Ποια είναι η εξέλιξη του αριθμού και της χωροθέτησης των κινηματογράφων στην Αθήνα από το 1950 μέχρι σήμερα; Πόσα είναι τα κενά κτήρια στο κέντρο, αλλά και ποιοι είναι οι Αγροναύτες της πόλης; Τι είναι η κάθετη κοινωνική διαφοροποίηση σε μια πολυκατοικία της Αθήνας; Ποιος είναι ο ρόλος της πλατείας Ομονοίας ως ορίου και ως σημείου αφήγησης και πώς συνδέονται τα μουσεία της πόλης με τον αστικό τουρισμό; Αυτές και πολλές άλλες απαντήσεις δίνει ο πρώτος διαδικτυακός Κοινωνικός Άτλαντας athenssocialatlas.gr που δημιουργήθηκε για την Αθήνα, με στόχο την ανάδειξη και την καταγραφή της κοινωνικής γεωγραφίας της πρωτεύουσας μέσα από πολλαπλές οπτικές γωνίες, ιδιαίτερα όσον αφορά την τελευταία 20ετία.
15 θεματικές κατηγορίες, 61 άρθρα, 74 συγγραφείς-επιστήμονες επιχειρούν μια δυναμική προσέγγιση για την κοινωνική συγκρότηση της πρωτεύουσας. Το athenssocialatlas.gr περιλαμβάνει κείμενα και υλικό που αφορούν στην ιστορική εξέλιξη της πόλης από τον 19ο αιώνα, την κοινωνική της διαστρωμάτωση, τη διοίκησή της, τον διεθνή οικονομικό της ρόλο, τον πολιτισμό, τις μεταναστευτικές ομάδες, τις πρακτικές στέγασης, τις καθημερινές μετακινήσεις των κατοίκων της, αλλά και θέματα επικεντρωμένα σε συγκεκριμένες περιοχές και γειτονιές όπως είναι η Ομόνοια, τα Αναφιώτικα, η Κυψέλη, το Φαληρικό Δέλτα και άλλες.
Το μεγάλο θεματικό εύρος και η διαφορετική επικέντρωση των επιμέρους κειμένων, οδήγησαν στην ελεύθερη οργάνωση του έργου, χωρίς τη συμβατική δομή ενός συλλογικού τόμου με αρχή, μέση και τέλος. Τα επιμέρους λήμματά του κατανέμονται σε 15 βασικές θεματικές κατηγορίες: Ιστορία, Κοινωνική Δομή, Πολιτική, Οικονομία, Εκπαίδευση, Υγεία, Στέγαση, Εθνοτικές Ομάδες, Πολιτισμός, Δομημένο Περιβάλλον, Σχεδιασμός, Συγκοινωνίες, Υποδομές, Γειτονιές και Κοινωνική Οικονομία. Οι κατηγορίες αυτές αποτελούν τον βασικό τρόπο ομαδοποίησης των λημμάτων για τους αναγνώστες/-τριες, οι οποίοι μπορούν, επίσης, να αναζητήσουν λήμματα και με λέξεις-κλειδιά της επιλογής τους (όνομα συγγραφέα, θέμα). Η ανάγνωση του άτλαντα ακολουθεί, συνεπώς, τη λογική ενός λεξικού ή μιας εγκυκλοπαίδειας και πολύ λιγότερο εκείνη ενός κλασικού βιβλίου.
Ο Κοινωνικός Άτλαντας της Αθήνας έχει ως στόχο την προβολή και κριτική συζήτηση θεμάτων που αφορούν στην κοινωνική γεωγραφία της πόλης, μέσα από πολλαπλές οπτικές γωνίες. Ταυτόχρονα, είναι ο πρώτος άτλαντας που, αφενός, επικεντρώνεται σε μια πόλη και, αφετέρου, είναι εξ ολοκλήρου ψηφιακός και διαδικτυακός, κάτι που επιτρέπει τη διαρκή του ανανέωση και επικαιροποίηση. Σε αυτή την κατεύθυνση, η πλατφόρμα φιλοδοξεί να αποτελέσει έναν τόπο ανοικτής συζήτησης, που δεν θα απευθύνεται σε αυστηρά επιστημονικό κοινό.
Η ηλεκτρονική μορφή του άτλαντα επιτρέπει τη συνεχή προσθήκη νέων λημμάτων και τη διόρθωση/αναθεώρηση των παλαιότερων, ενώ η διαδικασία αυτή είναι ανοικτή σε όποιον/-αν θεωρεί ότι μπορεί και θέλει να συμβάλει με τη συγγραφή λήμματος ή/και την παροχή σχετικού υλικού. Η διαδικασία υποβολής προτάσεων γίνεται ηλεκτρονικά. Η αρχική ομάδα συγγραφέων περιλαμβάνει 70 περίπου ειδικούς και νέους επιστήμονες από πολλούς και διαφορετικούς επιστημονικούς χώρους, που προσέφεραν αφιλοκερδώς τα κείμενα και το υλικό τους. Αυτή τη στιγμή τα άρθρα διατίθενται στην ελληνική και αγγλική γλώσσα, ενώ σύντομα θα μεταφραστούν και στα γαλλικά.
