DigCompSat: Ένα αποτελεσματικό εργαλείο αυτοαξιολόγησης της ψηφιακής ικανότητας των πολιτών

Τα αποτελέσματα της πιλοτικής εφαρμογής ενός πρακτικού εργαλείου αυτοαξιολόγησης της ψηφιακής ικανότητας των πολιτών, του DigCompSat (Digital Competence Self-Assessment Tool), παρουσιάζονται σε έκθεση που δημοσίευσε στα τέλη Δεκεμβρίου 2020, το Κοινό Κέντρο Ερευνών (Joint Research Centre, JRC) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το εργαλείο βασίστηκε στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο για την Ψηφιακή Ικανότητα των Πολιτών (the European Digital Competence Framework for Citizens, DigComp εν συντομία) το οποίο προσφέρει μια σφαιρική προσέγγιση για την ψηφιακή ικανότητα του γενικού πληθυσμού (16 έως 65 ετών) και περιλαμβάνει  τα επίπεδα 1 έως 6 (βασικό, μεσαίο και προχωρημένο) που απευθύνονται στη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών.

Το εργαλείο σχεδιάστηκε ώστε να μπορεί να μετρήσει την ψηφιακή ικανότητα με βάση τα τρία δομικά στοιχεία (γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις) για κάθε μία από τις 5 βασικές διαστάσεις του DigComp:  Βασική χρήση πληροφοριών και δεδομένων, Επικοινωνία και συνεργασία, Δημιουργία ψηφιακού περιεχομένου, Ασφάλεια, Επίλυση προβλημάτων. Το εργαλείο προσφέρει τη δυνατότητα στους πολίτες να αναστοχαστούν, λαμβάνοντας μια αξιόπιστη εικόνα για το επίπεδο που βρίσκεται η ψηφιακή τους ικανότητα τη δεδομένη στιγμή, ώστε να γνωρίζουν αν και πού χρειάζεται βελτίωση.

Το DigCompSat δοκιμάστηκε πιλοτικά σε τρεις ευρωπαϊκές χώρες, που αντιπροσωπεύουν τις τρεις κατηγορίες χωρών όπως ορίζονται από το ποσοστό των πολιτών με χαμηλές ή καθόλου δεξιότητες με βάση τον Δείκτη Ψηφιακών Δεξιοτήτων 2020 (2020 Digital Skills Index - DSI): την Ιρλανδία που βρίσκεται πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, την Ισπανία που βρίσκεται κοντά στον μέσο όρο και τη Λετονία που βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο.

Η πιλοτική εφαρμογή του εργαλείου σε αυτές τις χώρες έδωσε αξιόπιστη ανατροφοδότηση για την ψηφιακή ικανότητα πολιτών σε διαφορετικές ομάδες του πληθυσμού, αναφορικά με την ηλικία, το φύλο, το εκπαιδευτικό επίπεδο και την ψηφιακή τους ικανότητα. Η ψυχομετρική και στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων της πιλοτικής εφαρμογής έδειξε ότι το ερωτηματολόγιο του DigCompSat  χαρακτηρίζεται από εγκυρότητα και εσωτερική συνέπεια (validity and internal consistency). Επιπλέον, είναι ένα εύχρηστο εργαλείο, καθώς η σαφήνεια και η συντομία των 82 ερωτήσεων που περιλαμβάνει επέτρεψε στους συμμετέχοντες να το ολοκληρώσουν σε λιγότερο από 30 λεπτά, κατά μέσο όρο.

Το DigCompSat αποδείχθηκε αποτελεσματικό για τρεις βασικές λειτουργίες που δοκιμάστηκαν: να μετρήσει την ψηφιακή ικανότητα των συμμετεχόντων με βάση τις απαντήσεις τους στο ερωτηματολόγιο αναστοχασμού (self-reflection), να αναδείξει τυχόν κενά που αυτοί έχουν στην ψηφιακή τους ικανότητα και να αυξήσει την ευαισθητοποίηση (raise awareness).

