Οι Προδιαγραφές Διαλειτουργικότητας και Ποιότητας για Έργα Ψηφιακού Πολιτισμού του ΕΣΠΑ παρουσιάστηκαν σε σεμινάριο του ΕΚΤ

Με περισσότερες από 280 συμμετοχές πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 29 Ιουνίου 2022 το διαδικτυακό σεμινάριο «Προδιαγραφές διαλειτουργικότητας και ποιότητας για έργα ψηφιακού πολιτισμού που χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ» από την ομάδα ανάπτυξης του SearchCulture.gr του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ).

To σεμινάριο διοργανώθηκε σε συνεργασία με την Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης του Προγράμματος Ψηφιακός Μετασχηματισμός (πρώην ΕΥΔΕ-ΤΠΕ) και την Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητα Επιχειρηματικότητα Καινοτομία (ΕΥΔ-ΕΠΑνΕΚ) και απευθυνόταν ιδιαιτέρως στους φορείς-δικαιούχους των προσκλήσεων 03_ΕΠΑΝΕΚ (Έργα Ψηφιακού Πολιτισμού) και 118 (Δημιουργία, Aνάδειξη και Aξιοποίηση Ψηφιακού Πολιτιστικού Αποθέματος) αντίστοιχα, καθώς και σε δυνητικούς τεχνικούς αναδόχους των Πράξεων αυτών.

Αντικείμενο του σεμιναρίου ήταν οι "Βασικές Προδιαγραφές Διαλειτουργικότητας για την ένταξη συλλογών στον Εθνικό Συσσωρευτή SearchCulture.gr" που έχει εκδώσει το ΕΚΤ για την ένταξη ψηφιακών συλλογών στον Εθνικό Συσσωρευτή Ψηφιακού Πολιτιστικού Περιεχομένου SearchCulture.gr για έργα τα οποία χρηματοδοτούνται από Προσκλήσεις του ΕΣΠΑ. Το όραμα της ανάπτυξης του εθνικού συσσωρευτή είναι να προσφέρει ένα ενιαίο σημείο πρόσβασης στο σύνολο της ψηφιακής πολιτιστικής κληρονομιάς και της νεότερης και σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας που φιλοξενείται στα διαφορετικά ψηφιακά αποθετήρια των πολιτιστικών φορέων, και να το καταστήσει ανοικτό, επαναχρησιμοποιήσιμο και μακροχρόνια διαθέσιμο για επιμέρους κοινότητες ενδιαφέροντος.

Στόχος του σεμιναρίου ήταν να παρουσιαστούν οι προδιαγραφές διαλειτουργικότητας με απλό και εύληπτο τρόπο, ώστε να καταστεί όσο πιο εύκολη η υιοθέτησή τους από τους δικαιούχους. Με την καθιέρωση ενιαίων προδιαγραφών διαλειτουργικότητας, συμβατών με τα διεθνή πρότυπα και τις καλές πρακτικές, εξασφαλίζεται η ποιότητα και η μακροχρόνια διαθεσιμότητα του αποτελέσματος των έργων ψηφιοποίησης, η ευρεία διάχυση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς στο διαδίκτυο, στην Ελλάδα και διεθνώς, και η συγκρότηση ενός ενιαίου ψηφιακού πολιτιστικού χώρου ιδιαίτερα ωφέλιμου για την έρευνα, την εκπαίδευση και τη  δημιουργική επανάχρηση περιεχομένου.

Χαιρετίζοντας την εκδήλωση, η Δρ Εύη Σαχίνη, Διευθύντρια ΕΚΤ, αναφέρθηκε στην αγαστή συνεργασία με τις διαχειριστικές αρχές, τους φορείς και τους αναδόχους τους και τόνισε ότι σκοπός είναι να υπάρχει από πλευράς ΕΚΤ όσο το δυνατόν λιγότερη γραφειοκρατία και όσο το δυνατόν περισσότερη υποστήριξη προς όλους. Αναφέρθηκε, επίσης, στη μακρά πορεία που έχει διανυθεί από τη συνεργασία με την Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Ψηφιακή Σύγκλιση" όταν στην τότε προγραμματική περίοδο τέθηκαν για πρώτη φορά Προδιαγραφές Διαλειτουργικότητας και Ανοικτότητας από το ΕΚΤ για να φτάσουμε σήμερα σε μία ώριμη φάση, όπου το οικοσύστημα του πολιτισμού μπορεί να επικοινωνήσει με μία κοινή γλώσσα γύρω από ζητήματα πρότυπης διάθεσης των ψηφιακών συλλογών στο διαδίκτυο, βιωσιμότητας και επανάχρησης, υπηρετώντας από κοινού ένα μεγάλο και οραματικό στόχο.

