημα της ελληνικής τέχνης και επιχειρώντας τη χαρτογράφηση του αχανούς πεδίου της εικαστικής έρευνας.

Με τη συμβολή του ΕΚΤ, αναδεικνύεται το έργο των Σχολών, ενεργοποιούνται διεπιστημονικές κοινότητες ενδιαφέροντος και ενισχύεται η σύνδεση μεταξύ παλαιότερων και νέων γενεών καλλιτεχνών.

Στο SearchCulture.gr πλέον ο χρήστης μπορεί να βρει πάνω από 1.200 εικαστικούς καλλιτέχνες, με έργα και αναφορές σ'αυτούς, να περιηγηθεί σε 25 Ψηφιακές Συλλογές Τέχνης, να εξερευνήσει 15 Θεματικές Εκθέσεις με θέμα τις Εικαστικές Τέχνες και 12 Θεματικές Εκθέσεις με θέμα τις Εφαρμοσμένες Τέχνες, ενώ 7 Προσωπογραφικές Εκθέσεις φωτίζουν μεμονωμένους καλλιτέχνες και ομάδες καλλιτεχνών με κοινό όραμα. 

Σταδιακά, δημιουργείται μια εθνική συλλογή Εικαστικών Τεχνών, η οποία προβάλλει την ελληνική καλλιτεχνική παραγωγή διεθνώς, "μπολιάζει" την εγχώρια εικαστική έρευνα με νέες οπτικές και ερμηνείες και εμπνέει τη νέα γενιά δημιουργών για ρηξικέλευθες μορφές επανάχρησης περιεχομένου και καινοτομίας.

Σχετικά με το SearchCulture.gr

Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) είναι ο Εθνικός Συσσωρευτής Ψηφιακού Πολιτιστικού Περιεχομένου και ο διαπιστευμένος εθνικός συσσωρευτής για την ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη Europeana μέσω της υποδομής SearchCulture.gr που αναπτύσσει. Σήμερα, το SearchCulture.gr φιλοξενεί περισσότερα από 850.000 ψηφιακά τεκμήρια, που άπτονται της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως αρχαιολογικά μνημεία, ιστορικά έγγραφα και χειρόγραφα, λαογραφικά αντικείμενα και κειμήλια, έργα καλών τεχνών, θρησκευτικά έργα τέχνης, χαρτογραφικό υλικό, χάρτες και βιβλία.

H αναβάθμιση και η επέκταση του συσσωρευτή SearchCulture.gr με νέες λειτουργικότητες για το διάστημα 2020-2023, πραγματοποιήθηκε από το ΕΚΤ στο πλαίσιο της πράξης “Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας: Υποδομή Συσσώρευσης, Τεκμηρίωσης και Διάθεσης Ψηφιακού Περιεχομένου με διασφάλιση διαλειτουργικότητας, μακροχρόνιας διατήρησης και ανοικτής πρόσβασης”. Η πράξη υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα" (ΕΣΠΑ 2014-2020) και συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση - Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και εθνικούς πόρους.

Σχετικά με την υπηρεσία ηλεκτρονικών εκδόσεων

Η υπηρεσία ePublishing@EKT παρέχει μια ολοκληρωμένη πλατφόρμα για την ηλεκτρονική έκδοση και διάθεση επιστημονικών εκδόσεων ανοικτής πρόσβασης, καλύπτοντας περιοδικά (eJournals), πρακτικά συνεδρίων (eProceedings) και βιβλία (eBooks). Αποτελεί καταλύτη στον ψηφιακό μετασχηματισμό της επιστημονικής εκδοτικής δραστηριότητας στην Ελλάδα, υιοθετώντας διεθνή πρότυπα και σύγχρονες τεχνολογίες, με στόχο την προώθηση της Ανοικτής Επιστήμης. Απευθύνεται σε επιστημονικούς εκδότες, ερευνητικούς και ακαδημαϊκούς φορείς που επιθυμούν να δημιουργήσουν ή να αναβαθμίσουν τις εκδοτικές τους δραστηριότητες σε ένα σύγχρονο ψηφιακό περιβάλλον.

Εικόνα άρθρου: Άτιτλο, 2004, Άνυ Καραβίδα, Ψηφιακή Συλλογή ΑΣΚΤ, άδεια χρήσης CC BY-SA 4.0. Τα screenshots είναι από την ηλεκτρονική έκδοση https://eproceedings.epublishing.ekt.gr/index.php/visualmarch/issue/view/128