 |
|
Iωάννης ΙωαννίδηςKαθηγητής, Tμήμα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών, Πανεπιστήμιο Αθηνών Συνέντευξη |
|
|
"Βγάζει τους μεσάζοντες από τον κύκλο ζωής της παραγωγής γνώσης και υπόσχεται ότι τα αποτελέσματα της έρευνας θα έρχονται στην επιφάνεια πολύ πιο άμεσα και χωρίς απαγορευτικές επιβαρύνσεις" ο καθηγητής στο τμήμα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιωάννης Ιωαννίδης, είναι ξεκάθαρος όταν αναφέρεται στα οφέλη της Ανοικτής Πρόσβασης για όλη την κοινωνία. Δεν διστάζει, όμως, να δηλώσει στη συνέντευξή του στον Παναγιώτη Στ. Ανδριανέση, πως απαιτούνται αλλαγές και στη νοοτροπία της ακαδημαϊκής κοινότητας, ιδίως αναφορικά με τη διασφάλιση της ποιότητας των επιστημονικών δημοσιεύσεων. |
|
|
Αν και σχετικά νέα έννοια, η Ανοικτή Πρόσβαση επιδέχεται διαφοροποίηση στον ορισμό της - ποιος είναι ο δικός σας ορισμός για την Ανοικτή Πρόσβαση, κ. Ιωαννίδη;
Για μένα, Ανοικτή Πρόσβαση είναι η πολιτική κατά την οποία οποιοδήποτε επιστημονικό αποτέλεσμα (κείμενο, λογισμικό, σύνολο δεδομένων, υπηρεσία, κ.λπ.) διατίθεται ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς και δεσμεύσεις -ούτε για τον δημιουργό ούτε για τον ενδιαφερόμενο- και χωρίς κόστος που να αποφέρει κέρδος σε οποιονδήποτε. Πώς βλέπετε τον ρόλο και τη λειτουργία της Ανοικτής Πρόσβασης στην ακαδημαϊκή κοινότητα και κατ' επέκταση στην κοινωνία;
Η επίδραση της Ανοικτής Πρόσβασης σίγουρα θα είναι πολύ μεγάλη και στην επιστημονική κοινότητα και στην κοινωνία. Υπό μια έννοια, η Ανοικτή Πρόσβαση βγάζει τους 'μεσάζοντες' από τον 'κύκλο ζωής' της παραγωγής γνώσης και υπόσχεται ότι τα αποτελέσματα της έρευνας θα έρχονται στην επιφάνεια πολύ πιο άμεσα και χωρίς απαγορευτικές επιβαρύνσεις. Είναι γεγονός ότι πολλές σημερινές ανακαλύψεις μένουν ανεκμετάλλευτες για την κοινωνία, είτε διότι δεν έχουν οι δημιουργοί τους τη δυνατότητα να τις προβάλουν, είτε διότι παραμένουν καταχωνιασμένες και δυσπρόσιτες για πολλούς άλλους επιστήμονες και ερευνητές. Η Ανοικτή Πρόσβαση θα φέρει τον "εκδημοκρατισμό" στην πρόσβαση στη γνώση, με πολύπλευρες θετικές επιδράσεις στην κοινωνία. Βέβαια πρέπει να αλλάξει η νοοτροπία αλλά και διάφορες πρακτικές στην ακαδημαϊκή κοινότητα, ιδίως αναφορικά με τη διασφάλιση της ποιότητας των δημοσιεύσεων. Οι σημερινοί μηχανισμοί κρίσης άρθρων από έμπειρους επιστήμονες πριν από την οποιαδήποτε δημοσίευση θα πρέπει να προσαρμοστούν στην πραγματικότητα που θα φέρει η Ανοικτή Πρόσβαση, ώστε να είναι συμβατοί με αυτήν. Δεν μπορούν όμως να καταργηθούν, καθότι παίζουν σημαντικό ρόλο στην αξιολόγηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, των ίδιων των δημιουργών κ.λπ. Θα αποτελέσουν οι ψηφιακές βιβλιοθήκες τις μόνες βιβλιοθήκες του μέλλοντος ή θα συνυπάρχουν με τις παραδοσιακές;
