Μειώνονται σταδιακά οι ανισότητες μεταξύ των φύλων στην έρευνα και καινοτομία, σύμφωνα με τη μελέτη «She Figures 2018»

Σταδιακή πρόοδος προς την κατεύθυνση της μείωσης των ανισοτήτων και της σύγκλισης των φύλων στον τομέα της έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας καταγράφεται τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με την έκδοση "She Figures 2018" που δημοσιεύθηκε πρόσφατα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η έκθεση "She Figures" καταρτίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και πιο συγκεκριμένα τη Γενική Διεύθυνση Έρευνας και Καινοτομίας, και από το 2003 εκδίδεται ανά τρία χρόνια. Περιλαμβάνει στοιχεία για την απασχόληση των Ευρωπαίων ερευνητριών στις 28 χώρες μέλη της ΕΕ και παρουσιάζει το επίπεδο της προόδου που έχει συντελεστεί σε σχέση με την επίτευξη του στόχου της ισότητας των φύλων στον τομέα της έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας. Αποτελεί επίσης, την κύρια πηγή συγκρίσιμων διακρατικών στατιστικών που αποτυπώνουν τις επιμέρους διαστάσεις αυτού του κεντρικού στόχου.

Σύμφωνα με τη μελέτη "She Figures 2018", καταγράφεται αύξηση της συμμετοχής των γυναικών σε μια σειρά από δείκτες όπως ο αριθμός των νέων διδακτόρων κατ’ έτος, η απασχόληση σε επαγγέλματα έντασης γνώσης και τεχνολογίας, ο αριθμός των ερευνητριών, η συμμετοχή σε ερευνητικές εκροές και αποτελέσματα (π.χ. επιστημονικές δημοσιεύσεις). Επίσης, αποτυπώνονται οι διαφορές στις εργασιακές συνθήκες σε ό,τι αφορά την αμοιβή και τη δυνατότητα επαγγελματικής ανέλιξης.

Αναλυτικότερα, την περίοδο 2007-2016 ο αριθμός των γυναικών διδακτόρων αυξήθηκε σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με ρυθμούς μεγαλύτερους από τους άνδρες διδάκτορες. Χαρακτηριστικό είναι ότι σε όλες τις χώρες που συμμετείχαν στη μελέτη, το ποσοστό των γυναικών στους διδάκτορες που αποφοίτησαν το 2016 ήταν πάνω από 40%.

Όσον αφορά την επαγγελματική απασχόληση σε δραστηριότητες έντασης γνώσης και τεχνολογίας, την περίοδο 2013-2017 ο αριθμός των γυναικών που εργάζονται ως μηχανικοί και επιστήμονες αυξήθηκε, με ετήσιο ρυθμό αύξησης 2,9% έναντι 2,2% των ανδρών. Το ποσοστό των γυναικών που εργάζονται σε δραστηριότητες έντασης γνώσης (knowledge intensive activities – KIA), στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα,  είναι υψηλότερο από αυτό των ανδρών σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες.

Στην Ελλάδα, το 2017 το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών σε αυτές τις δραστηριότητες ήταν 42,3%, όταν οι άνδρες απασχολούνταν κατά 29,8%. Εάν εστιάσουμε στις κατηγορίες των δραστηριοτήτων έντασης γνώσης που αφορούν μόνο τις επιχειρήσεις, και εδώ οι γυναίκες (13,0%) ξεπερνούν τους άνδρες (11,5%) για το 2017.

Όσον αφορά την απασχόληση σε ερευνητικές δραστηριότητες,  την περίοδο 2008-2015 ο αριθμός των γυναικών ερευνητριών αυξήθηκε, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με ρυθμούς μεγαλύτερους από τους άνδρες ερευνητές (3,8% έναντι 3,4%). Το 2015 οι γυναίκες ερευνήτριες στην ΕΕ28 αποτελούσαν το 33,4% του συνόλου των ερευνητών. Στην Ελλάδα, το ποσοστό αυτό ανήλθε σε 38,0%, πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο καθώς και από χώρες όπως η Ιταλία και η Ιρλανδία.

(Ποσοστό γυναικών ερευνητριών, 2015)

Τα ποσοστά των γυναικών ερευνητριών στην Ελλάδα ήταν  επίσης υψηλότερα του ευρωπαϊκού μέσου όρου στον κρατικό τομέα (43,0% έναντι ευρωπαϊκού μέσου όρου 42,5%) και στον τομέα των επιχειρήσεων (27,6% έναντι ευρωπαϊκού μέσου όρου 20,2%). Στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης η Ελλάδα με ποσοστό γυναικών στους ερευνητές 37,7%, υπολείπεται του ευρωπαϊκού μέσου όρου (42,1%).

Η εργασιακή κατάσταση των ερευνητριών παραμένει δυσχερέστερη από αυτή των ανδρών ερευνητών. Σύμφωνα με τα ευρήματα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο το 13,0% των ερευνητριών έναντι 8,0% των ερευνητών εργάζονταν με καθεστώς μερικής απασχόλησης στον τομέα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης το 2016, ενώ οι γυναίκες που απασχολούνταν σε δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης είχαν εισόδημα 17% χαμηλότερο από αυτό των ανδρών συναδέλφων τους για το 2014. Στην Ελλάδα, οι γυναίκες που εργάζονται σε αυτές τις δραστηριότητες έχουν κατά 23,1% χαμηλότερο εισόδημα, όταν η αναντιστοιχία μεταξύ των δύο φύλων στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας είναι της τάξης του 12,5%.

