Ο ψηφιακός μετασχηματισμός του πολιτιστικού τομέα στο επίκεντρο του Ετήσιου Συνεδρίου της Europeana, στη Λισαβόνα

Περισσότερα από 270 άτομα από όλη την Ευρώπη - επιμελητές μουσείων, προγραμματιστές, βιβλιοθηκονόμοι, εκπαιδευτικοί και εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής - βρέθηκαν στο φετινό συνέδριο της Europeana, που πραγματοποιήθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Πορτογαλίας στη Λισαβόνα μεταξύ 27 και 29 Νοεμβρίου 2019. Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (EKT), ως διαπιστευμένος Εθνικός Συσσωρευτής Πολιτιστικών Δεδομένων για τη Europeana μέσω της υποδομής συσσώρευσης SearchCulture.gr την οποία αναπτύσσει, συμμετείχε και φέτος στo συνέδριο που αποτελεί και την Ετήσια Συνάντηση της Ένωσης του Δικτύου της Europeana (Europeana Network Association).

Την ευθύνη για τη διοργάνωση του Συνεδρίου είχαν οι 6 κοινότητες που συγκροτούν το Δίκτυο των Φορέων της Europeana, Europeana Tech, Research, Copyright, Impact, Education, Communicators, οι οποίες επιμελήθηκαν εργαστήρια και πολλές παράλληλες συνεδρίες που ήταν αφιερωμένες στις επιμέρους θεματικές. Στο πλαίσιο του τριήμερου συνεδρίου, μίλησαν επίσης εξέχουσες προσωπικότητες του ευρύτερου οικοσυστήματος της ψηφιακής σύγκλισης πολιτισμού και τεχνολογίας.

Εργαστήρια και παράλληλες συνεδρίες 

H κοινότητα Europeana Tech πραγματοποίησε εργαστήρια με θέμα την υλοποίηση του ανερχόμενου προτύπου IIIF για την προβολή και τον διαμοιρασμό των πολιτιστικών ψηφιακών αναπαραγωγών και τους βέλτιστους τρόπους ψηφιοποίησης και διάθεσης 3D περιεχομένου, διαδικτυακά και στη Europeana, και είχε την ευθύνη του συντονισμού συνεδριών κατά τις οποίες παρουσιάστηκαν οι πλέον πρόσφατες εξελίξεις γύρω από θέματα όπως η σχέση της Europeana με την κοινότητα της Wikimedia, οι αναδυόμενες εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης στον πολιτισμό, οι νεότερες εξελίξεις σχετικά με την ανάπτυξη του εμπλουτισμού και της πρόσβασης στο πολιτιστικό περιεχόμενο σε πολλαπλές γλώσσες. Πραγματοποίησε ακόμη συνεδρία Unconference κατά την οποία συζητήθηκαν με ανοικτό τρόπο από τους συμμετέχοντες τεχνικού ενδιαφέροντος θέματα που έθεσαν επί τόπου στους διοργανωτές.

H κοινότητα για την Έρευνα διοργάνωσε σεμινάριο όπου διερευνήθηκε ο ρόλος της Europeana στο οικοσύστημα του Νέφους της Ανοικτής Επιστήμης, στο οποίο έγιναν παρουσιάσεις και διερευνήθηκαν οι συνέργειες με έργα και υποδομές όπως το EOSC Secretariat, το EOSC-hub, το SSHOC project ,και την υποδομή για τις ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες PARTHENOS, ενώ μία ακόμη συνεδρία ήταν αφιερωμένη στη συζήτηση γύρω από την υλοποίηση των αρχών FAIR (Findable, Accessible, Interoperable, Reusable) από τους πολιτιστικούς φορείς.

H αξιοποίηση της Europeana στην εκπαίδευση με τη χρήση καινοτόμων εργαλείων και πρακτικών και η κατανόηση της σημασίας και του τρόπου αξιοποίησης ανοικτού περιεχομένου από τους εκπαιδευτικούς ήταν το αντικείμενο συνεδριών και εργαστηρίου που διοργάνωσε η κοινότητα για την Εκπαίδευση.