Η Διευθύντρια του ΕΚΤ τόνισε, επιπλέον, ότι με την ένταξη και των Ψηφιακών Συλλογών των Κινητών Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, το SearchCulture.gr ξεπέρασε τα 800.000 ψηφιακά τεκμήρια, που αποτελεί μία εξαιρετικά καλή βάση για την περαιτέρω ανάδειξη του εθνικού μας πλούτου, ώστε, μέσα και από τον ψηφιακό μετασχηματισμό που συντελείται στον πολιτισμό, να έχει την προβολή και την απήχηση που του αρμόζει. 

Παίρνοντας τον λόγο ο Παναγιώτης Τσαλτάκης, Προϊστάμενος της Μονάδας Β4 Διαχείρισης Πράξεων Θεματικού Στόχου 2 - Τ.Π.Ε., είπε ότι πλέον της Πρόσκλησης 118 στην οποία έχουν ενταχθεί 54 έργα, σε εξέλιξη βρίσκεται και η πρόσκληση 124 στην οποία είναι ακόμη ενταγμένα 11 έργα. Τόνισε δε χαρακτηριστικά ότι "είναι σημαντικό ότι χάρη στις προδιαγραφές του ΕΚΤ δεν λειτουργούμε πλέον ως νησίδες στον πολιτισμό". Αναφέρθηκε τέλος, στο στενό χρονοδιάγραμμα που έχουν οι πράξεις για την υλοποίησή τους και ευχήθηκε καλή επιτυχία στους δικαιούχους. 

Με τη σειρά της, η Βίκυ Σταύρου, στέλεχος παρακολούθησης έργων Ψηφιακού Πολιτισμού, της ΕΥΔ του Προγράμματος Ψηφιακός Μετασχηματισμός, αναφέρθηκε στις προσκλήσεις που τρέχουν, και συγκεκριμένα την 03_ΕΠΑνΕΚ στην οποία έχουν ενταχθεί 12 έργα και αναμένεται να ενταχθούν άλλα τρία, στην Πρόσκληση 05 που αφορά στην ψηφιακή διάσωση του αρχείου της ΕΡΤ, και στην Πρόσκληση 07 που πρόκειται να δημοσιευθεί σύντομα. Συμπλήρωσε ότι για τους περισσότερους φορείς δεν είναι η πρώτη φορά που υλοποιούν τέτοια έργα και ότι έχει διαμορφωθεί πλέον μία κουλτούρα τήρησης προδιαγραφών στους φορείς που είναι σημαντική για την επίτευξη του βέλτιστου αποτελέσματος και ευχήθηκε και εκείνη καλή επιτυχία με τη σειρά της. 

Τα οφέλη για τους φορείς από τη συμμετοχή τους στο SearchCulture.gr

Στην εισαγωγή του σεμιναρίου, η Γεωργία Αγγελάκη, υπεύθυνη για την ανάπτυξη του δικτύου των φορέων, αναφέρθηκε στην ιστορική διαδρομή της εξέλιξης του εθνικού συσσωρευτή με σκοπό να απαντήσει στο γιατί η τήρηση των προδιαγραφών είναι απαραίτητη. Η Γ. Αγγελάκη διέτρεξε το ιστορικό ανάπτυξης του συσσωρευτή, την τεχνολογική υποδομή του, και τόνισε την προστιθέμενη αξία που παράγεται μέσα από τους συστηματικούς σημασιολογικούς εμπλουτισμούς που πραγματοποιεί το προσωπικό του ΕΚΤ, χάρη στους οποίους η εθνική υποδομή θεωρείται πρότυπη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα.

Οι εμπλουτισμοί αξιοποιούνται στην προηγμένη αναζήτηση, προσδίδουν ένα επίπεδο πολυγλωσσικότητας στην αναζήτηση, επιτρέπουν την αποσαφήνιση εννοιών και προσώπων, και υποστηρίζουν τη νοηματική διασύνδεση μεταξύ τεκμηρίων που βρίσκονται σε πολλά διαφορετικά αποθετήρια. Χάρη σε αυτά, η επισκεψιμότητα στον εθνικό συσσωρευτή έχει τετραπλασιαστεί την τελευταία 4ετία. 

