Τα τελευταία επιτεύγματα της έρευνας στο χώρο των βιοεπιστημών (ιατρική, βιολογία, γεωπονικές επιστήμες, τεχνολογία τροφίμων, φαρμακολογία, βιοπληροφορική κ.ά.) και οι επιχειρηματικές προοπτικές της βιοτεχνολογίας στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια, παρουσιάστηκαν στο 1ο Διεθνές Συνέδριο Βιοτεχνολογίας στην Ελλάδα, που διοργανώθηκε στην Αθήνα, στις 10-12 Ιουνίου 2004, από το επιστημονικό περιοδικό ΒΙΟ και το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών.
Στο Συνέδριο συμμετείχαν περισσότεροι από 800 σύνεδροι, μεταξύ των οποίων κορυφαίοι επιστήμονες από όλο τον κόσμο, στελέχη επιχειρήσεων και ερευνητικών κέντρων, εκπρόσωποι φορέων του δημόσιου τομέα κ.ά.
Στον εισαγωγικό χαιρετισμό του ο Γενικός Γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας, καθηγητής Ιωάννης Τσουκαλάς, επισήμανε ότι η Πολιτεία είναι έτοιμη να συμβάλει στην εξέλιξη της ελληνικής βιοτεχνολογίας με τον πιο αποφασιστικό τρόπο, ενώ ο Γενικός Γραμματέας Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, καθ. Θωμάς Αληφακιώτης, τόνισε ότι οι μεγάλες ευκαιρίες ανάπτυξης της βιοτεχνολογίας θα πρέπει να σέβονται τις κοινωνικές ευαισθησίες των Ελλήνων πολιτών. Το Συνέδριο φιλοξένησε δύο τιμητικές διαλέξεις από τον βραβευμένο με Νόμπελ καθηγητή του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης Rolf Zinkernagel και τον Ακαδημαϊκό καθηγητή Δημήτρη Νανόπουλο.
Η βιοτεχνολογία αποτελεί μια ταχέως αναπτυσσόμενη αγορά, στην οποία κάθε χρόνο επενδύονται περισσότερα από δέκα δισεκατομμύρια ευρώ. Στην Ευρώπη δραστηριοποιούνται σήμερα περίπου 1.800 εταιρείες βιοτεχνολογίας, στις οποίες απασχολούνται περισσότεροι από 82.000 εργαζόμενοι, ενώ μέσω του 6ου Προγράμματος Πλαισίου για την έρευνα, για τα έτη 2002-2006 προβλέπεται να διατεθούν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2,2 δισεκατομμύρια ευρώ για την ενίσχυση των βιολογικών επιστημών, της γονιδιωματικής και της βιοτεχνολογίας.
Τα φυτά είναι τα νέα 'εργοστάσια' παραγωγής φαρμάκων
Κατά τη διάρκεια του 1ου Διεθνούς Συνεδρίου Βιοτεχνολογίας, ανακοινώθηκαν αρκετά σημαντικά αποτελέσματα ερευνητικών έργων στα οποία συμμετέχουν Έλληνες ερευνητές. 'Λαμβάνοντας υπόψη το εξαιρετικό επίπεδο των Ελλήνων επιστημόνων παγκοσμίως, είναι σαφές ότι η χώρα σας έχει πολλές δυνατότητες για περαιτέρω ανάπτυξη της ερευνητικής αλλά και της εφαρμοσμένης βιοτεχνολογίας' υπογράμμισε χαρακτηριστικά ο διακεκριμένος καθηγητής Φαρμακολογίας του Πανεπιστημίου UCSD της Καλιφόρνια, Δρ Michael Karin.
Ο καθ. A. Τσαυτάρης, από το Τμήμα Γεωπονίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, επισήμανε ότι χάρη στην πρόοδο της γονιδιωματικής είναι πλέον δυνατή η παραγωγή οικολογικών εμβολιασμένων λαχανικών που θα έχουν σημαντικά περιορισμένες ανάγκες σε φυτοφάρμακα και νερό. Εφαρμόζοντας αντίστοιχες μεθόδους είναι επίσης δυνατή η βελτίωση και αύξηση της παραγωγής του σπουδαιότερου αρωματικού, φαρμακευτικού και αρτυματικού φυτού που καλλιεργείται στη χώρα μας, του κρόκου (ζαφορά).
Σημειώνεται ότι ο ελληνικός κρόκος θεωρείται ο ποιοτικά καλύτερος στον κόσμο και αποφέρει στην εθνική οικονομία περίπου 4 εκατομμύρια ευρώ το χρόνο (ένα στρέμμα κροκοκαλλιέργειας αποδίδει μόλις 800 γραμμάρια κατ' έτος, ενώ για να παραχθεί ένα κιλό αποξηραμένα στίγματα κρόκου απαιτείται η επεξεργασία 150.000 λουλουδιών).
Μια άλλη ερευνητική προσπάθεια που παρουσιάστηκε στο συνέδριο είναι αυτή των ερευνητών του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ, με επικεφαλής τον Δρα Δ. Καφετζόπουλο. Η ερευνητική ομάδα κατάφερε να αναγνωρίσει τα γονίδια που είναι υπεύθυνα για την βιοσύνθεση της χιτίνης στα έντομα (της ουσίας που είναι απαραίτητη για τη δόμηση του εξωτερικού σκελετού τους) και τα οποία θεωρείται πως μπορούν να βοηθήσουν στο άμεσο μέλλον στην ανάπτυξη ειδικών παρασιτοκτόνων.