Με τον ίδιο τρόπο που η φωτογραφία ή το βίντεο δεν κατάργησαν τον τουρισμό και δεν αναίρεσαν την ανάγκη να βρεθεί κανείς, με φυσικό τρόπο, σε διάφορα μέρη του πλανήτη, έτσι πιστεύω ότι και οι ψηφιακές βιβλιοθήκες δεν θα καταργήσουν τις παραδοσιακές. Πιστεύω ότι θα υπάρχει μια αρμονική συνύπαρξη. Πάντοτε θα υπάρχουν στιγμές όπου η πρόσβαση και χρήση ενός βιβλίου ως φυσικού αντικειμένου θα είναι πιο βολική από τη χρήση του αντίστοιχου ψηφιακού τεκμηρίου. Αρκετές υπηρεσίες των παραδοσιακών βιβλιοθηκών θα παραμένουν καλύτερης ποιότητας απ' ό,τι αντίστοιχο μπορεί να προσφέρει η τεχνολογία στις ψηφιακές βιβλιοθήκες, π.χ. συστάσεις στους χρήστες, συνεργασία και από κοινού μελέτη, κ.λπ. Τέλος, μην ξεχνάτε πως η παραδοσιακή βιβλιοθήκη λειτουργεί και ως ένα μουσείο, με τα βιβλία στη θέση των εκθεμάτων - υπό αυτήν την έννοια, πάντα θα έχουμε ανάγκη και τη σημερινή, παραδοσιακή βιβλιοθήκη. Ποια είναι η σημερινή κατάσταση στον τομέα των συστημάτων διαχείρισης της επιστημονικής γνώσης;
Η επιστήμη και η έρευνα σε όλους τους τομείς βασίζονται ολοένα και περισσότερο σε υποδομές πληροφορικής, καθώς και στην ανάλυση δεδομένων. Υπάρχουν πολλές προσπάθειες ανά τον κόσμο για τη δημιουργία συστημάτων που υποστηρίζουν την έρευνα και την παραγωγή και διαχείριση γνώσης, αλλά οι ανάγκες είναι τεράστιες και υπάρχει πολύς δρόμος ακόμη μέχρι να τις ικανοποιήσουμε. Για πολλά θέματα δε, η ίδια η τεχνολογία δεν έχει ακόμη τις απαραίτητες λύσεις, οπότε απαιτείται και τεχνολογική έρευνα πριν μπορέσουμε να δημιουργήσουμε τα κατάλληλα συστήματα. Επιπλέον, οι απαιτήσεις διαφέρουν πολύ από έναν επιστημονικό κλάδο σε άλλον - δεν υπάρχουν προς το παρόν κοινές τεχνολογικές προσεγγίσεις που θα εξυπηρετήσουν όλες τις επιστήμες. Έτσι, κάθε περίπτωση είναι σχεδόν μια διαφορετική πρόκληση και απαιτεί τη δημιουργία ενός εν πολλοίς διαφορετικού συστήματος. Ειδικότερα στον τομέα των Βάσεων Δεδομένων και των Πληροφοριακών Συστημάτων, πόσο έχει προχωρήσει η τεχνολογία;
Οι τεχνολογίες αυτές είναι πλέον πολύ ώριμες και βρίσκονται πίσω από πάρα πολλές δραστηριότητες της καθημερινότητάς μας (π.χ., κράτηση αεροπορικών και άλλων εισιτηρίων, ανάληψη χρηματικών ποσών από τις Αυτόματες Ταμειακές Μηχανές (ΑΤΜ) σε τράπεζες ή άλλα σημεία, αναζήτηση πληροφοριών στο Διαδίκτυο κ.λπ.). Επιπλέον, και τα συστήματα υποστήριξης της έρευνας και διαχείρισης της επιστημονικής γνώσης που αναφέρθηκαν προηγουμένως βασίζονται σ' αυτές τις τεχνολογίες για σημαντικά μέρη της λειτουργικότητάς τους. Παρόλα αυτά, και οι Βάσεις Δεδομένων και τα Πληροφοριακά Συστήματα παραμένουν ενεργές επιστημονικές περιοχές, με τις αντίστοιχες επιστημονικές κοινότητες να ερευνούν πληθώρα προβλημάτων και ερωτημάτων, για την περαιτέρω προαγωγή και εμπλουτισμό των δυνατοτήτων που μας προσφέρουν. Η διαρκής πρόοδος στο υλικό των υπολογιστών (hardware), η εμφάνιση νέων εφαρμογών για τις τεχνολογίες αυτές, αλλά και η διεύρυνση του συνόλου των ανθρώπων που εμφανίζονται ως πιθανοί χρήστες των αντίστοιχων συστημάτων και των αναγκών τους δημιουργούν μια συνεχή ανάγκη ώθησης των τεχνολογιών αυτών σε νέες κατευθύνσεις. Μιλώντας για χρήστες και ανάγκες, αλήθεια πόσο έχει προχωρήσει ως σήμερα το κρίσιμο ζήτημα της διαδραστικότητας χρήστη-υπολογιστή; Τι βλέπετε για το μέλλον;
