Οι επιδόσεις των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην καινοτομία, το 2016

H καινοτομία της ΕΕ πλησιάζει αυτήν της Ιαπωνίας και των ΗΠΑ, η Σουηδία κατέχει για μια ακόμη φορά ηγετική θέση, ενώ η Λετονία έχει αναδειχθεί στην ταχύτερα αναπτυσσόμενη χώρα σε αυτό τον τομέα. Αυτά είναι μερικά από τα κύρια συμπεράσματα που προκύπτουν από τον ευρωπαϊκό πίνακα αποτελεσμάτων για την καινοτομία (European Innovation Scoreboard -EIS), τον πίνακα αποτελεσμάτων περιφερειακής καινοτομίας (Regional Innovation Scoreboard -RIS), καθώς και το βαρόμετρο καινοτομίας (Innobarometer) για το 2016, που ανακοινώθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Είναι, δε, χαρακτηριστικό ότι παρά τη θετική ανάπτυξη των επιδόσεων σε πολλά κράτη μέλη για την περίοδο 2008-2015, σημειώθηκε αναστροφή της τάσης κατά τη σύγκριση των ετών πριν και μετά το 2012, με πολλά κράτη μέλη να  αντιμετωπίζουν αρνητική ανάπτυξη επιδόσεων για την περίοδο 2012-2015. Ειδικά για την περίοδο 2014-2015, σε 17 κράτη μέλη (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) σημειώνεται αρνητική ανάπτυξη.

Πιο αναλυτικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση σε επίπεδο καινοτομίας πλησιάζει την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ, ενώ χάνει έδαφος έναντι της Νότιας Κορέας. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη σύγκριση των κρατών μελών της ΕΕ με άλλες ευρωπαϊκές και γειτονικές χώρες, η Ελβετία παραμένει η πιο καινοτόμος ευρωπαϊκή χώρα.
Σύμφωνα με τις μέσες επιδόσεις καινοτομίας τους, όπως υπολογίζονται με έναν σύνθετο δείκτη (τον συνοπτικό δείκτη καινοτομίας), τα κράτη μέλη κατατάσσονται σε 4 ομάδες επιδόσεων. Η Δανία, η Φινλανδία, η Γερμανία, οι Κάτω Χώρες και η Σουηδία είναι "Πρωτοπόροι της καινοτομίας" (Innovation Leaders), με επιδόσεις πολύ υψηλότερες από εκείνες του μέσου όρου της ΕΕ, με την Σουηδία να ηγείται των ευρωπαϊκών χωρών. Η Αυστρία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ιρλανδία, το Λουξεμβούργο, η Σλοβενία και το Ηνωμένο Βασίλειο είναι "Ισχυροί καινοτόμοι" (Strong Innovators), με επιδόσεις καινοτομίας μεγαλύτερες ή πλησίον του μέσου όρου της ΕΕ.

Οι επιδόσεις της Κροατίας, της Κύπρου, της Τσεχικής Δημοκρατία, της Εσθονίας, της Ελλάδας, της Ουγγαρίας, της Ιταλίας, της Λετονίας, της Λιθουανίας, της Μάλτας, της Πολωνίας, της Πορτογαλίας, της Σλοβακίας και της Ισπανίας είναι χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ. Αυτές είναι οι χώρες με "Μέτριες επιδόσεις στην καινοτομία" (Moderate Innovators). Η Βουλγαρία και η Ρουμανία είναι χώρες με "Χαμηλές επιδόσεις στην καινοτομία" (Modest Innovators), με επιδόσεις καινοτομίας πολύ κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ.