Από την πλευρά του, ο Δρ Α. Πίντζας, από το Ινστιτούτο Βιολογικών Ερευνών & Βιοτεχνολογίας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, σημείωσε ότι οι πρώτες in vivo δοκιμές σε ζωικά μοντέλα (από ποντίκια μέχρι πιθήκους) μιας συγκεκριμένης πρωτεΐνης (ανασυνδυασμένο TRAIL) απέδειξαν την υψηλή κυτταροτοξικότητά της ενάντια σε εμφυτευμένους στα πειραματόζωα καρκινικούς όγκους, χωρίς μάλιστα καμία αρνητική παρενέργεια.
Όπως επισήμανε ο Δρ Πίντζας 'Μολονότι η σχετική έρευνα, που επιχειρεί να αξιοποιήσει τη διαδικασία που ονομάζεται απόπτωση σήματος για θεραπευτικούς σκοπούς, βρίσκεται ακόμα σε αρχικό στάδιο, είναι προφανείς οι προοπτικές που η συγκεκριμένη παρατήρηση (αλλά και αντίστοιχες μελέτες που αφορούν άλλες πρωτεΐνες της ίδιας οικογένειας) ανοίγει για τη θεραπεία του καρκίνου'.
'Ένα από τα σημαντικότερα εργοστάσια παραγωγής φαρμάκων του 21ου αιώνα μπορούν να είναι τα φυτά' υποστήριξε ο καθηγητής I. Raskin, από το Rutgers University του New Jersey. Επισήμανε, μάλιστα, πως μερικές από τις μεγαλύτερες φαρμακοβιομηχανίες και βιομηχανίες καλλυντικών του κόσμου ανακαλύπτουν και ήδη αξιοποιούν τις δυνατότητες των φυτών να παράγουν σε μεγάλες ποσότητες ωφέλιμες για τον άνθρωπο πρωτεΐνες και θεραπευτικά αντισώματα. Oι βιομηχανίες χρησιμοποιούν μεθόδους της γενετικής μηχανικής και μια σειρά φυσικοχημικών διεργασιών, που φέρνουν τα φυτά σε κατάσταση 'στρες', προκειμένου να 'αναγκάσουν' τα φυτά να παράγουν σε αυξημένες ποσότητες τις συγκεκριμένες ουσίες.
Η επιχειρηματική διάσταση της επιστημονικής έρευνας
Η τρίτη ημέρα του Συνεδρίου ήταν αφιερωμένη σε ζητήματα μεταφοράς τεχνολογίας και επιχειρηματικότητας, με ομιλητές τον Dr W. Kuett από τη Γενική Διεύθυνση Έρευνας της ΕΕ, τον καθηγητή L. Lerer από το INSEAD της Γαλλίας, τον Dr R. Peet από την FoleyLardner Inc. της Ν. Υόρκης κ.ά.
Η βιοτεχνολογία αποτελεί έναν σύγχρονο κλάδο 'έντασης γνώσης', στον οποίο το στοιχείο της καινοτομίας διαδραματίζει ιδιαίτερα αποφασιστικό ρόλο και ουσιαστικά συντελεί στην εξοικονόμηση φυσικών πόρων, στην ορθολογικοποίηση της παραγωγής και την προώθηση αποδοτικών συνεργιών και αλληλεπιδράσεων.
Όπως επισημάνθηκε από τους ομιλητές, κομβικής σημασίας ζήτημα σε ό,τι αφορά στην επιχειρηματική αξιοποίηση της βιοτεχνολογίας - η οποία ήδη βρίσκει αποδοτικές εφαρμογές στη βιοϊατρική και την παραγωγή νέων φαρμάκων, τη γεωργία, τη διαχείριση αποβλήτων και την τεχνολογία περιβάλλοντος - αποτελεί η διασύνδεση των ερευνητικών ομάδων και εργαστηρίων με δημόσιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις, venture capitals και άλλους δυνητικούς χρηματοδότες. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι το ένα στα τρία νέα φάρμακα που έλαβαν έγκριση κυκλοφορίας από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Αξιολόγησης Φαρμάκων (ΕΜΕΑ) έχουν βιοτεχνολογική προέλευση.
Μια επιχειρηματικά επιτυχημένη επιστημονική προσπάθεια σε αυτόν τον τομέα αποτελεί η περίπτωση του καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών Κλεομένη Μπάρλου, ο οποίος ήταν ένας από τους ομιλητές του Συνεδρίου. Ο κ. Μπάρλος έχει ιδρύσει από το 1990 την εταιρεία CBL, η οποία παρασκευάζει, για λογαριασμό της Roche, στις εγκαταστάσεις της στην Πάτρα την πρώτη ύλη ενός νέου φαρμάκου για το AIDS, καταγράφοντας ετήσιο κύκλο εργασιών που ξεπερνά τα 10 εκατομμύρια ευρώ.
Ένα άλλο επιτυχημένο παράδειγμα επιχειρηματικής αξιοποίησης βιοτεχνολογικών καινοτομιών είναι η δημιουργία της εταιρείας ΒioGenomica 'Κέντρο Γενετικών Ερευνών και Αναλύσεων'. Πρόκειται για spin-off εταιρεία του ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος, σε συνεργασία με την εταιρεία Biomedica, η οποία ιδρύθηκε το Φεβρουάριο του 2004 και ειδικεύεται στην αυτόματη ανάλυση αλληλουχίας γενετικού υλικού, σε εφαρμογές στη μοριακή διάγνωση (αναλύσεις γενετικής προδιάθεσης σε κληρονομικές παθήσεις: καρκίνος, νευρολογικές - ψυχιατρικές παθήσεις, σπάνιες νόσοι), και σε υπηρεσίες προσαρμοζόμενες σε εξειδικευμένες εργαστηριακές ανάγκες (γενετικά τεστ κατά παραγγελία).