Αυτός είναι άλλος ένας χώρος στον οποίο έχουν γίνει μεγάλα βήματα τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Η διείσδυση των υπολογιστών στην καθημερινή μας ζωή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι οι διεπαφές (interface) χρήστη-υπολογιστή έχουν απλοποιηθεί και είναι διαισθητικά προσιτές στον μέσο χρήστη. Παρόλα αυτά, και εδώ προκύπτουν διαρκώς νέες ανάγκες, εμφανίζονται νέα προβλήματα, και η αντίστοιχη επιστημονική κοινότητα ερευνά τους τρόπους αντιμετώπισής τους. Αν θα μπορούσα να κάνω κάποια πρόβλεψη, πιστεύω ότι στο μέλλον σημαντικό ρόλο θα παίξει η προσαρμοστικότητα του τρόπου επικοινωνίας ανθρώπου-μηχανής (αλλά και της γενικότερης συμπεριφοράς ενός συστήματος) στις ιδιαιτερότητες του κάθε χρήστη (π.χ. ενδιαφέροντα και προτιμήσεις του, πρότερες γνώσεις του, πιθανές ειδικές ανάγκες ή αναπηρίες) ή των εν γένει συνθηκών που επικρατούν ανά πάσα στιγμή (η συγκεκριμένη ώρα, ο τόπος, η παρουσία άλλων χρηστών στο σύστημα κ.ά.). Επίσης θα υπάρχει μεγάλη πρόοδος στον τομέα της επικοινωνίας με φυσική γλώσσα, που θα καταργήσει σε μεγάλο βαθμό όλα τα σημερινά μέσα επικοινωνίας (πληκτρολόγιο, ποντίκι, κ.λπ.). Πώς κρίνετε την "αντιπαράθεση" εμπορικού και ελεύθερου λογισμικού; Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα κάθε πλευράς;
Η "αντιπαράθεση", που αναφέρετε, προκύπτει από το γεγονός ότι το ζητούμενο για τον χρήστη του λογισμικού είναι η επίλυση ενός δισδιάστατου προβλήματος, όπου οι διαστάσεις είναι η ποιότητα του λογισμικού και το κόστος του. Μέχρι πρότινος, το εμπορικό λογισμικό βελτιστοποιούσε την ποιότητα και υστερούσε στο κόστος, ενώ το ελεύθερο λογισμικό έκανε το αντίθετο. Καθώς το τελευταίο γίνεται όλο και περισσότερο αξιόπιστο και ποιοτικό, πιστεύω ότι ο ανταγωνισμός αυξάνεται, το εμπορικό λογισμικό «ανοίγει» και αυτό περισσότερο. Αποτέλεσμα είναι ο τελικός χρήστης να είναι κερδισμένος - ολοένα και πιο πολύ. Και εδώ παρατηρούμε μια τάση προς «εκδημοκρατισμό», αυτή τη φορά της χρήσης του λογισμικού. Σημειώστε, τέλος, πως η ύπαρξη μιας μεγάλης κοινότητας δημιουργών ελεύθερου λογισμικού, που εν πολλοίς προσφέρουν την εργασία τους αφιλοκερδώς, με μόνο όφελος την προσωπική ικανοποίηση και την καλώς εννοούμενη «δόξα», είναι ένα σημαντικό και αισιόδοξο κοινωνικό φαινόμενο, του οποίου οι ευεργετικές επιπτώσεις ξεπερνούν τον κόσμο του λογισμικού. Βλέπετε να υπάρχει αντίθεση ή και σύγκρουση μεταξύ Ανοικτής Πρόσβασης και Πνευματικών Δικαιωμάτων στη Γνώση και πώς σχολιάζετε το ζήτημα αυτό;
Σίγουρα υπάρχει μια σύγκρουση, και μάλιστα μεταξύ δύο πλευρών όπου, κατά τη γνώμη μου, έχουν και οι δύο δίκιο! Η Ανοικτή Πρόσβαση θα έχει άμεσα πολλά επιστημονικά και έμμεσα πολλά κοινωνικά οφέλη και είναι η μόνη δίκαιη πολιτική για έρευνα, που έχει χρηματοδοτηθεί από την κοινωνία (μέσω κοινοτικών, κυβερνητικών, ή τοπικών κονδυλίων). Από την άλλη, ο κάθε δημιουργός έχει αναμφισβήτητα πνευματικά δικαιώματα, τα οποία η κοινωνία οφείλει να σεβαστεί. Γίνεται αρκετή προσπάθεια και συζήτηση σε διάφορα επίπεδα για να συγκεραστεί αυτή η αντίθεση και ελπίζω ότι σύντομα θα προκύψει μια πολιτική που θα εξισορροπεί τις δύο ανάγκες. |
|