Νέα έκδοση των Βασικών Προδιαγραφών Διαλειτουργικότητας, Τεκμηρίωσης και Ψηφιακών Αρχείων για την ένταξη συλλογών στο SearchCulture.gr

Μια νέα, επικαιροποιημένη έκδοση των Βασικών Προδιαγραφών διαλειτουργικότητας, ανοικτότητας και ποιότητας τεκμηρίωσης και ψηφιακών αρχείων για την ένταξη ψηφιακών συλλογών στον Εθνικό Συσσωρευτή Ψηφιακών Πολιτιστικών Πόρων SearchCulture.gr εκδόθηκε από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ).

Η έκδοση απευθύνεται σε φορείς περιεχομένου - αλλά και στους τεχνικούς αναδόχους που τους υποστηρίζουν - και περιλαμβάνει συνοπτικά όλες τις απαραίτητες προδιαγραφές διαλειτουργικότητας για τα συστήματα διάθεσης περιεχομένου τους, τα προς διάθεση μεταδεδομένα και ψηφιακά αρχεία, αλλά και τις ελάχιστες προδιαγραφές ποιότητας μεταδεδομένων και ψηφιακών αρχείων, που καθιστούν δυνατή την ένταξη των συλλογών τους στο SearchCulture.gr αλλά και τη Europeana, καθώς οι προδιαγραφές είναι εναρμονισμένες με το πλαίσιο δημοσίευσης συλλογών της Ευρωπαϊκής Ψηφιακής Πλατφόρμας.

Μέσω των προδιαγραφών αλλά και την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών σε φορείς πολιτιστικών συλλογών, δικαιούχους έργων ψηφιοποίησης και τεχνικούς αναδόχους, τo EKT συμβάλει καταλυτικά στην καθιέρωση κοινών προτύπων διαλειτουργικότητας, ανοικτότητας και ποιότητας στα έργα ψηφιοποίησης που υλοποιούνται σε εθνικό επίπεδο με δημόσια χρηματοδότηση: 5 τρέχουσες Προσκλήσεις Ψηφιοποίησης Πολιτισμού (118, 03_ΕΠΑνΕΚ, 07_ΕΠΑνΕΚ του Προγράμματος ΕΠΑνΕΚ 2014-2020 και 05, 05Β του Προγράμματος Ψηφιακός Μετασχηματισμός 2021-2027) συνολικού προϋπολογισμού  134.696.320 € ορίζουν ως υποχρεωτικούς όρους, την υιοθέτηση των Προδιαγραφών του ΕΚΤ και τη διάθεση των παραγόμενων συλλογών για ένταξη στο SearchCulture.gr και τη Europeana.

Με αυτόν τον τρόπο, το ΕΚΤ, σε συνεργασία με τις Διαχειριστικές Αρχές των παραπάνω Προγραμμάτων, συμβάλλει στη διασφάλιση της ποιότητας και της βιωσιμότητας των αποτελεσμάτων τουλάχιστον 100 Πράξεων ψηφιακού πολιτισμού, διασφαλίζοντας την ανταποδοτικότητα δημοσίων επενδύσεων στον πολίτη και συμβάλλοντας έτσι αποφασιστικά στον ψηφιακό μετασχηματισμό του πολιτιστικού τομέα της χώρας.

Η 1η έκδοση των προδιαγραφών δημοσιεύθηκε από το ΕΚΤ το 2020. Από τότε έχουν ήδη ελεγχθεί και ενταχθεί στο SearchCulture.gr και την Europeana τουλάχιστον 25 συλλογές που υιοθέτησαν τις προδιαγραφές.

Λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία που απέκτησε από τη συνεργασία του με τους φορείς το διάστημα αυτό, αλλά και τις τεχνολογικές εξελίξεις στη δημοσίευση ψηφιακών πολιτιστικών πόρων, το ΕΚΤ εξέδωσε τη 2η έκδοση του Οδηγού τον Ιούλιο του 2024, με σκοπό να βοηθήσει περισσότερο τους φορείς και τους τεχνικούς αναδόχους τους στη δημοσίευση ποιοτικών και διαλειτουργικών ψηφιακών συλλογών, εξειδικεύοντας και επεξηγώντας επιμέρους ζητήματα και παρέχοντας περισσότερα παραδείγματα και χρηστικές συμβουλές, χωρίς να επιφέρει νέες απαιτήσεις.

