Το φιλελληνικό ρεύμα του 1821 μέσα από τις πύλες ψηφιακού περιεχομένου του ΕΚΤ

Το φιλελληνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και στην Αμερική, πριν και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, προσέφερε σημαντική βοήθεια στον ελληνικό Αγώνα, ενισχύοντας τους Έλληνες τόσο σε υλικό όσο και σε ηθικό επίπεδο. Με αφορμή τη συμπλήρωση 199 χρόνων από την έναρξη της μεγάλης ελληνικής επανάστασης του 1821, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), μέσω των υπηρεσιών ψηφιακού περιεχομένου που έχει αναπτύξει, πραγματοποιεί ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο και σας παρουσιάζει τις κύριες μορφές του φιλελληνικού ρεύματος, μέσα από σπάνια ψηφιακά τεκμήρια.

Το φιλελληνικό ρεύμα που εκδηλώθηκε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 είχε δύο όψεις. Από τη μία μεριά τα φιλελληνικά κομιτάτα, που διοργάνωναν εράνους σε χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής, συγκέντρωναν ρούχα, χρήματα και τρόφιμα για να ανακουφίσουν τη δυστυχία του ελληνικού λαού που κινδύνευε να αφανιστεί από την πείνα και το μαχαίρι του βάρβαρου δυνάστη του. Από την άλλη πλευρά, άνθρωποι του πνεύματος και των τεχνών, πέραν της χρηματικής τους συνεισφοράς, μέσω της συγγραφικής τους δραστηριότητας και των καλλιτεχνικών τους έργων διαμόρφωσαν μία φιλελληνική κουλτούρα που επηρέασε έντονα την κοινή γνώμη της εποχής.

Αυτές ακριβώς οι δύο όψεις του φιλελληνισμού αποτυπώνονται στις υποδομές ψηφιακού περιεχομένου που έχει αναπτύξει το ΕΚΤ. Στον Εθνικό συσσωρευτή ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου SearchCulture.gr και στην πύλη αναζήτησης επιστημονικού περιεχομένου OpenArchives.gr συγκεντρώνονται περισσότερα από 2.000 τεκμήρια σχετικά με την ελληνική επανάσταση, τους πρωταγωνιστές της και τον φιλελληνισμό. Επίσης μέσα από τη βιβλιογραφική βάση δεδομένων της βιβλιοnet αναδύεται η ζωή και το έργο ξακουστών ανθρώπων του πνεύματος, όπως του Γάλλου λογοτέχνη Francois- Rene de Chateaubriand, του φιλέλληνα Βίκτωρα Ουγκώ και του Γερμανού λυρικού ποιητή Wilhelm Muller, που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην ελληνική επανάσταση.

Ως προς το φιλελληνικό ρεύμα που εκδηλώθηκε σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, ξεχώρισε η δράση των κομιτάτων στη Γαλλία, τη Γερμανία και στην Ελβετία. Ουσιαστική υπήρξε επίσης και η συμβολή της Αγγλίας, και της Ιταλίας. Γρήγορα όμως, ο Φιλελληνικός πυρετός επεκτάθηκε έξω από την Ευρώπη και έφτασε έως την Αμερική.

Τίτλος τεκμηρίου: Φιλέλληνες αξιωματικοί. Πάροχος: Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη. Χρησιμοποιήστε το  τεκμήριο σύμφωνα με την άδεια χρήσης: CC BY-NC 4.0

Το φιλελληνικό κύμα εκδηλώθηκε ασφαλώς με τη μεγαλύτερή του ένταση στη Γαλλία, όπου ο φιλελληνισμός είχε βαθιές ρίζες. Από τα πρώτα χρόνια κιόλας του αγώνα δημοσιεύτηκαν στον γαλλικό τύπο υποστηρικτικά άρθρα για την ελληνική υπόθεση. Γρήγορα επίσης ιδρύθηκαν σωματεία που περιλάμβαναν στους κόλπους τους μεγάλες προσωπικότητες της γαλλικής κοινωνίας, όπως ο δούκας de Broglie, o στρατηγός Horace Sebastiani, o καθηγητής της Σορβόννης Abel Francois Villemain και ο ιδιοκτήτης τυπογραφείων και εκδότης Ambroise Firmin Didot στα τυπογραφεία του οποίου τυπώνονταν τα φιλελληνικά φυλλάδια. Παράλληλα, γεγονότα που έγιναν γνωστά με πολλές λεπτομέρειες στο εξωτερικό, όπως η σφαγή της Χίου και το έπος του Μεσολογγίου, δημιούργησαν ένα ευρύ κύμα συμπάθειας για τον ελληνικό λαό. Αμέσως, τα φιλελληνικά κομιτάτα του Παρισιού, της Μασσαλίας και της Λυών διοργάνωσαν εράνους για την ενίσχυση των επαναστατημένων Ελλήνων στους οποίους πρωτοστατούσαν προσωπικότητες, όπως ο διάσημος λογοτέχνης Francois Rene Chateaubriand.