Η έκθεση του Κοινού Κέντρου Ερευνών περιγράφει αναλυτικά την ερευνητική μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία και πιλοτική εφαρμογή του εργαλείου. Τα παραρτήματα της έκθεσης παρουσιάζουν αναλυτικά τη στατιστική ανάλυση, τις διάφορες φάσεις ανάπτυξης του ερωτηματολογίου, και την τελική και εμπεριστατωμένη μορφή του. Ένας μεγάλος αριθμός ειδικών και πολιτών πήρε μέρος σε μια σειρά διαβουλεύσεων και  ομάδες εστίασης (focus groups) συνεισφέροντας τόσο στον αρχικό σχεδιασμό όσο και στην πιλοτική εφαρμογή και προσαρμογή του εργαλείου ως την τελική του μορφή.

Το Κοινό Κέντρο Ερευνών έχει ξεκινήσει τη διαδικασία για την αναθεώρηση του πλαισίου DigComp και έχει δημοσιεύσει μια ανοικτή πρόσκληση σε όσους θέλουν να συμμετάσχουν σε μια κοινότητα πρακτικής ώστε να συνεισφέρουν ενεργά στην όλη διαδικασία. Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) έχει προσκληθεί και συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία επικαιροποίησης του DigComp, συνεισφέροντας στη διάχυση των αποτελεσμάτων στην Ελλάδα.

Η αξιοποίηση του DigComp στην Ελλάδα

Το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης έχει από καιρό αναγνωρίσει τη σημασία της ανάπτυξης της καλλιέργειας της ψηφιακής ικανότητας των πολιτών, καθώς η ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων αποτελεί τον αποτελεί τον πυρήνα του ψηφιακού μετασχηματισμού της χώρας. Η χώρα βρίσκεται στην 23η θέση από τα 27 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον Δείκτη Ψηφιακών Δεξιοτήτων.

Source: Eurostat (2019) – Percentage of individuals, by digital skills level 

Μία από τις δράσεις του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης είναι η ανάπτυξη της Ψηφιακής Ακαδημίας Πολιτών, που στοχεύει στο να συγκεντρώσει, σε ένα σημείο εισόδου, εκπαιδευτικό περιεχόμενο που βελτιώνει τις ψηφιακές δεξιότητες των πολιτών. Η Ακαδημία, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει ένα καλοσχεδιασμένο και εύχρηστο εργαλείο για την αυτοαξιολόγηση της ψηφιακής ικανότητας των Ελλήνων πολιτών που βασίζεται στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο DigComp, έκδοση 2.1.

Όπως και το  DigCompSat, το εργαλείο αυτοαξιολόγησης της Ψηφιακής Ακαδημίας αναφέρεται στα τρία βασικά επίπεδα ικανότητας (βασικό, μεσαίο και προχωρημένο) και περιλαμβάνει 63 ερωτήσεις αναστοχασμού. Μία από τις καινοτομίες της Ψηφιακής Ακαδημίας είναι ότι δεν αρκείται στο να προσφέρει ένα σύγχρονο και εύχρηστο εργαλείο αυτοαξιολόγησης, αλλά και ότι παρέχεται στους πολίτες η δυνατότητα εξατομικευμένης πρότασης μαθημάτων, σύμφωνα με το αποτέλεσμα της αυτοαξιολόγησης, που μπορούν να παρακολουθήσουν αν θέλουν να βελτιώσουν συγκεκριμένες περιοχές της ψηφιακής τους ικανότητας,.

Μέχρι σήμερα, τα 214 διαθέσιμα μαθήματα που προσφέρονται από 32 παρόχους αντιστοιχούν σε 1.800+ ώρες μάθησης και είναι οργανωμένα σε 30 ενότητες, ενώ εμπλουτίζονται διαρκώς μέσα από την ανοικτή πρόσκληση προσφοράς περιεχομένου.