Συνοψίζοντας τα οφέλη για τους φορείς από τη συμμετοχή τους στο SearchCulture.gr, η Γεωργία Αγγελάκη ανέφερε ότι συμβάλλουν στη δημιουργία μίας εθνικής συλλογής για το πολιτιστικό περιεχόμενο, αυξάνουν τα κανάλια προβολής της συλλογής τους και προσεγγίζουν νέα κοινά, διασυνδέουν εικονικά το περιεχόμενο των συλλογών σας με άλλο συναφές περιεχόμενο και συμμετέχουν σε μία κοινότητα φορέων που καινοτομεί. Για τη συμμετοχή στην κοινότητα αυτή είναι σημαντική η τήρηση των προδιαγραφών. Εξήγησε ότι οι προδιαγραφές περιλαμβάνουν τις ελάχιστες εκείνες απαιτήσεις που είναι απαραίτητες για να επιτευχθεί νομική, τεχνική και σημασιολογική διαλειτουργικότητα μεταξύ των αποθετηρίων των φορέων και του εθνικού συσσωρευτή.

Οι προδιαγραφές συμπυκνώνουν διεθνή πρότυπα και πρακτικές, συμβάλλουν στην προτυποποίηση και την ποιότητα της πληροφορίας, στην ανοικτότητα και την επανάχρησή της και συντελούν στον χρηστοκεντρικό σχεδιασμό των συστημάτων διάθεσης του ψηφιακού περιεχομένου. Τέλος, ανέφερε ότι οι προδιαγραφές δεν είναι αυτοσκοπός αλλά ένα μέσο που εξασφαλίζει την ποιότητα και τη διαλειτουργικότητα των συλλογών μέσα σε ένα διασυνδεδεμένο και αλληλοτροφοδοτούμενο οικοσύστημα της  γνώσης και κάλεσε τους φορείς ως μέρος αυτού να βλέπουν τις συλλογές τους.

Μεταδεδομένα και συστήματα, Βασικές 'Εννοιες και Καλές Πρακτικές

O Νίκος Βασιλογαμβράκης, επιστήμονας πληροφορίας, διέτρεξε τις 5 ενότητες που περιλαμβάνει ο συνοπτικός οδηγών των προδιαγραφών διαλειτουργικότητας και συγκεκριμένα: το διαδικτυακό περιβάλλον διάθεσης, τα βασικά μεταδεδομένα, τη διάθεση μέσω του πρωτοκόλλου OAI-PMH, τις άδειες χρήσης και τις προδιαγραφές μορφοτύπων καθώς και τις ελάχιστες αναλύσεις που είναι απαιτητές για τη διάθεση των ψηφιακών αρχείων. Στη συνέχεια, εστίασε στις βασικές έννοιες και τις καλές πρακτικές με βάση τις οποίες τεκμηριώνουμε ένα έργο αποσαφηνίζοντας έννοιες όπως μεταδεδομένα, σχήματα τεκμηρίωσης, λεξιλόγια, κανόνες περιγραφής, μοναδικοί προσδιοριστές, καθώς και αναφέροντας τα υποχρεωτικά, τα υποχρεωτικά κατά συνθήκη και τα συνιστώμενα πεδία στην τεκμηρίωση. 

Στη συνέχεια η Αγάθη Παπανότη, αρχαιολόγος και υπεύθυνη για τους σημασιολογικούς εμπλουτισμούς των συλλογών του SearchCulture.gr, προχώρησε σε κάποιες συστάσεις αναφορικά με τη χρήση των λεξιλογίων στην τεκμηρίωση. Εξήγησε γιατί η χρήση δομημένων λεξιλογίων είναι χρήσιμη για την απόδοση όρων με ενιαίο και ομοιόμορφο τρόπο, γεγονός που βελτιώνει την ποιότητα της τεκμηρίωσης και άρα την ευρεσιμότητα των τεκμηρίων, ενώ παρουσίασε τα πλεονεκτήματα που παρουσιάζει η χρήση των Ανοικτών Διασυνδεδεμένων Δεδομένων στην τεκμηρίωση περιεχομένου.

Τέλος, αναφέρθηκε στα λεξιλόγια που έχει αναπτύξει το προσωπικό του ΕΚΤ, και συγκεκριμένα στους τύπους τεκμηρίων, τα θέματα, τις ιστορικές περιόδους και τα πρόσωπα που διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο στην ελληνική ιστορία και τέχνη. Τα λεξιλόγια είναι δίγλωσσα, ιεραρχικά (πλην αυτού των προσώπων) και διασυνδέονται με άλλα έγκριτα λεξιλόγια όπως ο θησαυρός της Ουνέσκο, το Virtual International Authority File και τη Wikipedia, και είναι ανοικτά για επανάχρηση μέσω του REST API και ως data dumps από οποιονδήποτε φορέα επιθυμεί να τα χρησιμοποιήσει στην τεκμηρίωσή του. 