Όσον αφορά την Ελλάδα, με βάση το European Innovation Scoreboard (EIS) 2016, η χώρα μας βρίσκεται στην  19η θέση μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ28, δύο θέσεις πιο πάνω σε σχέση με την αντίστοιχη κατάταξη για το 2015. Όσον αφορά τον δείκτη για τους ρυθμούς ανάπτυξης (growth performance) για όλη την περίοδο 2008-2015, η Ελλάδα κατέχει την 22η θέση.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία για επιλεγμένους τομείς καινοτομίας, την πρωτιά στην ΕΕ κατέχουν: η Σουηδία ως προς τους ανθρώπινους πόρους και την ποιότητα της ακαδημαϊκής έρευνας, η Φινλανδία ως προς τους γενικούς χρηματοδοτικούς όρους, η Γερμανία ως προς τις ιδιωτικές επενδύσεις στον τομέα της καινοτομίας, το Βέλγιο ως προς τα δίκτυα και τη συνεργασία στον τομέα της καινοτομίας, και η Ιρλανδία ως προς την καινοτομία στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Αξιοσημείωτη όμως είναι και η πορεία  της Λετονίας που έχει αναδειχθεί στην ταχύτερα αναπτυσσόμενη χώρα στον τομέα της καινοτομίας, ενώ με εξίσου γρήγορους ρυθμούς αναπτύσσονται η Μάλτα, η Λιθουανία, οι Κάτω Χώρες και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Γενικά, ο πρωταρχικός παράγοντας για την απόκτηση πρωταγωνιστικού ρόλου στον τομέα της καινοτομίας είναι η θέσπιση ενός ισορροπημένου συστήματος καινοτομίας, το οποίο συνδυάζει κατάλληλο επίπεδο δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, αποτελεσματικές συμπράξεις καινοτομίας μεταξύ εταιρειών και με την ακαδημαϊκή κοινότητα, καθώς και ισχυρές βάσεις σε ό,τι αφορά την εκπαίδευση και άριστες επιδόσεις στην έρευνα.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Επιτροπής, κατά την επόμενη διετία αναμένεται βελτίωση των επιδόσεων της ΕΕ ως προς την καινοτομία. Οι περισσότερες επιχειρήσεις σχεδιάζουν να διατηρήσουν ή να αυξήσουν το επίπεδο των επενδύσεων στην καινοτομία κατά το επόμενο έτος. Μεγαλύτερες πιθανότητες να αυξήσουν τις επενδύσεις τους στην καινοτομία κατά το επόμενο έτος έχουν οι επιχειρήσεις στη Ρουμανία, τη Μάλτα και την Ιρλανδία.

O Carlos Moedas, επίτροπος αρμόδιος για την έρευνα, την επιστήμη και την καινοτομία, δήλωσε: «Οι χώρες και οι περιφέρειες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή στηρίζουν την καινοτομία σε ένα ευρύ φάσμα πολιτικών από τις επενδύσεις έως την εκπαίδευση, από τη διαμόρφωση ευέλικτων συνθηκών εργασίας έως τη διασφάλιση φορέων δημόσιας διοίκησης που εκτιμούν την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία. Η Επιτροπή από την πλευρά της συνεισφέρει προωθώντας και αυτή την καινοτομία σε όλους τους τομείς πολιτικής. Επιπλέον, βελτιώνουμε την πρόσβαση στην ιδιωτική χρηματοδότηση μέσα από το αξίας 315 δισ. ευρώ επενδυτικό σχέδιο για την Ευρώπη και την Ένωση Κεφαλαιαγορών, καθώς και τη δημιουργία ενός νέου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Καινοτομίας».

Ο ετήσιος ευρωπαϊκός πίνακας αποτελεσμάτων για την καινοτομία παρέχει συγκριτική αξιολόγηση των επιδόσεων των χωρών της ΕΕ και επιλεγμένων τρίτων χωρών στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας. Η έκθεση του 2016 περιλαμβάνει, για πρώτη φορά, μια ενότητα σχετικά με τις προοπτικές, η οποία εστιάζει στις πρόσφατες εξελίξεις, τις τάσεις και τις αναμενόμενες μεταβολές.

Ο πίνακας αποτελεσμάτων περιφερειακής καινοτομίας αποτελεί προέκταση σε περιφερειακό επίπεδο του ευρωπαϊκού πίνακα αποτελεσμάτων για την καινοτομία, που αξιολογεί τις επιδόσεις των ευρωπαϊκών περιφερειών στον τομέα της καινοτομίας.

Το βαρόμετρο καινοτομίας (Innobarometer) αναδεικνύει πρόσφατες τάσεις και συμπεριφορές όσον αφορά τις σχετικές με την καινοτομία δραστηριότητες των επιχειρήσεων στις χώρες της ΕΕ, καθώς και στην Ελβετία και τις ΗΠΑ.

Η θέση της Ελλάδας

Η Ελλάδα κατατάσσεται στην ομάδα των χωρών με "Μέτριες επιδόσεις στην καινοτομία" με βάση την επίδοσή της σε όλο το φάσμα των δεικτών έρευνας, καινοτομίας και οικονομικών της έκδοσης. Πιο αναλυτικά, η απόδοσή της Ελλάδας μέχρι το 2014 ήταν εμφανώς βελτιωμένη, το 2015 όμως υπήρξε ύφεση, με αποτέλεσμα πλέον να βρίσκεται κάτω από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως και τα περισσότερα κράτη μέλη, καθώς μόνο 7 από τα 28 αυξάνουν τον δείκτη καινοτομίας τους. Στις περισσότερους δείκτες η Ελλάδα εμφανίζεται χαμηλότερα του μέσου ευρωπαϊκού όρου. Σχετικά ισχυρή είναι στους δείκτες "Ανθρώπινοι Πόροι" (Human Resources) και "Παραγωγοί Καινοτομίας" (Ιnnovators).

