'Το μέλλον της ευρωπαϊκής πολιτικής για την έρευνα' ήταν το θέμα ημερίδας που διοργανώθηκε στην Αθήνα, στις 2 Νοεμβρίου 2004, από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας. Κύριος ομιλητής της ημερίδας ήταν ο Δρ Αχιλλέας Μητσός, Γενικός Διευθυντής Έρευνας της ΕΕ, ο οποίος παρουσίασε τις πρωτοβουλίες της Επιτροπής για το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο, καθώς και μια σύντομη αλλά περιεκτική ανασκόπηση του 6ου Προγράμματος Πλαισίου, κυρίως όσον αφορά τα προβλήματα που διαπιστώθηκαν κατά την υλοποίησή του.
Στην ημερίδα μίλησαν ακόμη ο γενικός γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας Ιωάννης Τσουκαλάς, και ο Δρ Χρήστος Βασιλάκος, υπεύθυνος για θέματα έρευνας στη Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Ελλάδας στην ΕΕ. Στην εκδήλωση συμμετείχαν οι εθνικοί εκπρόσωποι για το 6ο Πρόγραμμα Πλαίσιο, εκπρόσωποι των ερευνητικών κέντρων και μέλη του διδακτικού προσωπικού από τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας.
Σε χαιρετισμό του, ο υπουργός Ανάπτυξης Δ. Σιούφας υπογράμμισε το σημαντικό ρόλο της έρευνας και της καινοτομίας στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και επανέλαβε το στόχο για αύξηση των εθνικών δαπανών για την έρευνα στο 1,5% του ΑΕΠ, μέχρι το 2010.
Όσον αφορά τη συμμετοχή της Ελλάδας στο 6ο ΠΠ, επισήμανε χαρακτηριστικά ότι 'Οι ελληνικές ερευνητικές ομάδες κατάφεραν να δραστηριοποιηθούν σε μεγάλης εμβέλειας ερευνητικές δραστηριότητες και να διεκδικήσουν αποτελεσματικά κοινοτικές χρηματοδοτήσεις'. Υπογράμμισε δε: 'Υποστηρίζουμε την ανάγκη αποκατάστασης της ισορροπίας ανάμεσα στα νέα και παλαιά εργαλεία, την αύξηση δηλαδή της χρηματοδότησης των παραδοσιακών εργαλείων, τόσο στο τρέχον όσο και στο επόμενο Πρόγραμμα Πλαίσιο. Η αύξηση αυτή είναι αναγκαία για την ενίσχυση της συμμετοχής τόσο της επιστημονικής κοινότητας όσο και της βιομηχανίας και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων'.
Αναφερόμενος στο 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο, ο Υπουργός δήλωσε ότι επιδίωξη της Ελλάδας είναι να υπάρχει συνέχεια με τα προηγούμενα Προγράμματα και να ενισχυθούν τόσο η συνεργατική έρευνα που παράγει υψηλή προστιθέμενη αξία, όσο και η βασική έρευνα. Επίσης, αναφέρθηκε στη επιδίωξη της Ελλάδας για δημιουργία σημαντικών υποδομών που την καθιστούν οδηγό της ευρωπαϊκής πολιτικής στη ΝΑ Ευρώπη, τα Βαλκάνια και την εγγύς Ανατολή.
Ο Δρ. Α. Μητσός ξεκίνησε την ομιλία του με κάποιες γενικές διαπιστώσεις για την ευρωπαϊκή πολιτική έρευνας, επισημαίνοντας ότι για πρώτη φορά η συζήτηση για τον προϋπολογισμό της έρευνας είναι στο επίκεντρο των αποφάσεων για το μέλλον του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού. Ο δημόσιος όμως τομέας των χωρών της ΕΕ θα πρέπει να διαμορφώσει το κατάλληλο περιβάλλον, ώστε να μεγιστοποιηθεί η συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην έρευνα.
Επίσης τόνισε ότι οι πολιτικές έρευνας και καινοτομίας, αν και αλληλένδετες, αποτελούν δύο διαφορετικά ζητήματα. 'Μόνο η γνώση είναι προϊόν της έρευνας, το πώς αυτή η γνώση διαχέεται και μετατρέπεται σε προϊόν είναι μια άλλη υπόθεση. Γενικότερα η πολιτική προώθησης και διάχυσης της γνώσης περιλαμβάνει και τομείς εκτός ερευνητικής πολιτικής, από την εκπαίδευση μέχρι την καινοτομία και τη βιομηχανική πολιτική, και εκεί χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμη.'