Διάθεση Ψηφιακών Αρχείων

Ο Δρ Χάρης Γεωργιάδης, μηχανικός λογισμικού και τεχνικός υπεύθυνος της υποδομής SearchCulture.gr, παρουσίασε τη χρήση του OAI-PMH και των υποστηριζόμενων σχημάτων για τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των αποθετηρίων και του συσσωρευτή. Το ΟΑΙ-PMH είναι ένα ευρέως διαδεδομένο πρωτόκολλο που επιτρέπει την επικοινωνία μεταξύ συστημάτων σε πραγματικό χρόνο και το οποίο υποστηρίζεται από αρκετά λογισμικά διαχείρισης ψηφιακών συλλογών εγγενώς (DSpace, Omeka-S, κλπ).

Ο Δρ Χ. Γεωργιάδης ανέφερε ότι τα υποστηριζόμενα σχήματα είναι το DC+METS, QDC+METS, ESE, EDM και  LIDO και εξήγησε τους λόγους και τα οφέλη για να επιλέξει κάποιος καθένα από αυτά. Τα DC+METS και QDC+METS,  π.χ. είναι υποστηριζόμενα μοντέλα εγγενώς από το OAI-PMH, ενώ μέσω του METS διατίθενται επιπλέον πεδία που είναι απαιτητά όπως η διασύνδεση (link) στο ψηφιακό αρχείο. Το LIDO υποστηρίζεται επίσης από κάποια Συστήματα διαχείρισης ιδίως μουσειακών συλλογών. Τέλος, προτείνεται η χρήση του Europeana Data Model (EDM) ιδίως για τους φορείς που θέλουν να υποστηρίξουν στην τεκμηρίωση “σύνθετων” αντικειμένων όπου χρειάζεται π.χ. να τεκμηριωθεί χωριστά το πρωτογενές τεκμήριο από τα ψηφιακά τεκμήρια που το συνοδεύουν, π.χ, μία μουσική παράσταση από το πρόγραμμα που τη συνοδεύει, ή που θέλουν να ενσωματώσουν Linked Data στην τεκμηρίωση.

Τέλος, ο X. Γεωργιάδης αναφέρθηκε στα ψηφιακά αρχεία, τους προτεινόμενους μορφότυπους και τις ελάχιστες απαιτήσεις ως προς την ανάλυσή τους, τονίζοντας ότι  τα αρχεία διαδικτυακής διάθεσης διαφοροποιούνται από τα αρχεία της μακροχρόνιας διατήρησης που οφείλει να διατηρεί ο φορέας. Σύστησε ακόμη την αποφυγή των υδατογραφημάτων και σύστησε το International Image Interoperability Framework (IIIF) ως ένα καινοτόμο τρόπο διαδικτυακής διάθεσης αρχείων εικόνας ή βίντεο που είναι ταυτόχρονα πολύ ελαφρύ γιατί φορτώνει τμηματικά την εικόνα, και δίνει ταυτόχρονα μεγάλο έλεγχο στο φορέα επί των εικόνων αλλά και στον χρήστη, καθώς μπορεί να κάνει μεγάλο ζουμ και να ενσωματώνει τα αρχεία σε τρίτες εφαρμογές χωρίς να τα αντιγράφει.

Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά, ενώ, καθ’ όλη τη διάρκειά της, το κοινό είχε τη δυνατότητα να απευθύνει ερωτήσεις στους ομιλητές, οι οποίες απαντήθηκαν στο τέλος των παρουσιάσεων.

Το πρόγραμμα της εκδήλωσης και οι παρουσιάσεις των ομιλητών είναι διαθέσιμα εδώ, ενώ ολόκληρο το βίντεο της εκδήλωσης είναι διαθέσιμο εδώ.

Δείτε το βίντεο του σεμιναρίου

Σχετικά με τις Βασικές Προδιαγραφές και τις Καλές Πρακτικές Ψηφιοποίησης, Διαλειτουργικότητας και Ανοικτότητας

Οι προδιαγραφές περιλαμβάνουν τις απαραίτητες απαιτήσεις διαλειτουργικότητας και ποιότητας που οφείλουν να πληρούν τα συστήματα διάθεσης περιεχομένου και τα προς διάθεση μεταδεδομένα και τα ψηφιακά αρχεία στο πλαίσιο των Πράξεων. Χάρη στην τήρηση των Βασικών Προδιαγραφών Διαλειτουργικότητας μεγιστοποιείται η ευρεσιμότητα και η επανάχρηση των ψηφιακών πολιτιστικών συλλογών και καθίσταται δυνατή η ένταξή τους στον Εθνικό Συσσωρευτή Πολιτιστικού Περιεχομένου SearchCulture.gr και στην ευρωπαϊκή πλατφόρμα Europeana.