Τα Ευρωπαϊκά Πλαίσια και Εργαλεία για την Ψηφιακή Ικανότητα

O ψηφιακός μετασχηματισμός είναι μία από τις έξι προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το διάστημα 2019-2024 και η καλλιέργεια της ψηφιακής ικανότητας των Ευρωπαίων πολιτών κρίνεται ως καθοριστικής σημασίας, όπως φαίνεται σε μια σειρά πρωτοβουλιών (π.χ. Digital Education Action Plan 2021-2027 και η European Skills Agenda).

Αν και έχει σημειωθεί μια μικρή πρόοδος τα τελευταία χρόνια, υπάρχει ακόμα ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού που δεν έχει ούτε τις βασικές ψηφιακές ικανότητες που απαιτούνται για να συμμετέχει πλήρως και ισότιμα στην ψηφιακή εποχή.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναπτύξει τρία θεωρητικά πλαίσια που ορίζουν την ψηφιακή ικανότητα

1. Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο για την Ψηφιακή Ικανότητα των Πολιτών (The European Digital Competence Framework for Citizens, (DigComp εν συντομία)
2. Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο για την Ψηφιακή Ικανότητα των Εκπαιδευτικών (The European Framework for the Digital Competence of Educators (DigCompEdu εν συντομία)
3. Το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο για την Ψηφιακή Ικανότητα των Εκπαιδευτικών Οργανισμών (The European Framework for Digitally-Competent Educational Organisations (DigCompOrg εν συντομία)

Αυτά τα πλαίσια αναφοράς χρησιμοποιούνται ευρύτατα και προσαρμόζονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τρίτους για συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού και διάφορους σκοπούς (δείτε παραδείγματα εφαρμογής του DigComp εδώ).

Εκτός από τα θεωρητικά πλαίσια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναπτύσσει πρακτικά εργαλεία αυτοαξιολόγησης για τους πολίτες, τους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία. Το εργαλείο για τα σχολεία (SELFIE for schools) είναι διαθέσιμο από τον Οκτώβριο του 2018 σε 32 γλώσσες και ήδη έχει χρησιμοποιηθεί από 850,000 εκπαιδευτικούς και μαθητές σε 61 χώρες.

Το αντίστοιχο εργαλείο για τους εκπαιδευτικούς (SELFIE for teachers) δοκιμάζεται πιλοτικά σε τέσσερις  χώρες (Ιταλία, Πορτογαλία, Εσθονία και Λιθουανία) και αναμένεται να είναι διαθέσιμο σε όλες τις επίσημες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης το φθινόπωρο του 2021.

Ενδεικτικές ερωτήσεις του DigCompSat

Παρακάτω παρουσιάζονται πέντε ενδεικτικές ερωτήσεις, μια για κάθε περιοχή του DigComp, από το τελικό σετ των 82 ερωτήσεων.

Περιοχή 1 – Βασική χρήση πληροφοριών και δεδομένων  (Information and data literacy)
Ενδεικτική ερώτηση γνώσης για το μεσαίο επίπεδο: Γνωρίζω ότι διαφορετικές μηχανές αναζήτησης μπορεί να δώσουν διαφορετικά αποτελέσματα αναζήτησης, επειδή επηρεάζονται από εμπορικούς σκοπούς (I know that different search engines may give different search results, because they are influenced by commercial factors).

Περιοχή 2 - Επικοινωνία και συνεργασία (Communication and collaboration)
Ενδεικτική ερώτηση δεξιότητας για το βασικό επίπεδο: Γνωρίζω πώς να υποβάλλω αίτηση για εργασία χρησιμοποιώντας μια ψηφιακή πλατφόρμα (π.χ. να συμπληρώσω μια φόρμα, να ανεβάσω το βιογραφικό μου και τη φωτογραφία μου) (I know how to apply for a job using a digital platform (e.g. fill in a form, upload my CV and photo).