Νέοι τομείς προτεραιότητας και τρόποι παρέμβασης στο 7ο ΠΠ
Αναφερόμενος στους τομείς προτεραιότητας στο 7ο ΠΠ δήλωσε χαρακτηριστικά ότι 'Αυτοί θα πρέπει να είναι σημαντικοί, να αποτελούν δημόσιο αγαθό, δηλαδή να υπάρχει λόγος να τοποθετηθεί δημόσιο χρήμα για την προώθηση του συγκεκριμένου τομέα, αλλά και λόγος ώστε το δημόσιο χρήμα να προέρχεται από τον κοινοτικό προϋπολογισμό. Η ευρωπαϊκή παρέμβαση μέσω του 7ου ΠΠ έχει να κάνει με την ύπαρξη ευρωπαϊκής προστιθέμενης αξίας, δηλαδή να υπάρχει η ανάγκη για συνεργασία μεταξύ των χωρών στο πλαίσιο των εξωτερικών οικονομιών, αλλά και να υπάρχει σύνδεση της πολιτικής έρευνας της ΕΕ, με τις ευρωπαϊκές πολιτικές σε άλλους τομείς.'
Παράλληλα, επισήμανε ότι οι πιο σημαντικές προτάσεις της Επιτροπής για το νέο Πρόγραμμα Πλαίσιο είναι η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ένα νέο φορέα που θα χρηματοδοτεί τη βασική έρευνα σε ανταγωνιστική βάση), οι τεχνολογικές πλατφόρμες (μια νέα πρωτοβουλία για τη συνεργασία επιχειρήσεων, ερευνητικών κέντρων, χρηματοδοτικών φορέων και δημόσιου τομέα με στόχο τον προσδιορισμό κοινών ερευνητικών προτεραιοτήτων σε συγκεκριμένους τομείς) και η χρηματοδότηση νέων ερευνητικών υποδομών.
Ο Δρ Α. Μητσός έκανε ιδιαίτερη αναφορά στους 'οδηγούς' που πρέπει να καθορίζουν τις προτεραιότητες της έρευνας: α) το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Κοινοβούλιο και την Επιτροπή, όπου δεν υπάρχει πρόθεση για ριζική αναθεώρηση των τομέων προτεραιότητας, β) τη βιομηχανία, η οποία θα συμβάλει καθοριστικά στην πρωτοβουλία για τις τεχνολογικές πλατφόρμες, και γ) την επιστημονική κοινότητα, όπως αυτή θα εκφράζεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας.
Επισήμανε ότι σε γενικές γραμμές θα συνεχίσουν να υπάρχουν τα σημερινά εργαλεία (νέα και κλασικά), με μια τάση εξισσορόπησης μεταξύ τους. Θα υπάρξουν βέβαια και κάποιοι νέοι τύποι έργων, όπως οι κοινές τεχνολογικές πρωτοβουλίες που θα αφορούν έργα μεγάλης κλίμακας.
Αναφερόμενος στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας, υποστήριξε ότι θα πρέπει να λειτουργεί αυτόνομα, με μοναδικό κριτήριο αξιολόγησης και χρηματοδότησης των έργων την επιστημονική αριστεία. Θα πρέπει βέβαια να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μην υποκαταστήσει εθνικές χρηματοδοτήσεις.
Ο κ. Μητσός έκανε ιδιαίτερη αναφορά σε θέματα που αφορούν το ευρωπαϊκό δυναμικό της έρευνας. Υπογράμμισε ότι το πρόγραμμα Marie Curie είναι ιδιαίτερα επιτυχημένο, και θα ζητηθεί από την Επιτροπή η αύξηση της χρηματοδότησής του. Επίσης επισήμανε την ανάγκη για μεγαλύτερη σύνδεση ανάμεσα σε εθνικά συστήματα υποτροφιών και το κοινοτικό σύστημα, δεδομένου ότι τα ζητήματα που αφορούν την κινητικότητα και τη σταδιοδρομία των ερευνητών είναι μεν στο επίκεντρο του προβληματισμού της ΕΕ, αφορούν όμως κατά κύριο λόγο εθνικές πολιτικές.
Σημαντική προτεραιότητα του νέου Προγράμματος Πλαισίου θα είναι και η χρηματοδότηση νέων μεγάλων ερευνητικών υποδομών, με τον ευρύτερο δυνατό ορισμό, δεδομένου ότι στο 6ο ΠΠ η χρηματοδότηση αφορούσε μόνο μελέτες για υποδομές, τη δικτύωση τους και την πρόσβαση σε αυτές.