Οι προδιαγραφές αξιοποιούν την τεχνογνωσία που έχει συσσωρεύσει το επιστημονικό προσωπικό του ΕΚΤ μέσα από τη μακρόχρονη ανάπτυξη συστημάτων διαχείρισης και προβολής ψηφιακού επιστημονικού και πολιτιστικού περιεχομένου.

Με την καθιέρωση ενιαίων προδιαγραφών διαλειτουργικότητας, συμβατών με τα διεθνή πρότυπα και τις καλές πρακτικές, στόχος είναι να εξασφαλιστεί η ποιότητα και η μακροχρόνια διαθεσιμότητα του αποτελέσματος των έργων ψηφιοποίησης και να επιτευχθεί η ευρεία διάχυση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς στο διαδίκτυο, στην Ελλάδα και διεθνώς.

Διαβάστε περισσότερα για τις Βασικές Προδιαγραφές και τις Καλές Πρακτικές Ψηφιοποίησης, Διαλειτουργικότητας και Ανοικτότητας.

Σχετικά με το SearchCulture.gr

Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), σε συμφωνία με τον με τον θεσμικό του ρόλο που είναι “η συλλογή, συσσώρευση, οργάνωση, τεκμηρίωση, διάχυση εντός και εκτός της Χώρας και η ψηφιακή διατήρηση της επιστημονικής, τεχνολογικής και πολιτιστικής πληροφορίας, περιεχομένου και δεδομένων, που παράγεται στην Ελλάδα”, από το 2012 αναπτύσσει την εθνική υποδομή συσσώρευσης πολιτιστικών πόρων SearchCulture.gr, όπου έως σήμερα έχουν συγκεντρωθεί πάνω από 800.000 ψηφιακά τεκμήρια από 74 φορείς όπως το Υπουργείο Πολιτισμού, η Εθνική Πινακοθήκη, η Εθνική Λυρική Σκηνή, το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, το Εβραϊκό Μουσείο Αθήνας, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Μορφωτικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης, την Ακαδημία Αθηνών, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών Ελευθέριος Βενιζέλος στα Χανιά, αρκετές εφορείες, τοπικές αναπτυξιακές εταιρίες, ακαδημαϊκές και δημόσιες βιβλιοθήκες, κ.ά.

Χάρη στις συστηματικές διαδικασίες ψηφιακής επιμέλειας και σημασιολογικών εμπλουτισμών που πραγματοποιεί το επιστημονικό προσωπικό του ΕΚΤ,  αναδεικνύονται οι νοηματικές διασυνδέσεις μεταξύ των διαφορετικών συλλογών και καθίσταται δυνατή η πρόσβαση σε αυτές μέσα από πολλαπλά “έξυπνα” φίλτρα. 

Μέσω της πρότυπης, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, υποδομής, το EKT είναι και ο διαπιστευμένος εθνικός συσσωρευτής πολιτιστικού περιεχομένου για την ευρωπαϊκή πλατφόρμα Europeana στην οποία έχει διαθέσει πάνω από 500.000 ψηφιακά τεκμήρια.

Σκοπός του SearchCulture.gr είναι να προσφέρει ένα ενιαίο σημείο πρόσβασης στο σύνολο της ψηφιακής πολιτιστικής κληρονομιάς και της νεότερης και σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας που φιλοξενείται στα διαφορετικά ψηφιακά αποθετήρια των πολιτιστικών φορέων, και να το καταστήσει ανοικτό και επαναχρησιμοποιήσιμο για επιμέρους κοινότητες ενδιαφέροντος, συμβάλλοντας έτσι στη δημιουργία ενός Ψηφιακού Δημόσιου Χώρου για τον πολιτισμό, ο οποίος είναι ιδιαίτερα ωφέλιμος για την εκπαιδευτική και την ερευνητική κοινότητα αλλά και το ευρύ κοινό.

H αναβάθμιση και επέκταση του συσσωρευτή SearchCulture.gr με νέες λειτουργικότητες, πραγματοποιείται από το ΕΚΤ στο πλαίσιο της πράξης “Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας: Υποδομή Συσσώρευσης, Τεκμηρίωσης και Διάθεσης Ψηφιακού Περιεχομένου με διασφάλιση διαλειτουργικότητας, μακροχρόνιας διατήρησης και ανοικτής πρόσβασης”. Η πράξη υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος “Μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα” (ΕΣΠΑ 2014-2020) και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση - Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και εθνικούς πόρους.