Μικροί εγκυκλοπαιδιστές εν δράσει στον Πανελλήνιο Μαθητικό Διαγωνισμό Wikipedia Challenge

Με συνολικά δεκαέξι έγκυρες συμμετοχές από ισάριθμα σχολεία και την απονομή των βραβείων στις τρεις καλύτερες προτάσεις, ολοκληρώθηκε ο Πανελλήνιος Μαθητικός Διαγωνισμός λημματογράφησης με θέμα την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και τίτλο "Wikipedia Challenge: Γίνε ένας σύγχρονος εγκυκλοπαιδιστής". Το πρώτο βραβείο του Διαγωνισμού απονεμήθηκε στο Γενικό Λύκειο Μελισσίων «Η Ελληνική Παιδεία», το δεύτερο βραβείο στο Λάππειο Γυμνάσιο Νάουσας και το τρίτο βραβείο απονεμήθηκε εξ ημισείας (ισοβαθμία) στο Ελληνικό Κολλέγιο Θεσσαλονίκης και το Αναξαγόρειο Γενικό Λύκειο Νέας Ερυθραίας.

Ο Διαγωνισμός πραγματοποιήθηκε μέσω της πλατφόρμας Classroom Onassis Education από το Ίδρυμα Ωνάση και την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας 1821-2021, σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, την Εταιρεία Ελεύθερου Λογισμικού / Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα, την εταιρεία PostScriptum και τον Σύλλογο Σχολείων Κοινότητας Βικιπαίδειας Ελλάδας, καθώς και με την υποστήριξη του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), ενώ τέλεσε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας & Θρησκευμάτων και υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Απόδημου Ελληνισμού και Δημόσιας Διπλωματίας του Υπουργείου Εξωτερικών.

Ο Διαγωνισμός είχε ως στόχο τη γνωριμία μαθητών και εκπαιδευτικών με τη λειτουργία της Wikipedia, τη χρήση της ως παιδαγωγικού εργαλείου στα πρότυπα της εκπαίδευσης για τον 21ο αιώνα και την ενεργή συνεισφορά της εκπαιδευτικής κοινότητας στον εμπλουτισμό του περιεχομένου της με λήμματα σχετικά με το 1821. Πρόκειται για μία συμμετοχική Δράση ενίσχυσης της ελληνοφωνίας και ανασύνθεσης της ιστορικής γνώσης, με άξονα την Ελληνική Επανάσταση και όχημα μια σύγχρονη διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια.

Οι σχολικές ομάδες που κέρδισαν το πρώτο και το δεύτερο βραβείο, θα λάβουν και χρηματικό έπαθλο με τη μορφή χορηγίας τεχνικού εξοπλισμού, αξίας 1.500 ευρώ η καθεμία για τις σχολικές μονάδες στις οποίες ανήκουν. Οι σχολικές ομάδες που κέρδισαν από κοινού το τρίτο βραβείο, θα λάβουν και χρηματικό έπαθλο με τη μορφή χορηγίας τεχνικού εξοπλισμού αξίας 750 ευρώ η καθεμία για τις σχολικές μονάδες στις οποίες ανήκουν.

Κεντρικό ρόλο στη διενέργεια του Διαγωνισμού είχε η γνωριμία των μαθητών με τον εντοπισμό, την ανάλυση και την χρήση πρωτογενών ιστορικών και αρχειακών πηγών για τη συγγραφή ή τον εμπλουτισμό των λημμάτων, η πλειονότητα των οποίων προέρχεται από τις ψηφιοποιημένες συλλογές πολιτιστικών φορέων και ιδρυμάτων που τις διαθέτουν, όπως τα Γενικά Αρχεία του Κράτους.

Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) συμμετείχε στον διαγωνισμό καθιστώντας πιο εύκολο για τους μαθητές τον εντοπισμό των πρωτογενών τεκμηρίων και δευτερογενών πηγών που φιλοξενούνται στις διαδικτυακές πλατφόρμες διαφορετικών φορέων επιστήμης και πολιτισμού, με σκοπό να αξιοποιηθούν στη λημματογράφηση και τον εμπλουτισμό των λημμάτων, μέσα από τις πύλες συσσώρευσης και αναζήτησης ψηφιακού πολιτιστικού και επιστημονικού περιεχομένου SearchCulture.gr και Openarchives.gr. Με τη χρήση αυτών, οι μαθητές άντλησαν δεκάδες ψηφιακά τεκμήρια από φορείς που συμμετέχουν σε αυτούς, με τα οποία διάνθισαν τα λήμματα.