Ειδικότερα, στη 2η έκδοση των Προδιαγραφών έχουν προστεθεί κεφάλαια που εξειδικεύουν τη διάθεση ψηφιακών 3D μοντέλων καθώς και εικόνων μέσω του πρωτοκόλλου ΙIIF. Επιπλέον, έχει προστεθεί η ενότητα οδηγιών τεκμηρίωσης και καλών πρακτικών που παρουσιάζει τον βέλτιστο τρόπο συμπλήρωσης επιμέρους πεδίων μεταδεδομένων.

Επίσης, γίνεται παρουσίαση των λεξιλογίων του ΕΚΤ και τον τρόπο που μπορούν (προαιρετικά) να χρησιμοποιηθούν ως τιμές συγκριμένων πεδίων. Τέλος, έχει γίνει εμπλουτισμός, με παραδείγματα, των ενοτήτων που αφορούν τη διάθεση μεταδεδομένων σε διάφορα σχήματα μέσω του πρωτοκόλλου OAI-PMH, καθώς και τη χρήση μόνιμων προσδιοριστών.

H 2η έκδοση των Βασικών Προδιαγραφών περιλαμβάνει συνοπτικά τις εξής απαιτήσεις ή συστάσεις:

1. Οι ψηφιακές συλλογές πρέπει να δημοσιεύονται διαδικτυακά μέσα από δημόσιο ιστότοπο - ιδανικά ενός ψηφιακού αποθετηρίου - όπου το κάθε ψηφιακό τεκμήριο διατίθεται από ξεχωριστή σελίδα με σταθερό URL.
2. Ο ιστότοπος θα πρέπει να εξάγει τα μεταδεδομένα των ψηφιακών τεκμηρίων σε μορφή XML σε συγκεκριμένα σχήματα μεταδεδομένων μέσα από την υλοποίηση του πρωτόκολλο OAI-PMH
3. Τα υποστηριζόμενα σχήματα μεταδεδομένων είναι:

• Το Europeana Data Model (EDM)
• Το Europeana Semantic Elements (ESE)
• Κάποια  από τις Dublin Core υλοποιήσεις, ειδικά για το OAI-PMH πρωτόκολλο (OAI_DC, OAI_DCTERMS ή OAI_QDC) συνδυαστικά με το σχήμα METS

  Όποιο σχήμα μεταδεδομένων και αν επιλεγεί, για κάθε τεκμήριο θα πρέπει κατ’ ελάχιστον να παρέχονται μία σειρά από περιγραφικά πεδία (τίτλος, δημιουργός, θέμα, τύπος, τόπος, ημερομηνία), μια σειρά από πεδία διαδικτυακών διευθύνσεων (σελίδα τεκμηρίου, βασικό ψηφιακό αρχείο, thumbnail) και το πεδίο με την τυποποιημένη άδεια χρήσης (μία από τις υποστηριζόμενες άδειες creative commons ή RightsStatements.org)

4. Οι φορείς ενθαρρύνονται να χρησιμοποιήσουν τα δημοσιευμένα Λεξιλόγια του SearchCulture.gr για συγκεκριμένα πεδία, όπως ο τύπος, ο δημιουργός ή το αναφερόμενο πρόσωπο, το θέμα και ο τόπος.
5. Ανάλογα με τον τύπο του ψηφιακού αρχείου (εικόνα, κείμενο, video, ήχος, 3D μοντέλο), υπάρχουν συγκεκριμένοι μορφότυποι που υποστηρίζονται, καθώς και ελάχιστες απαιτήσεις ποιότητες (π.χ. ανάλυσης για αρχεία εικόνας)
6. Εναλλακτικοί τρόποι διάθεσης εικόνων ή 3D μοντέλων: IIIF και URL διαδραστικής αναπαραγωγής 3D μοντέλου μέσα από embeddable web viewer, αντίστοιχα.