H νέα Οδηγία για το Copyright στην Ενιαία Αγορά, οι δυνατότητες που ανοίγονται από την υιοθέτησή της για τους πολιτιστικούς φορείς και η σημασία της εμπλοκής των πολιτιστικών φορέων στη μεταφορά της Οδηγίας στις εθνικές νομοθεσίες έως τον Ιούνιο του 2021 ήταν το βασικό θέμα που απασχόλησε την κοινότητα για το Copyright στις εργασίες του Συνεδρίου και στα σχετικά σεμινάρια και συνεδρίες που συντόνισε.

H κοινότητα που ασχολείται με την ανάπτυξη της μεθοδολογίας για τη μέτρηση του αντικτύπου σε συνεργασία με την κοινότητα των Communicators πραγματοποίησε σχετικό σεμινάριο για το πώς οι εργαζόμενοι στους πολιτιστικούς φορείς μπορούν να αξιοποιήσουν τις σχετικές αρχές για να επικοινωνήσουν καλύτερα την αξία του έργου τους στους χρήστες αλλά και τις αρχές λήψης αποφάσεων και τους χρηματοδότες τους

Aνοικτή συζήτηση πραγματοποίησαν, τέλος, και εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με τους συμμετέχοντες, ως προς το τί σημαίνει ψηφιακός μετασχηματισμός για τους πολιτιστικούς φορείς, τι μέτρα πρέπει να παρθούν σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, καθώς και πώς μπορεί να βοηθήσει η Europeana ώστε να επιταχυνθούν οι σχετικές εξελίξεις.

Παρουσιάσεις που κέντρισαν το ενδιαφέρον του κοινού

Η κεντρική ομιλία του συνεδρίου έγινε από τον Frédéric Kaplan, καθηγητή στις Ψηφιακές Ανθρωπιστικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο EPFL, ο οποίος παρουσίασε το όραμα της πρωτοβουλίας TimeMachine για τη δημιουργία μίας πανευρωπαϊκής υποδομής για την ψηφιακή πολιτιστική κληρονομιά που θα αξιοποιεί τις πλέον καινοτόμες τεχνολογίες τρισδιάστατης ψηφιοποίησης σε συνδυασμό με την τεχνητή νοημοσύνη και την εικονική πραγματικότητα για την αναπαράσταση του παρελθόντος.

Η κα Rehana Schwinninger-Ladak, υπεύθυνη του Τμήματος των Διαδραστικών Τεχνολογιών για την Εκπαίδευση και τον Πολιτισμό της Γενικής Διεύθυνσης DG Connect της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρουσίασε τις πρόσφατες πρωτοβουλίες της ΕΕ για τον πολιτισμό (Κοινή Δήλωση της Ρώμης 2017 από τους 27 ηγέτες των Κρατών-Μελών, το Ευρωπαϊκό Έτος για την Πολιτιστική Κληρονομιά 2018, την Νέα Ατζέντα για τον Πολιτισμό, το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Δράσης για τον Πολιτισμό, τη Δήλωση των Κρατών- Μελών για την ενίσχυση των δράσεων Ψηφιοποίησης στον Πολιτισμό, τη νέα Οδηγία για το Copyright στην Ενιαία Αγορά).

Αυτά θα καθορίσουν και το πλαίσιο της επόμενης χρηματοδοτικής περιόδου 2021-2027 (Digital Europe Programme, Horizon, Creative Europe) καθώς και τη στρατηγική για τη Europeana τα επόμενα χρόνια. Συμβουλευτικό ρόλο ως προς τη χάραξη της στρατηγικής για τη Europeana προς την Επιτροπή έχει αναλάβει το Expert Group on Digital Culture Heritage and Europeana. 

Με βάση όλα τα παραπάνω η Επιτροπή στοχεύει να προχωρήσει στην επικαιροποίηση της Σύστασης για την Ψηφιοποίηση, τη Διαδικτυακή Διάθεση και την Ψηφιακή Διατήρηση του Πολιτιστικού Περιεχομένου του 2011 η οποία θα περιλαμβάνει μία σειρά από προτεινόμενα μέτρα προς υιοθέτηση από τα Κράτη-Μέλη με σκοπό την επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού του πολιτιστικού τομέα.