Όλες οι σχολικές ομάδες είχαν την ευκαιρία να εξασκήσουν την κριτική σκέψη και την επιστημονική προσέγγιση που απαιτούνται για τη συγγραφή, την επιμέλεια και τη δομή των εγκυκλοπαιδικών λημμάτων. Οι συνεισφορές της συνεργατικής λημματογράφησης που υποβλήθηκαν κατά τη Β΄ Φάση του Διαγωνισμού ήταν αξιόλογες και φανέρωσαν τη μεγάλη προσπάθεια, την επιμονή και το ενδιαφέρον μαθητών και καθηγητών να εργαστούν μεθοδικά και συλλογικά, προκειμένου να παραδώσουν ένα άρτιο αποτέλεσμα.

Η Συμβολή του ΕΚΤ στον Διαγωνισμό 

Το ΕΚΤ ανταποκρίθηκε με μεγάλη χαρά στην πρόσκληση της Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Ωνάση για την υποστήριξη του Διαγωνισμού. Το ΕΚΤ έχει, άλλωστε, πρωτοστατήσει στη χώρα μας στην προώθηση της ανοικτής πρόσβασης στα επιστημονικά και πολιτιστικά τεκμήρια, δεδομένα και πληροφορίες, θέτοντάς τα στη διάθεση των κοινοτήτων χρηστών - των μαθητών, των ερευνητών, των δημιουργών. Στο ΕΚΤ πιστεύουμε ότι η γνώση πρέπει να είναι ανοικτή για να παράγεται αξία και νέα γνώση, και για τον σκοπό αυτό εδώ και δεκαετίες αναπτύσσουμε υποδομές, πρότυπα και πολιτικές που στόχο έχουν να ενισχύσουν την ποιότητα της ψηφιακής πληροφορίας και τη μέγιστη διάδοσή της.

Στο SearchCulture.gr, τον εθνικό συσσωρευτή πολιτιστικού περιεχομένου, πάνω από 30.000 τεκμήρια από τα 717.000 τεκμήρια συνολικά που φιλοξενεί η πλατφόρμα, αφορούν προσωπικότητες της επανάστασης, και προέρχονται από πάνω από 20 φορείς, όπως την Ακαδημία Αθηνών, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, τη Δημόσια Βιβλιοθήκη Λιβαδειάς, τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας, τη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας, την Εθνική Πινακοθήκη, το Ελληνικό Ιστορικό Λογοτεχνικό Αρχείο, τη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Λασκαρίδη, την ψηφιακή βάση Πανδέκτης με προσωπογραφίες Ελλήνων, την Ιστορική Εθνολογική Εταιρία της Ελλάδος και την ψηφιακή βιβλιοθήκη Ανέμη του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Η πύλη SearchCulture.gr προσφέρει σημασιολογικά εμπλουτισμένα φίλτρα που επιτρέπουν στους μαθητές να αναζητούν, με στοχευμένο τρόπο, περιεχόμενο για θέματα, ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα που διαδραμάτισαν ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση και τη συγκρότηση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους στα μετεπαναστατικά χρόνια, αλλά και για διαφορετικούς τύπους τεκμηρίων, όπως ενδυμασίες, πίνακες, όπλα, βιβλία και κάθε λογής αντικείμενα που σχετίζονται με την περίοδο εκείνη -  και το σημαντικότερο να έχουν ενιαία πρόσβαση σε αυτά από ένα σημείο.

Χάρη στη συστηματική σημασιολογική επιμέλεια που πραγματοποιεί το προσωπικό του ΕΚΤ, στο SearchCulture.gr διατίθενται πολλοί διαφορετικοί τρόποι πλοήγησης  και πολλά διαφορετικά κριτήρια αναζήτησης  που επιτρέπουν την πραγματοποίηση στοχευμένων αναζητήσεων. Ένας μαθητής, για παράδειγμα, μπορεί να πραγματοποιήσει αναζήτηση για "επιστολές” (τύπος τεκμηρίου) που γράφτηκαν από “λογίους” (ιδιότητα) που ήταν και “αγωνιστές της επανάστασης του 1821” (ιδιότητα), που γεννήθηκαν μεταξύ “1750-1800” (χρονικό διάστημα) και να δει τα αποτελέσματα. 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η λειτουργικότητα της πλοήγησης και της αναζήτησης με βάση τα πρόσωπα που διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο πριν, κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά την Επανάσταση, όπως οι “αγωνιστές του 1821” ή οι “φιλέλληνες”, μία από τις λίγες περιπτώσεις που οι εμπλουτισμοί καλύπτουν και ξένους, που όμως σχετίστηκαν ιδιαίτερα με την Ελλάδα. 

Άλλος ένας ενδιαφέρον τρόπος πλοήγησης σε περιεχόμενο σχετικό με την Επανάσταση του 1821 είναι η θεματική έκθεση “Η Επανάσταση του '21 στην τέχνη” που περιλαμβάνει κυρίως πορτρέτα αγωνιστών και σκηνές μάχης στις οποίες τονίζεται με μνημειακό τρόπο ο ηρωισμός, η αυτοθυσία και η γενναιότητα των Αγωνιστών του ΄21.