Περιοχή 3 - Δημιουργία ψηφιακού περιεχομένου (Digital content creation)
Ενδεικτική ερώτηση γνώσης για το προχωρημένο επίπεδο: Γνωρίζω ότι ένα μέρος του ψηφιακού υλικού μπορεί νόμιμα να επαναχρησιμοποιηθεί και να ανασκευαστεί (π.χ. ελεύθερα προσβάσιμο ή με άδειες χρήσης Creative Commons) (I am aware that some digital content can be reused and reworked legally (e.g. public domain or with Creative Commons licences).

Περιοχή 4 - Ασφάλεια (Safety)
Ενδεικτική ερώτηση στάσης για το προχωρημένο επίπεδο: Αναζητώ τρόπους όπου οι ψηφιακές τεχνολογίες μπορούν να με βοηθήσουν να ζω και να καταναλώνω με πιο φιλικό στο περιβάλλον τρόπο (I seek out ways in which digital technologies could help me to live and consume in a more environmentally friendly way).

Περιοχή 5 - Επίλυση προβλημάτων (Problem solving)
Ενδεικτική ερώτηση δεξιότητας για το μεσαίο επίπεδο: Όταν αντιμετωπίζω ένα τεχνικό πρόβλημα, είμαι ικανός να βρω λύσεις στο διαδίκτυο (When I face a technical problem, I am able to find solutions on the Internet).

Κλίμακα απαντήσεων στις ερωτήσεις γνώσεων

1. Δεν το γνωρίζω/δεν το έχει ακούσει ποτέ (I have no knowledge of this / I never heard of this)
2. Έχω μια περιορισμένη κατανόηση για αυτό το θέμα/γνωστικό αντικείμενο, και χρειάζομαι περισσότερες επεξηγήσεις (I have only a limited understanding of this and need more explanations)
3. Έχω μια καλή κατανόηση για αυτό το θέμα (I have a good understanding of this)
4. Έχω πλήρη κατανόηση αυτού του θέματος/γνωστικού αντικειμένου και μπορώ να το εξηγήσω σε άλλους (I fully master this topic/issue and I could explain it to others)

Κλίμακα απαντήσεων στις ερωτήσεις δεξιοτήτων

1. Δε γνωρίζω πώς να το κάνω (I don’t know how to do it)
2. Μπορώ να το κάνω αν με βοηθήσουν (I can do it with help)
3. Μπορώ να το κάνω μόνος/η (I can do it on my own)
4. Μπορώ να το κάνω με αυτοπεποίθηση και, αν χρειάζεται, να υποστηρίζω/καθοδηγήσω άλλους (I can do it with confidence and, if needed, I can support/guide others)

Κλίμακα απαντήσεων στις ερωτήσεις στάσεων

1. Καθόλου (Not at all)
2. Όχι πολύ/πολύ λίγο (Not much / very little)
3. Ναι / Ναι είμαι / Ναι μπορώ  (Yes / Yes I am /Yes I do)
4. Πάρα πολύ (Very much)

Σημειώνεται ότι το ΕΚΤ, εποπτευόμενος φορέας του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, έχει συντονιστικό ρόλο στην "Εθνική Συμμαχία για τις Ψηφιακές Δεξιότητες και την Απασχόληση". Σε συνεργασία με έγκριτους φορείς και σε διαρκή διάλογο με την εκπαιδευτική, ερευνητική και ακαδημαϊκή κοινότητα, το ΕΚΤ αναπτύσσει υποδομές και υπηρεσίες, προωθώντας τη γνώση, την έρευνα και την καινοτομία στον ψηφιακό χώρο. Είναι επίσης συντονιστής της πρωτοβουλίας «Γέφυρες Γνώσης και Συνεργασίας» για τη δικτύωση και συνεργασία των Ελλήνων επιστημόνων και ερευνητών σε όλο τον κόσμο.