Για τη σημασία που διαδραματίζει ο πολιτιστικός τομέας και ο τομέας των δημιουργικών βιομηχανιών στην ανάπτυξη της Ευρώπης, συμβάλλοντας με 5,3% στο Εγχώριο Ακαθάριστο Προϊόν της Ε.Ε. αλλά και τον καταλυτικό ρόλο που έχει διαδραματίσει η Europeana στον ψηφιακό μετασχηματισμό των πολιτιστικών φορέων, με την υιοθέτηση κοινών πολιτικών και προτύπων νομικής και τεχνικής διαλειτουργικότητας (Europeana Publishing Framework, Europeana Licensing Framework) για τον ανοικτό διαμοιρασμό των συλλογών τους, μίλησε η κα Elisabeth Niggerman, Γενική Διευθύντρια της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γερμανίας και Πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου του Ιδρύματος της Europeana.

Ο διευθυντής του Ιδρύματος της Europeana, Harry Verwayen ενημέρωσε τους συμμετέχοντες για τις προτεραιότητες ανάπτυξης της Europeana τα επόμενα χρόνια, όπως είναι η εδραίωση της σχέσης με τους εθνικούς και τους θεματικούς συσσωρευτές, η βελτίωση της υποδομής συσσώρευσης της Europeana και της ποιότητας των μεταδεδομένων μέσω απόκρυψης του περιεχομένου που είναι προβληματικού, μέσω καμπάνιας ενημέρωσης των φορέων και με ημι-αυτόματους τρόπους, η έμφαση λιγότερο στην αναζήτηση και περισσότερο στην πλοήγηση και την ανακάλυψη του περιεχομένου. Τέλος, στο επίκεντρο της σχεδιαζόμενης στρατηγικής της Europeana είναι η επέκταση της χρήσης της Europeana στην εκπαίδευση και ο ψηφιακός μετασχηματισμός των πολιτιστικών φορέων.

Τις εργασίες του Συνεδρίου απασχόλησε και ο ρόλος των πολιτιστικών φορέων και η κοινωνική ευθύνη που φέρουν μέσα στο όλο και πιο περίπλοκο περιβάλλον στο οποίο αυτοί καλούνται να λειτουργήσουν. Η κλιματική αλλαγή, οι ίσοι όροι συμμετοχής στο Δίκτυο της Europeana ανεξάρτητα από χώρα προέλευσης, φύλο, θρησκευτικές αντιλήψεις, ιεραρχία, τα fake news, ο ρόλος της τεχνικής νοημοσύνης και των αλγορίθμων στον τρόπο πρόσληψης της πολιτιστικής πληροφορίας είναι θέματα τα οποία απασχολούν τους πολιτιστικούς φορείς και επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν πλέον και ως προς τα οποία καλούνται να τοποθετηθούν.

Αξίζει να σημειωθεί ότι μία από τις σημαντικές πρωτοβουλίες που ανέλαβε το επικεφαλής Συμβούλιο του Δικτύου της Europeana ήταν το φετινό συνέδριο να γίνει με όσο το δυνατόν μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Σε αυτό το πλαίσιο, πάνω από το 75% του φαγητού ήταν χορτοφαγικό, στο συνέδριο δεν υπήρχαν έντυπες εκδόσεις και η Europeana κατέβαλε το ανταποδοτικό τέλος για την παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα για τις πτήσεις των συμμετεχόντων.

Το ΕΚΤ ως Εθνικός Συσσωρευτής για τη Europeana

Έχοντας συγκεντρώσει 500.000 ψηφιακά πολιτιστικά τεκμήρια από 59 ελληνικούς φορείς πολιτισμού και έχοντας διαθέσει πάνω από 320.000 από αυτά στη Europeana ( 43 συλλογές), το EKT έχει αναλάβει τοv ρόλο του διαπιστευμένου εθνικού συσσωρευτή πολιτιστικού περιεχομένου για τη Europeana, μέσω της υποδομής SearchCulture.gr που αναπτύσσει.

Οι φορείς που διαθέτουν το περιεχόμενο τους στην πύλη SearchCulture.gr μπορούν ταυτόχρονα να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Europeana. Η Europeana συγκεντρώνει πάνω από 50 εκατομμύρια τεκμήρια και δίνει την ευκαιρία αναζήτησης σε ποικίλες συλλογές μουσείων, αρχείων και βιβλιοθηκών των χωρών της Ευρώπης.