Τίτλος τεκμηρίου: Έρανος υπέρ των Ελλήνων. Πάροχος: Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη. Χρησιμοποιήστε το τεκμήριο σύμφωνα με την άδεια χρήσης: CC BY-NC 4.0

Δυνατά και υπέρ των Ελλήνων ακούστηκε και η φωνή του νεαρού ακόμη Βίκτωρα Ουγκώ. Ο Β. Ουγκώ εκείνη την εποχή εξέδωσε τη γνωστή συλλογή των «Ανατολικών» ποιημάτων του, ανάμεσα στα οποία βρίσκονται και τα ονομαστά «ελληνικά» ποιήματα του «Κανάρης», «το πασίγνωστο «Ελληνόπουλο» της Χίου, η «Λαζάρα» και τα «κεφάλια του Σεραγιού». Στο ποίημα του αυτό, ο Ουγκώ βάζει τρία κομμένα κεφάλια διάσημων αγωνιστών της επανάστασης (του Κανάρη, του Μπότσαρη και του επισκόπου Ρωγών Ιωσήφ) να αφηγούνται τις τελευταίες στιγμές του Μεσολογγίου.

Για τον αγώνα της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας ενδιαφέρθηκαν επίσης δημιουργοί του γαλλικού ρομαντισμού όπως ο Jean Louis Theodore Gericault , ο Genod Michel-Philibert, αλλά και ο κορυφαίος εκπρόσωπός του, ο Eugene Delacroix, ο οποίος με την εξαίρετη τέχνη του απέδωσε όχι μόνο το πνεύμα του ρομαντισμού, αλλά και το ουσιαστικό περιεχόμενο της ελληνοτουρκικής σύγκρουσης. Χαρακτηριστικά είναι τα έργα του η «Σφαγή της Χίου», η «Ελλάδα που ξεψυχάει πάνω στα ερείπια του Μεσολογγίου» και το «Επεισόδιο του ελληνικού αγώνα».

Τίτλος τεκμηρίου: Επεισόδιο του Ελληνικού Αγώνα. Δημιουργός Delacroix Eugène. Πάροχος: Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου. Χρησιμοποιήστε το τεκμήριο σύμφωνα με την άδεια χρήσης: CC BY-NC-ND 4.0 GR

Πρόσφορο έδαφος είχε βρει ο φιλελληνισμός και στην Ελβετία, διότι τα κατορθώματα των Ελλήνων θύμιζαν στους κατοίκους της, τον δικό τους αγώνα ανεξαρτησίας κατά τον 18ο αιώνα. Από τα πρώτα κιόλας χρόνια της επανάστασης ιδρύθηκαν στην Ελβετία πολλά φιλελληνικά κομιτάτα, τη δράση των οποίων κατεύθυνε ο τραπεζίτης Jean Gabriel Eynard. Ο ίδιος ο Eynard διέθεσε τεράστια ποσά από την προσωπική του περιουσία για να υποστηρίξει τον αγώνα των Ελλήνων. Ταυτόχρονα συντόνιζε την ευρωπαϊκή φιλελληνική κίνηση, στέλνοντας εγκυκλίους σε όλα τα κομιτάτα της Ευρώπης και υποστήριζε τα ελληνικά αιτήματα σε διάφορες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Το κομιτάτο του Λονδίνου επίσης, στην Αγγλία, που περιλάμβανε στους κόλπους του σημαντικές προσωπικότητες, όπως o λόρδος Nugent, o συνταγματάρχης Leicester Stabhope και ο ποιητής Thomas Moore, εκδηλώθηκε υπέρ του αγώνα των Ελλήνων.Οι φιλλέληνες του  Λονδίνου προσέφεραν σημαντικές υπηρεσίες στο αγωνιζόμενο έθνος μας με τη συμπαράστασή του στους Έλληνες αντιπροσώπους για τη σύναψη δανείων στο Λονδίνο και ιδίως με τη θυσία ενός εκλεκτού μέλος του, του λόρδου Byron.

Τίτλος τεκμηρίου: Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι. Δημιουργός: Βρυζάκης Θεόδωρος. Πάροχος: Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου. Χρησιμοποιήστε το τεκμήριο σύμφωνα με την άδεια χρήσης: CC BY-NC-ND 4.0 GR

Ουσιαστική ήταν επίσης και η συμβολή της Γερμανίας στον αγώνα των Ελλήνων. Αν και η στάση των περισσότερων γερμανικών συνομοσπονδιών ήταν αντιδραστική απέναντι στην ελληνική επανάσταση, εξαιτίας της ανθελληνικής πολιτικής που καλλιεργούσε ο Αυστριακός αρχικαγκελάριος Μέττερνιχ, μολαταύτα ο γερμανικός λαός είδε με συμπάθεια τον ελληνικό ξεσηκωμό. Επιπλέον, ο θρησκευτικός χαρακτήρας που είχε πάρει από την αρχή η ελληνική επανάσταση έκανε εντύπωση στους φιλόθρησκους Γερμανούς. Έτσι, παρά τις δυσκολίες που συνάντησαν, ιδρύθηκαν και στη Γερμανία φιλελληνικά κομιτάτα που βοήθησαν με πολλούς τρόπους τους Έλληνες. Μεταξύ των πρώτων Γερμανών φιλελλήνων συγκαταλέγονται προσωπικότητες όπως o φιλόσοφος Wilhelm Traugott Krug, o καθηγητής αρχαίας φιλολογίας Friedrich Wilhelm Thiersch, ο από το 1825 βασιλιάς της Βαυαρίας Λουδοβίκος Α’ και πολλοί άλλοι.