Η απόδοση σε "Χρηματοδότηση και υποστήριξη" και σε "Περιουσιακά στοιχεία διανοητικης ιδιοκτησίας" είναι χαμηλή σχετικά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Στους δείκτες χαμηλής απόδοσης περιλαμβάνονται και οι "Επενδύσεις σε venture capitals" και "Έσοδα από άδειες χρήσης και πατέντες από το εξωτερικό".

Οι επιδόσεις της Ελλάδας είναι πάνω από τον μέσο όρο σε δείκτες όπως "Δαπάνες σε τομείς καινοτομίας που δεν σχετίζονται με Έρευνα & Ανάπτυξη", "Μικρομεσαίες επιχειρήσεις με οργανωσιακή καινοτομία / καινοτομία μάρκετινγκ", "Διεθνείς επιστημονικές συνδημοσιεύσεις", καθώς και "Καινοτόμες μικρομεσαίες επιχειρήσεις που συνεργάζονται με άλλες". Οι επιδόσεις σε θέματα διανοητικής ιδιοκτησίας (ευρεσιτεχνίες, πνευματικά δικαιώματα, εμπορικά σήματα) παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη αύξηση κατά 7% , ενώ η απόδοση πέφτει κατά 28% όσον αφορά τις επενδύσεις venture capital.  

Ο Πίνακας Αποτελεσμάτων Καινοτομίας της ΕΕ

Ο Ευρωπαϊκός Πίνακας Αποτελεσμάτων για την Καινοτομία (European Innovation Scoreboard) παρέχει συγκριτική αξιολόγηση των επιδόσεων των κρατών-μελών της ΕΕ στους τομείς της έρευνας και της καινοτομίας. Καλύπτει δε το σύστημα καινοτομίας στο σύνολό του, το οποίο περιλαμβάνει τις ικανότητες καινοτομίας τόσο το δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα. Το πλαίσιο μέτρησης που χρησιμοποιείται για τον ευρωπαϊκό πίνακα αποτελεσμάτων για την καινοτομία διακρίνει τρεις βασικούς τύπους δεικτών και οκτώ διαστάσεις καινοτομίας, καταγράφοντας συνολικά 25 διαφορετικούς δείκτες.

Οι "Παράγοντες διευκόλυνσης" (Enablers) ενσωματώνουν τις βασικές κινητήριες δυνάμεις των επιδόσεων στον τομέα της καινοτομίας εκτός της επιχείρησης και καλύπτουν τρεις διαστάσεις της καινοτομίας: ανθρώπινους πόρους, ανοικτά, άριστα και ελκυστικά συστήματα έρευνας, καθώς και χρηματοδότηση και υποστήριξη. Οι "Δραστηριότητες επιχειρήσεων" (Firm activities) ενσωματώνουν τις προσπάθειες καινοτομίας στο επίπεδο της επιχείρησης και ταξινομούνται σε τρεις διαστάσεις καινοτομίας: επενδύσεις επιχειρήσεων, συνδέσεις και επιχειρηματικότητα και περιουσιακά στοιχεία διανοητικής ιδιοκτησίας. Τα "Aποτελέσματα" (Outputs) αφορούν την επίδραση των καινοτόμων δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων σε δύο διαστάσεις της καινοτομίας: παραγωγοί καινοτομίας και οικονομικά αποτελέσματα.

Η συμβολή του ΕΚΤ στο European Innovation Scoreboard

Το ΕΚΤ συμβάλλει στη διαμόρφωση των δεικτών καινοτομίας που παρουσιάζονται στην έκδοση European Innovation Scoreboard 2016. Από τη διεξαγωγή της έρευνας για την Καινοτομία (Community Innovation Survey) στις ελληνικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα, παρέχονται 6 συνολικά δείκτες ("Non R&D Ιnnovation Expenditures", "SMEs Innovating in house", "Innovative SMEs collaborating with others", "SMEs with product /process innovations", "SMEs with marketing /organisational innovations" και "Sales share of new product innovations") στo European Innovation Scoreboard. 

Επιπλέον, το ΕΚΤ διεξάγει την έρευνα για τις δραστηριότητες Έρευνας & Ανάπτυξης σε όλους τους τομείς της οικονομίας συνεισφέροντας στους δείκτες δαπανών για Ε&Α που παρουσιάζονται επίσης στην έκδοση EIS. Στο πλαίσιο αυτό αποστέλλονται σε τακτική βάση στη Eurostat οι  δείκτες "Public R&D Expenditures" και "Business R&D Expenditures". Συνολικά το ΕΚΤ παράγει 8 δείκτες από τους 25 του European Innovation Scoreboard  και 8 από τους 12 που περιλαμβάνει το Regional Innovation Scoreboard.