Η συμμετοχή των γυναικών στην Έρευνα και Ανάπτυξη στην Ελλάδα, σε νέα μελέτη του ΕΚΤ

Τη συμμετοχή των γυναικών στον τομέα της Έρευνας & Ανάπτυξης στην Ελλάδα παρουσιάζει νέα έκδοση του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ). Στη μελέτη του ΕΚΤ, με αναλυτικά στοιχεία και δείκτες καταγράφεται η θέση των γυναικών στον τομέα Ε&Α, στον ακαδημαϊκό και ερευνητικό χώρο, καθώς και τις επιχειρήσεις, αλλά και η συμμετοχή τους στα ευρωπαϊκά και εθνικά χρηματοδοτούμενα ερευνητικά έργα.

Από το 2007 το ΕΚΤ υπηρετεί ενεργά τον στόχο της ισότητας των φύλων με τη συμμετοχή του σε ερευνητικά έργα που αναδεικνύουν την έμφυλη διάσταση του τομέα Έρευνας, Τεχνολογίας, Καινοτομίας, και τα οποία συμβάλλουν τη διαμόρφωση αντίστοιχων μέτρων πολιτικής σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο. Πέραν αυτού, βασικό σχετικό πεδίο στο οποίο δραστηριοποιείται το ΕΚΤ είναι η παραγωγή στατιστικών στοιχείων για την αποτύπωση του εθνικού συστήματος έρευνας και καινοτομίας, όπου καταγράφεται η θέση των νέων ερευνητριών, καθώς και η ανάδειξη των επιτευγμάτων τους. Το ΕΚΤ παρακολουθεί και καταγράφει στις σχετικές εθνικές στατιστικές που παράγει σε ετήσια βάση, τη θέση των γυναικών σε δραστηριότητες Έρευνας και Ανάπτυξης. Ακόμα, είναι ο στατιστικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στην συναφή έκδοση της ΕΕ, SHE figures.

Τα στοιχεία της πρόσφατης ευρωπαϊκής έκδοσης She Figures 2021, στην οποία συνέβαλε το ΕΚΤ με τη διάθεση των αντίστοιχων εθνικών στατιστικών στοιχείων, αποτυπώνουν την πορεία των γυναικών από τις σπουδές τους, την εξειδίκευσή τους, την καριέρα τους έως τις υψηλές θέσεις ευθύνης που αποκτούν. Παρά τις εξαιρέσεις και τα επιτυχημένα παραδείγματα από γυναίκες ακαδημαϊκούς ή επιχειρηματίες, η «γυάλινη οροφή» παραμένει, κρατώντας τις γυναίκες σε χαμηλότερες θέσεις, μειωμένης ευθύνης. Οι ίσες ευκαιρίες και η χωρίς στερεότυπα αντιμετώπιση των γυναικών παραμένουν κεντρικά ζητήματα σε κλάδους στους οποίους οι άνδρες υπερτερούν παραδοσιακά, όπως ο χώρος των Τεχνολογιών Πληροφορικής. Και ακόμα παραπάνω, η ενίσχυση των ψηφιακών δεξιοτήτων θέτει επιτακτικά το θέμα της υστέρησης, αν όχι του αποκλεισμού, των γυναικών από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις που καθορίζουν την ψηφιακή οικονομία, επιχειρηματικότητα και κοινωνία.

Μερικά ενδιαφέροντα ευρήματα της νέας έκδοσης του ΕΚΤ "Η συμμετοχή των γυναικών στην Έρευνα & Ανάπτυξη στην Ελλάδα. Έκδοση 2021" συνοψίζονται ως εξής:

• Οι γυναίκες διδάκτορες αποτελούν το 2020 το 49,3% στο σύνολο των διδακτόρων.
• Η υψηλότερη συμμετοχή των γυναικών σημειώνεται στο επιστημονικό πεδίο των Κοινωνικών Επιστημών (58,0%), ενώ ακολουθούν οι Ανθρωπιστικές Επιστήμες και Τέχνες (55,6%), καθώς και οι Γεωπονικές Επιστήμες και Κτηνιατρική (52,4%) (στοιχεία 2020).
• Το συνολικό προσωπικό που απασχολείται σε Ε&Α στην Ελλάδα ανέρχεται σε 103.525 άτομα, με 45.001 να είναι γυναίκες (ποσοστό 43,5% του συνολικού προσωπικού) (στοιχεία 2019).
• Οι γυναίκες καταγράφουν υψηλά ποσοστά (πάνω από 50%) στις δράσεις υποστήριξης υποψηφίων διδακτόρων, μεταδιδακτόρων και νέων ερευνητών, που χρηματοδοτήθηκαν σε εθνικό επίπεδο από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο τα έτη 2016-2021. Μικρότερη είναι ωστόσο η συμμετοχή τους στις δράσεις νέων ερευνητών που χρηματοδοτήθηκαν από την ΕΕ, την περίοδο 2014-2020, όπως οι χρηματοδοτήσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (συμμετοχή γυναικών 27,6%) και οι δράσεις Marie Skłodowska-Curie (συμμετοχή γυναικών 37,9%).

Συμμετοχή των γυναικών στους νέους διδάκτορες

Για το έτος 2020, οι γυναίκες διδάκτορες έως 35 ετών αποτελούν το 41,2% του συνόλου των γυναικών διδακτόρων, ενώ το 35,2% αποτελείται από γυναίκες μεταξύ 36-44 ετών (Διάγραμμα 1). Αντίστοιχα οι άνδρες έως 35 ετών αποτελούν το 40,0% του συνόλου των ανδρών διδακτόρων, ενώ το ποσοστό τους στην ηλιακή ομάδα 36-44 ετών είναι 35,7%. Παρεμφερή ποσοστά σημειώνονται και για τα υπόλοιπα υπό εξέταση έτη, 2017 έως και 2019.

Με βάση τα στατιστικά στοιχεία των διδακτόρων στους οποίους απονεμήθηκε διδακτορικός τίτλος από ελληνικό πανεπιστήμιο, το ακόλουθο διάγραμμα παραθέτει τα μερίδια των γυναικών διδακτόρων ανά επιστημονικό πεδίο 1 για τα έτη 2017-2020. Ενδεικτικά, για το 2020 η υψηλότερη συμμετοχή των γυναικών σημειώνεται στο επιστημονικό πεδίο των Κοινωνικών Επιστημών (58,0%), ενώ ακολουθούν οι Ανθρωπιστικές Επιστήμες και Τέχνες (55,6%),και οι Γεωπονικές Επιστήμες και Κτηνιατρική (52,4%). Χαμηλότερη συμμετοχή καταγράφεται στα πεδία των Φυσικών Επιστημών (44,2%) και των Επιστημών Μηχανικού και Τεχνολογίας (34,6%). Διαχρονικά τα ποσοστά των έξι βασικών επιστημονικών πεδίων δεν μεταβάλλονται ιδιαίτερα ανά έτος, εκτός από τις περιπτώσεις των Φυσικών Επιστημών (42,1% το 2017 και 50,3% το 2019) και των Γεωπονικών Επιστημών (46,5% το 2017 και 57,9% το 2019).

Συμμετοχή των γυναικών στο προσωπικό Έρευνας και Ανάπτυξης

Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία για το 2019, το συνολικό προσωπικό που απασχολείται σε Ε&Α στην Ελλάδα ανέρχεται σε 103.525 άτομα. Από αυτά, οι 45.001 είναι γυναίκες, με το σχετικό ποσοστό να ανέρχεται σε 43,5%. Με βάση το ποσοστό αυτό, η Ελλάδα κατατάσσεται 7η μεταξύ των χωρών της ΕΕ27 και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Αναλυτικότερα, στον τομέα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης απασχολούνται συνολικά 24.805 γυναίκες σε δραστηριότητες Ε&Α (ερευνήτριες και λοιπό προσωπικό) και αποτελούν το 48,3% του συνολικού προσωπικού Ε&Α του τομέα. Στον κρατικό τομέα απασχολούνται 12.971 γυναίκες (43,7% του συνολικού προσωπικού Ε&Α του τομέα) ενώ στον τομέα των επιχειρήσεων απασχολούνται 6.843 γυναίκες (31,4% του συνολικού προσωπικού Ε&Α του τομέα). Ο ι γυναίκες που απασχολούνται στον τομέα των ιδιωτικών μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων αριθμούν τα 382 άτομα (53,9% του συνολικού προσωπικού Ε&Α του τομέα).