Παράλληλα, θα δοθεί έμφαση στην αξιοποίηση του υφιστάμενου ερευνητικού δυναμικού, το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα των νέων κρατών - μελών της ΕΕ, αλλά και αρκετών παλαιών. Στο πλαίσιο αυτό σχεδιάζεται ένα πρόγραμμα για τον προσδιορισμό των ερευνητικών ινστιτούτων και των τομέων όπου μια χώρα έχει δυνατότητες ανάπτυξης. Στο πρόγραμμα αυτό περιλαμβάνονται χώρες και περιφέρειες του Στόχου 1 της ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής, και συνεπώς και το μεγαλύτερο τμήμα της Ελλάδας, η οποία θα μπορούσε να εκμεταλλευθεί αυτές τις νέες δράσεις. Τέλος, ιδιαίτερα σημαντικός στόχος είναι και η προσέλκυση ερευνητικού δυναμικού από τρίτες χώρες.
Σε παρέμβαση του, ο Ι. Τσουκαλάς υπογράμμισε την πρόθεση της κυβέρνησης να δημιουργήσει άμεσα εκείνα τα οριζόντια εργαλεία διοίκησης της έρευνας, που θα επιτρέψουν τον καλύτερο συντονισμό σε εθνικό επίπεδο όλων των ερευνητικών δράσεων που υλοποιούνται από τα διάφορα υπουργεία και φορείς. Από την πλευρά του, ο Δρ Χ. Βασιλάκος αναφέρθηκε στα συμπεράσματα του τελευταίου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για το μέλλον της έρευνας. Υπογράμμισε δε την ανάγκη για συλλογικότητα και συντονισμένες ενέργειες για την προβολή των ελληνικών θέσεων.
Αντιμετωπίζοντας τα προβλήματα του 6ου Προγράμματος Πλαισίου
Στην ομιλία του για το 6ο Πρόγραμμα Πλαίσιο, ο Δρ Α. Μητσός παρουσίασε τα βασικότερα προβλήματα που έχουν προκύψει μέχρι σήμερα, και θα πρέπει να αντιμετωπιστούν στο επόμενο Πρόγραμμα.
Ένα από αυτά είναι η μη επίτευξη του στόχου για συμμετοχή των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στο Πρόγραμμα με ποσοστό 15%. Επίσης, υπήρξε 'υπερεγγραφή' σε κάποιους τομείς, όπως στο πρόγραμμα Marie Curie, δηλαδή χρηματοδοτείται τελικά πολύ μικρό ποσοστό έργων, σε σχέση με το σύνολο των αξιόλογων έργων που υποβάλλονται για έγκριση. Για το λόγο αυτό σε ορισμένες δράσεις του Προγράμματος θα εφαρμοστεί η διαδικασία αξιολόγησης σε δύο φάσεις. Ένα ακόμη πρόβλημα που διαπιστώθηκε είναι η περιορισμένη αξιοποίηση ορισμένων δυνατοτήτων που προσφέρει το 6ο ΠΠ, όπως για παράδειγμα η χρηματοδότηση συνεργασίας με τρίτες χώρες, μια δράση την οποία θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν οι ελληνικοί φορείς.
Αναφερόμενος στα προβλήματα που δημιουργήθηκαν με τα νέα εργαλεία, τόνισε ότι αυτά εισήχθησαν με απότομο τρόπο και δόθηκε περισσότερη έμφαση στο μέγεθος παρά στη στόχευση. 'Το γεγονός αυτό οδήγησε σε μια τεχνητή στήριξη της ανάγκης για μεγάλα έργα. Τίποτε όμως δεν αποκλείει τα Δίκτυα Αριστείας να έχουν μέγεθος μικρότερο από τα Στοχοθετημένα Έργα. Εξίσου λάθος είναι ότι τα Δίκτυα Αριστείας αφορούν μεγάλα έργα, μεγάλες χώρες, μεγάλους οργανισμούς' δήλωσε ο κ. Μητσός.
Ο Δρ Μητσός υπογράμμισε την ανάγκη για δημιουργία αυτόνομων ερευνητικών συμβουλίων σε όλες τις χώρες, ενώ τόνισε ότι οι Έλληνες ερευνητές έχουν εξαιρετική παρουσία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε όλες τις δράσεις του Προγράμματος Πλαισίου.
Τέλος, από όλους τους ομιλητές τονίστηκε ότι θα πρέπει να υπάρξει ενεργός συμμετοχή των Ελλήνων ερευνητών στη διαμόρφωση των διαφόρων στοχεύσεων στις προσκλήσεις υποβολής προτάσεων στο 6ο ΠΠ, αλλά και στη διαμόρφωση των τομέων προτεραιότητας του 7ου ΠΠ. Με τις κατάλληλες δε και έγκαιρες παρεμβάσεις των εθνικών εκπροσώπων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ελληνική συμμετοχή μπορεί να αυξηθεί σημαντικά.