Η ιδέα της δημιουργίας του άτλαντα προήλθε από τον Θωμά Μαλούτα (Καθηγητής στο Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου και Γενικός Γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας), με αφορμή τις ευνοϊκές προϋποθέσεις που δημιουργούσε η πρόθεση του Ιδρύματος Ωνάση να στηρίξει μια τέτοια προσπάθεια στο πλαίσιο του προγράμματος Reactivate Athens. Την επιμέλεια ανέλαβαν οι Θωμάς Μαλούτας και Σταύρος Σπυρέλλης (Δρ Γεωγράφος, Πανεπιστήμιο Paris-7 Diderot), με τον δεύτερο να αναλαμβάνει, εκτός των άλλων, τη βασική ευθύνη των χαρτογραφικών αναπαραστάσεων για το σύνολο σχεδόν των κεφαλαίων, καθώς και την εναρμόνιση του πολύ πλούσιου ευρύτερου συνοδευτικού υλικού.
Το Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου αποτελεί το βασικό θεσμικό πλαίσιο υλοποίησης του άτλαντα ως ερευνητικού έργου. Το αντικείμενο του Τμήματος αποτελεί ένα ιδιαίτερα πρόσφορο περιβάλλον για την ανάπτυξη ενός έργου που αναφέρεται στις πολλαπλές διαστάσεις της επιστήμης της Γεωγραφίας. Πολλά στελέχη του Τμήματος Γεωγραφίας, αλλά και από άλλα Τμήματα του Πανεπιστημίου, συγκαταλέγονται στους συγγραφείς των λημμάτων του άτλαντα.
Η Γαλλική Σχολή Αθηνών, ένας δημόσιος και ερευνητικός οργανισμός με έδρα την Αθήνα, στοχεύει στη μελέτη των διαφορετικών όψεων του ελληνικού και μεσογειακού χώρου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Στο πλαίσιο των ερευνών που διεξάγει με αντικείμενο τις χωροκοινωνικές μεταλλαγές της Αθήνας, θα εξασφαλίσει τη μετάφραση των λημμάτων του παρόντος έργου στα γαλλικά και θα συνδράμει στην περαιτέρω εξέλιξη του έργου ως επιστημονικός συνεργάτης. Οι γαλλικές μεταφράσεις θα είναι προσβάσιμες στον ιστότοπο του Κοινωνικού Άτλαντα της Αθήνας την άνοιξη του 2017.
Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών υπήρξε βασικός φορέας παραγωγής ατλάντων με κοινωνική αναφορά από την εποχή της ίδρυσής του. Κατά την πρόσφατη περίοδο, το ΕΚΚΕ ανέπτυξε –σε συνεργασία με την ΕΛΣΤΑΤ– τη διαδικτυακή εφαρμογή Πανόραμα Απογραφικών Δεδομένων 1991-2011 (https://panorama.statistics.gr/) η οποία αποτέλεσε βασικό τροφοδότη όσον αφορά δεδομένα και χάρτες για πολλά λήμματα που περιλαμβάνει ο άτλας.
Η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) είναι ο επίσημος για τη Χώρα παραγωγός πληθυσμιακών στατιστικών στοιχείων σε απογραφική κλίμακα. Ο άτλαντας αυτός θα ήταν εξαιρετικά φτωχότερος αν δεν εκμεταλλευόταν τα λεπτομερή και αξιόπιστα απογραφικά πληθυσμιακά στοιχεία που παράγει η ΕΛΣΤΑΤ επί πολλές δεκαετίες, βάσει των Απογραφών Πληθυσμού – Κατοικιών που διενεργεί ανά δεκαετία. Το σύνολο σχεδόν των χαρτών που αποτυπώνουν διάφορα φαινόμενα με μεγάλη χωρική λεπτομέρεια στην Περιφέρεια Αττικής, ή σε υποσύνολα του χώρου της, έχουν τροφοδοτηθεί σχεδόν αποκλειστικά από στατιστικά στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ και, κυρίως, από εκείνα των τριών τελευταίων Απογραφών Πληθυσμού (1991, 2001 και 2011).
Η πρώτη παρουσίαση του Athens social atlas πραγματοποιήθηκε σε εκδήλωση στις 27 Ιουνίου στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. Το έργο αποτελεί χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση προς το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών (φορέας υλοποίησης).