Με στόχο τη διευκόλυνση των μαθητών, το ΕΚΤ ετοίμασε ένα βίντεο για το SearchCulture.gr, όπου παρουσιάζονται αναλυτικά οι δυνατότητες αναζήτησης και πλοήγησης στα τεκμήρια που συγκεντρώνονται στον εθνικό συσσωρευτή πολιτιστικού περιεχομένου, οι συλλογές που περιλαμβάνουν σχετικό περιεχόμενο και ενδεικτικά παραδείγματα αναζήτησης. 

Στο OpenArchives.gr, τον συσσωρευτή επιστημονικού περιεχομένου που αναπτύσσει και λειτουργεί το ΕΚΤ, οι μαθητές μπορούν να ανατρέξουν σε δευτερογενείς πηγές όπως επιστημονικά άρθρα, ερευνητικές εργασίες, ακόμη και διδακτορικές διατριβές γύρω από πρόσωπα και θέματα που αφορούν την επανάσταση. Και το OpenArchives.gr είναι ένα πολύτιμο βοήθημα για την συλλογή της πληροφορίας και τη συγκρότηση της βιβλιογραφίας και των αναφορών που πλαισιώνουν ένα λήμμα.

Σήμερα στο OpenArchives.gr ο οποιοσδήποτε ενδιαφερόμενος μπορεί να αναζητήσει 770.000 ψηφιακά τεκμήρια που προέρχονται από 78 ιδρύματα και φορείς (πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, επιστημονικές εταιρείες, δημόσιες βιβλιοθήκες) από την Ελλάδα και την Κύπρο. Το περιεχόμενο, το οποίο καλύπτει όλο το εύρος των επιστημονικών περιοχών, ανανεώνεται σε τακτά διαστήματα, ώστε να συγχρονίζεται με τις αποκεντρωμένες βάσεις δεδομένων και τα αποθετήρια των φορέων διάθεσής τους, και περιλαμβάνει: γκρίζα βιβλιογραφία, πτυχιακές και μεταπτυχιακές εργασίες, εκπαιδευτικό υλικό, άρθρα επιστημονικών περιοδικών Ανοικτής Πρόσβασης καθώς και μονογραφίες, πρακτικά συνεδρίων, σύνολα επιστημονικών δεδομένων και αρχεία.

Η σημασία της Δράσης

Η συμμετοχή στη Δράση "Wikipedia Challenge: Γίνε ένας σύγχρονος εγκυκλοπαιδιστής" έδωσε στους μαθητές την ευκαιρία να αξιοποιήσουν τις ψηφιακές τους δεξιότητες και τη δημιουργικότητά τους και να αναπτύξουν κριτική σκέψη, πνεύμα συνεργασίας,  ανεκτικότητας και σεβασμού, αξίες που θα τους διαμορφώσουν ως ενεργούς πολίτες του αύριο.

Στις αξίες και τις δεξιότητες αυτές τους εισάγει η Wikipedia, καλώντας τους να καταπιαστούν με τις πρωτογενείς ιστορικές και αρχειακές πηγές για να παράξουν νέα γνώση με συμμετοχικό, συλλογικό τρόπο και με σεβασμό στις αρχές της εγκυκλοπαιδικότητας. 

Υποστηρίζοντας τον συγκεκριμένο Διαγωνισμό, το ΕΚΤ, ως θεσμικός φορέας που διαμεσολαβεί ανάμεσα στους φορείς επιστήμης και πολιτισμού που διαθέτουν συλλογές από τη μία, και τις κοινότητες χρηστών από την άλλη, αλλά και ως φορέας που έχει κεντρικό ρόλο στην πρότυπη διάθεση της επιστημονικής και πολιτιστικής πληροφορίας στη χώρα, ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της εποχής και αναδεικνύει καλές πρακτικές. Η πραγματικότητα είναι ότι, ακόμη, πολύ μικρό μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς που αφορά και την Ελληνική Επανάσταση είναι διαθέσιμο ψηφιακά για τον μαθητή και τον ερευνητή. 

Το ΕΚΤ αναδεικνύει τις καλές πρακτικές αξιοποίησης του ψηφιακού πολιτιστικού αποθέματος και την τεράστια εκπαιδευτική αξία που παράγεται από τον ανοικτό διαμοιρασμό της γνώσης, συμπαρασύροντας με αυτό τον τρόπο περισσότερους φορείς να συμμετέχουν στο κίνημα για την Ανοικτή Επιστήμη και να διαθέσουν τις συλλογές τους στο διαδίκτυο, με πρότυπο τρόπο.