Ο ίδιος φιλελληνικός πυρετός παρατηρήθηκε και πέρα από τον Ατλαντικό ωκεανό. Στη νέα μεγάλη δημοκρατία των ΗΠΑ, που λίγες δεκαετίες πριν είχε αποκτήσει την ανεξαρτησία της, οι θυσίες των Ελλήνων είχαν προκαλέσει ζωηρή εντύπωση σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Ο αμερικανικός λαός συμπαραστάθηκε στο έθνος μας από τα πρώτα χρόνια της επανάστασης. Φιλελληνικά κομιτάτα ιδρύθηκαν προς τα τέλη του 1823 σε τρεις μεγάλες πόλεις τη Αμερικής: στη Νέα Υόρκη, τη Φιλαδέλφεια και τη Βοστώνη, ενώ τον επόμενο χρόνο ανάλογες επιτροπές συστάθηκαν και σε άλλες μικρότερες πόλεις. Την ίδια εποχή άρχισαν να έρχονται στην Ελλάδα και οι πρώτοι Αμερικανοί αγωνιστές, όπως ο ονομαστός κατόπιν για τη δράση του γιατρός Samuel Gridley Howe, o στρατιωτικός Jonathan Miller κ.ά.

Γιορτάζοντας τη συμπλήρωση των 199 χρόνων από την έναρξη της επανάστασης του 1821, δεν θα πρέπει να λησμονούμε ότι η ίδρυση του πρώτου ανεξάρτητου κράτους της Βαλκανικής χερσονήσου υπήρξε αποτέλεσμα όχι μόνο των υπέρογκων θυσιών του ελληνικού λαού αλλά, κατά ένα μέρος, και της πίεσης που άσκησε το φιλελληνικό ρεύμα στις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής. Σε ολόκληρο τον κόσμο, τα ονόματα των ελληνικών πόλεων, καθώς και των ηρώων του 1821 διαδίδονταν από στόμα σε στόμα. Οι μάχες στην Τριπολιτσά, την Κόρινθος, την Πάτρα, το Μανιάκι, τη Χίος, τα Ψαρά, το Μεσολόγγι, και οι αγώνες του Κολοκοτρώνη, του Καραϊσκάκη, της Μπουμπουλίνας, του Παπαφλέσα, του Μπότσαρη και του Μιαούλη  ξεσήκωσαν πάθη και στάθηκαν ικανά να κάμψουν κάθε αντίσταση, όσο ισχυρή και αν ήταν.

Τίτλος τεκμηρίου: Η φυγή από την Πάτρα. Δημιουργός: Τσόκος Διονύσιος. Πάροχος: Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου. Χρησιμοποιήστε το τεκμήριο αρχείο σύμφωνα με την άδεια χρήσης: CC BY-NC-ND 4.0 GR

Όπως είδαμε, πλάι στον απλό λαό, στάθηκε και η διανόηση της εποχής. Πρόκειται για ένα σπάνιο ιστορικό γεγονός, καθώς η παγκόσμια πνευματική τάξη συσπειρώθηκε και αγωνίστηκε για να υποστηρίξει τον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα. Γι’ αυτό και η επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων και η καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στο Ναυαρίνο από τους Συμμάχους τον Οκτώβριο του 1827, χαρακτηρίστηκε από πολλούς σαν μια νίκη που πέτυχε η "φιλελληνική φιλολογία" της επανάστασης του 1821.

Τίτλος τεκμηρίου: Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827). Πάροχος: Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη. Χρησιμοποιήστε το τεκμήριο σύμφωνα με την άδεια χρήσης: CC BY-NC 4.0

Περισσότερες πληροφορίες για την Επανάσταση του 1821 και το φιλελληνικό ρεύμα της εποχής μπορείτε να βρείτε στον Εθνικό συσσωρευτή ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου SearchCulture.gr στις ειδικές ψηφακές συλλογές της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Λειβαδιάς, της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σερρών, της Εθνικής Πινακοθήκης, του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών, της Ιστορικής & Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος και του Πανεπιστημίου της Κρήτης.

Τέλος, επιστημονικά τεκμήρια για τα φιλελληνικά κομιτάτα και τους φιλέλληνες εκείνης της εποχής μπορείτε να εντοπίσετε στην πύλη αναζήτησης επιστημονικού περιεχομένου OpenArchives.gr, στις συλλογές του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και του Πανεπιστημίου Πατρών.