Για την αποτελεσματικότερη συνεργασία με τους φορείς (και τους τεχνικούς αναδόχους τους) για την υποβολή των συλλογών προς έλεγχο και ένταξη στο SearchCulture.gr και τη Europeana, το ΕΚΤ εγκαινίασε πρόσφατα την υπηρεσία Υπηρεσία Απομακρυσμένης Υποστήριξης eHelpdesk του SearchCulture.gr. Η διαδικασία υποβολής και ένταξης περιγράφεται εδώ.

Μέσα από την καθιέρωση των προδιαγραφών, το ΕΚΤ προωθεί τη δημιουργία ενός Ψηφιακού Δημόσιου Χώρου, όπου το σύνολο του εθνικού ψηφιακού πολιτιστικού και επιστημονικού περιεχομένου θα διατίθεται με τους ελάχιστους δυνατούς περιορισμούς, προς χρήση για παραγωγή νέας γνώσης από την ερευνητική, ακαδημαϊκή και εκπαιδευτική κοινότητα και τις δημιουργικές βιομηχανίες.

Σχετικά με το SearchCulture.gr

Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) είναι ο Εθνικός Συσσωρευτής Ψηφιακού Πολιτιστικού Περιεχομένου και ο διαπιστευμένος εθνικός συσσωρευτής για την ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη Europeana μέσω της υποδομής SearchCulture.gr που αναπτύσσει. Σήμερα, το SearchCulture.gr φιλοξενεί περισσότερα από 840.000 ψηφιακά τεκμήρια, που άπτονται της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως αρχαιολογικά μνημεία, ιστορικά έγγραφα και χειρόγραφα, λαογραφικά αντικείμενα και κειμήλια, έργα καλών τεχνών, θρησκευτικά έργα τέχνης, χαρτογραφικό υλικό, χάρτες και βιβλία. Συμμετέχουν 88 φορείς, όπως μουσεία, βιβλιοθήκες, αρχεία, εφορείες και πολιτιστικοί σύλλογοι, μεταξύ των οποίων η Εθνική Πινακοθήκη, η Εθνική Λυρική Σκηνή, το Λαογραφικό Μουσείο Μακεδονίας-Θράκης, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, το Ίδρυμα Αβέρωφ, κ.ά.

Στο SearchCulture.gr συλλέγονται, εμπλουτίζονται σημασιολογικά και ευρετηριάζονται τα περιγραφικά μεταδεδομένα των ψηφιακών τεκμηρίων ως προς τα πρόσωπα, τις ιστορικές περιόδους, τους τύπους των τεκμηρίων, τις τοποθεσίες και τα θέματα, αναδεικνύοντας με μοναδικό τρόπο τις συσχετίσεις ανάμεσά τους, σε όλο το εύρος της ελληνικής ιστορίας. Το ΕΚΤ ως διαπιστευμένος εθνικός συσσωρευτής́ για την Europeana, διαθέτει σε αυτή τις συλλογές που συλλέγει, ακολουθώντας τα διεθνή πρότυπα και τις προδιαγραφές και μεριμνώντας για την προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς διεθνώς.

H αναβάθμιση και η επέκταση του συσσωρευτή SearchCulture.gr με νέες λειτουργικότητες για το διάστημα 2020-2023, πραγματοποιήθηκε από το ΕΚΤ στο πλαίσιο της πράξης “Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας: Υποδομή Συσσώρευσης, Τεκμηρίωσης και Διάθεσης Ψηφιακού Περιεχομένου με διασφάλιση διαλειτουργικότητας, μακροχρόνιας διατήρησης και ανοικτής πρόσβασης”. Η πράξη υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα" (ΕΣΠΑ 2014-2020) και συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση - Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και εθνικούς πόρους.