Συμμετοχή των γυναικών σε ερευνητικά έργα και δράσεις

Το Πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» αποτελεί το μεγαλύτερο πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την έρευνα και την καινοτομία με χρηματοδότηση 80 δισ. ευρώ για την περίοδο 2014 -2020. Μεταξύ των δράσεων του Ορίζοντα 2020, οι χρηματοδοτήσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (European Research Council, ERC) και οι δράσεις Marie Skłodowska-Curie (MSCA) παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς χρηματοδοτούν έργα υψηλής επιστημονικής αριστείας που υλοποιούνται είτε από μεμονωμένους ερευνητές είτε από ερευνητικές ομάδες με επικεφαλής έναν «βασικό ερευνητή».

Κατά τη διάρκεια της περιόδου 2014-2020, στην Ελλάδα χρηματοδοτήθηκαν 145 ελληνικές προτάσεις/ υπότροφοι, εκ των οποίων 40 γυναίκες. Διαχρονικά, το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών διαμορφώνεται στο 27,6%, με διακυμάνσεις ανά έτος.

Αντίστοιχα, για τις δράσεις Marie Sklodowska Curie (MSCA), το Διάγραμμα 4.2 παρουσιάζει την κατανομή των Ελλήνων/Ελληνίδων υποτρόφων για τα έτη 2014 -2020. Συνολικά στη διάρκεια της περιόδου αυτής χρηματοδοτήθηκαν 1.637 υπότροφοι από την Ελλάδα, εκ των οποίων 1.016 γυναίκες. Το συνολικό ποσοστό της συμμετοχής των γυναικών για την περίοδο είναι μεγαλύτερο από αυτό του ERC, και φθάνει το 37,9%.

Επιπλέον των ευρωπαϊκών έργων, διαθέσιμα στοιχεία υπάρχουν και για τις επιδόσεις των γυναικών σε μία σειρά από εθνικές δράσεις ενίσχυσης ερευνητών/ερευνητριών την περίοδο 2016-2021. Οι δράσεις αυτές αφορούν στις παρεμβάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου για τη στήριξη των νέων επιστημόνων και ερευνητών και χρηματοδοτούνται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση & Διά Βίου Μάθηση» ΕΣΠΑ 2014-2020.

Στην περίπτωση των δράσεων υποστήριξης νέων ερευνητών, οι γυναίκες καταγράφουν υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τις δράσεις υποστήριξης υποψήφιων διδακτόρων, όπου το μερίδιό τους φτάνει το 60,5%. Στην περίπτωση των δράσεων ενίσχυσης διδακτικής εμπειρίας, οι γυναίκες υπολείπονται των ανδρών σε όλα τα υπό εξέταση ακαδημαϊκά έτη.

Η έκδοση "Η συμμετοχή των γυναικών στην Έρευνα & Ανάπτυξη στην Ελλάδα - Έκδοση 2021" αξιοποιεί στοιχεία και δείκτες που προέρχονται από τις επίσημες στατιστικές που παράγει το ΕΚΤ, και συγκεκριμένα τις στατιστικές για τις δαπάνες και το προσωπικό σε Έρευνα και Ανάπτυξη και τις στατιστικές για τους κατόχους διδακτορικού τίτλου, Επίσης, παρουσιάζονται στοιχεία για τη συμμετοχή των γυναικών σε ευρωπαϊκά ερευνητικά έργα, που συλλέγει το ΕΚΤ στο πλαίσιο της λειτουργίας του ως Εθνικό Σημείο Επαφής στον Ορίζοντα 2020 , και στοιχεία για τη συμμετοχή των γυναικών σε εθνικά ερευνητικά έργα, που συλλέγει το ΕΚΤ στο πλαίσιο της υλοποίησης της Πράξης «Αξιολόγηση δράσεων ΕΣΠΑ Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης» για την παρακολούθηση των δράσεων υποστήριξης των νέων επιστημόνων και ερευνητών.