Στο ζήτημα της ακαδημαϊκής ανέλιξης και συμμετοχής στη διοίκηση, το ποσοστό των γυναικών μειώνεται σε κάθε επόμενη ακαδημαϊκή βαθμίδα. Πανευρωπαϊκά, οι γυναίκες συμμετέχουν στο 58% των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών, ποσοστό που μειώνεται σε 48% για τις γυναίκες διδάκτορες, και φθάνει στο 24% των ακαδημαϊκών θέσεων Α Βαθμίδας (Καθηγητής) για το 2016. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στο πεδίο της επιστήμης, τεχνολογία, μηχανικής και μαθηματικών (science, technology, engineering and mathematics (STEM), όπου η συμμετοχή των γυναικών είναι σημαντικά μικρότερη σε όλες τις ακαδημαϊκές βαθμίδες.

Συγκεκριμένα, μόλις το 32% των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών είναι γυναίκες. Αντίστοιχα, μόλις το 15% των ακαδημαϊκών θέσεων Α Βαθμίδας (Καθηγητής) είναι γυναίκες. Στην Ελλάδα οι δείκτες ακαδημαϊκής ανέλιξης είναι καλύτεροι από τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους. Αναλυτικότερα, το 14,9% των γυναικών κατέχει ακαδημαϊκή θέση Α Βαθμίδας, όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 7,4%, με την χώρα να προηγείται της Γαλλίας, Ιταλίας, Μεγάλης Βρετανίας και Σουηδίας. Επίσης, η Ελλάδα με τιμή 1,42 για το 2016 βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των χωρών ως προς την ύπαρξη γυάλινης οροφής (glass ceiling), όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 1,64, τιμή που υποδηλώνει μικρότερη δυσκολία μετάβασης στην ανώτατη ακαδημαϊκή βαθμίδα.

Στο ζήτημα των ερευνητικών και καινοτομικών εκροών και αποτελεσμάτων, πανευρωπαϊκά το ποσοστό των γυναικών συγγραφέων επιστημονικών δημοσιεύσεων σε σχέση με τους άνδρες ομότιμους αυξήθηκε ετησίως κατά 3,9% για το διάστημα 2008-2017. Επίσης, ο αντίκτυπος των επιστημονικών δημοσιεύσεων που έχουν συγγραφεί από γυναίκες είναι όμοιος με αυτόν των ανδρών (0,90). Ωστόσο, οι γυναίκες εξακολουθούν να υστερούν σημαντικά των ανδρών σε θέματα υποβολής ευρεσιτεχνιών, καθώς επίσης και σε επιδόσεις επιτυχούς υποβολής ερευνητικής πρότασης. Όσον αφορά την Ελλάδα, οι επιστημονικές δημοσιεύσεις των γυναικών με κανονικοποιημένο σχετικό δείκτη απήχησης είναι 0,98, όταν η τιμή 1 αντιπροσωπεύει την ισοτιμία μεταξύ ανδρών και γυναικών συγγραφέων και με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο να είναι 0,90 για το 2017, ξεπερνώντας σχεδόν όλες τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Οι δράσεις του ΕΚΤ για τη συμμετοχή των γυναικών στην έρευνα

Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) ήταν στατιστικός εκπρόσωπος της Ελλάδας για την έκδοση "She Figures 2018". Το ΕΚΤ υποστηρίζει ενεργά την ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών στον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας από το 2007, με συγκεκριμένες δράσεις που έχει αναλάβει σε εθνικά και ευρωπαϊκά έργα. Μετά την εκτεταμένη καταγραφή των Ελληνίδων ερευνητριών με το έργο "Χαρτογράφηση του Επιστημονικού Χώρου του Ελληνικού Γυναικείου Ερευνητικού Δυναμικού"  και τη συμμετοχή στα ευρωπαϊκά έργα GENDERA και SHEMERA, το ΕΚΤ παράγει δείκτες και εκδόσεις για τη συμμετοχή των γυναικών στον τομέα της Έρευνας και Ανάπτυξης (Ε&Α) στην Ελλάδα.

Ένα νέο ευρωπαϊκό έργο στο οποίο συμμετέχει το ΕΚΤ με στόχο την ενίσχυση της ισότητας των φύλων και την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στον τομέα της έρευνας, είναι το έργο GENDERACTION (Gender Equality in the ERA Community to Innovate Policy Implementation) το οποίο χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Ορίζοντας 2020.

Παράλληλα, το ΕΚΤ υποστηρίζει την έρευνα στον τομέα της ισότητας των φύλων μέσω των δράσεων του ως Εθνικού Σημείου Επαφής στο πρόγραμμα "Επιστήμη στην Κοινωνία και μαζί με την Κοινωνία" του Ορίζοντα 2020 (το χρηματοδοτικό πρόγραμμα της ΕΕ για την έρευνα και καινοτομία).

Το επόμενο διάστημα προγραμματίζεται έκδοση του ΕΚΤ που θα περιλαμβάνει στοιχεία για τη συμμετοχή των ερευνητριών στον ακαδημαϊκό χώρο και στις επιχειρήσεις, καθώς και τη συμμετοχή τους σε ευρωπαϊκά και εθνικά χρηματοδοτούμενα έργα. Η συγκεκριμένη έκδοση θα λειτουργήσει συμπληρωματικά προς την ευρωπαϊκή έκδοση "She Figures", παρέχοντας μια βαθύτερη ανάλυση των συναφών διαστάσεων στο εθνικό επίπεδο.