«Οι άνθρωποι των βιβλιοθηκών χρειάζεται να επικοινωνούν μεταξύ τους»

Ξεκίνησα να συλλέγω βιβλία το 1976. Μου προξενούσαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα τυπογραφικά σήματα, η ερυθροτυπία και όλα αυτά τα διακριτικά και οι ιδιαιτερότητες του ελληνικού βιβλίου. Μέχρι τότε, είχα μια βιβλιοθήκη γενικού ενδιαφέροντος όπως κάθε άνθρωπος. Αλλά όταν είδα ένα βιβλίο του 1499 με έναν δικέφαλο αετό ερυθρό, είπα «Ω! Τι γίνεται εδώ;». Το συγκεκριμένο βιβλίο ήταν τυπωμένο στο τυπογραφείο του Ζαχαρία Καλλιέργη, που είχε τον δικέφαλο για εκδοτικό σήμα και θυρεό. Από εκεί ξεκινάει το πάθος για την ελληνική τυπογραφία. Κάναμε και έναν σύλλογο βιβλιοφίλων στον οποίο ήταν και ο Μάνος Χαριτάτος που έφυγε πρόσφατα.

Ασκώντας την αρχιτεκτονική είχα έρθει σε επαφή με πολλές οικογένειες που ήθελαν να εκσυγχρονίσουν τη βιβλιοθήκη τους, όπως αυτή του Σπύρου Λοβέρδου στην Κηφισιά. Υπάρχουν και αυτοί που ήθελαν να ξεφορτωθούν τα βιβλία που είχαν και μου έλεγαν «Αφού θα κάνεις την ανακαίνιση, πάρε και αυτά». Είχα την τύχη να έρθω σε επαφή και να ξεδιαλύνω πολλές βιβλιοθήκες όπως του Αθανάσιου Χατζηδήμου στη Βασιλίσσης Σοφίας. Είχε ένα πάθος σε συνεργασία με τον Γιώργο Λαδά, ο οποίος ήταν ένας παλαιοβιβλιοπώλης και ιστοριοδίφης, αγαπούσε πολύ το ελληνικό βιβλίο. Όταν πέθανε, οι απόγονοί του με κάλεσαν να δω τη βιβλιοθήκη. Μου πήρε δύο χρόνια, σε συνεργασία με τη βυζαντινολόγο και σήμερα ακαδημαϊκό Χρύσα Μαλτέζου, ήταν 14.000 βιβλία, να επιλέξω ποιοι είναι οι σοβαροί οργανισμοί για να τους προτείνω να εμπλουτίσουν τις συλλογές τους. Αυτή η βιβλιοθήκη είχε τα πάντα. Πολλά βιβλία πήρε η Γεννάδειος. Η βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Ρέθυμνο, πήρε έναν αριθμό. Εγώ πήρα πεντακόσια βιβλία γιατί δεν τα θέλανε.

Τα πρώτα βήματα, που είναι πραγματικά λαμπερά, είναι κατά την Αναγέννηση. Το 1499 δημιουργείται στη Βενετία το πρώτο ελληνικής ιδιοκτησίας τυπογραφείο, στη συνέχεια της βυζαντινής παράδοσης, του Νικόλαου Βλαστού και του Ζαχαρία Καλλιέργη. Χρηματοδοτείται από την Άννα Νοταρά, την πάμπλουτη κόρη του Μέγα Δούκα του Βυζαντίου, και έχει την εξής ιδιαιτερότητα: όλοι όσοι δουλεύουν εκεί είναι Κρήτες. Υπάρχει και ένα πολύ ωραίο ποίημα που λέει αυτός σχεδίασε τα γράμματα, αυτός τα χάραξε, αυτός διόρθωσε… Και βγαίνουν τέσσερα βιβλία μαγικά. Το Μέγα Ετυμολογικόν έχει την εξής ιδιαιτερότητα και μοναδική παγκόσμια πρωτοτυπία. Κάθε σελίδα είναι τυπωμένη με μαύρο μελάνι αλλά έχει και ερυθροτυπία, για να εκφράσει τη συνέχεια από τη χειρόγραφη παράδοση του Βυζαντίου. Για να έχετε μια εικόνα του μεγέθους, στη Βενετία ως το 1800 τυπώθηκαν 4.000 εκδόσεις. Ο αριθμός ανεβαίνει στις έξι επτά χιλιάδες, αν συμπεριλάβουμε όλες τις θεματικές ενότητες. Αυτά τα τυπογραφεία κράτησαν την ενότητα του Γένους. Όχι μόνον γλωσσικά διατήρησαν την παράδοση, αλλά πολλά από τα βιβλία αυτά χρησιμοποιήθηκαν ως αναγνωστικά εγχειρίδια. Και αν εξετάσουμε την οικονομική πλευρά, γύρω από το βιβλίο δουλεύανε εργαστήρια χάρτου, εργαστήρια μεταλλοτεχνικά, σχεδιαστές στοιχείων, διορθωτές, συγγραφείς, τυπογράφοι. Ένας ολόκληρος κόσμος.

Η έλλειψη οργάνωσης. Η έλλειψη οργάνωσης και οράματος. Υπάρχουν πάρα πολλές βιβλιοθήκες, ιδιωτικές, δημόσιες, δημοτικές, αλλά δεν νομίζω ότι έχουν ούτε την πληροφόρηση, ούτε τα μέσα, ούτε το όραμα να συνδεθούν μεταξύ τους και να ξέρουν τι κάνει ο ένας και τι κάνει ο άλλος. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Με μια ομάδα ανθρώπων αναλάβαμε να εκτιμήσουμε και να προβάλουμε τους θησαυρούς της Κοβεντάρειου Βιβλιοθήκης στην Κοζάνη. Η Κοβεντάρειος είναι δυνάμει μία από τις σημαντικότερες κοσμικές βιβλιοθήκες εν λειτουργία. Το κτίριο είναι καταπληκτικό και μια ομάδα μουσειολόγων από τη Θεσσαλονίκη επιμελήθηκε την παρουσίαση του χρονικού της βιβλιοθήκης. Κάνανε έξι μήνες μετά τα εγκαίνια να βρουν χρήματα να στείλουν μέσω ΕΛΤΑ το βιβλίο εκεί που έπρεπε να πάει. Δεν μπορεί να κάνεις μια ολόκληρη μελέτη της ιστορίας και των σπουδαίων συλλογών μιας βιβλιοθήκης και ο άλλος να μην την ξέρει καθόλου.

Έχω μια σφαιρική εικόνα του ρόλου που έχει παίξει το βιβλίο σε όλους τους πολιτισμούς και ιδιαίτερα στον ελληνικό πολιτισμό. Και πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αφανείς ήρωες ήταν οι φύλακες των βιβλίων και οι φύλακες των βιβλιοθηκών. Αυτή η γνώση που έχω συγκεντρώσει, η οποία δεν περιορίζεται στον ελληνικό χώρο αλλά αγκαλιάζει όλη την ιστορική παράδοση του κόσμου, και την οργάνωσή της σε οποιαδήποτε γλώσσα και σε οποιαδήποτε μορφή αποτύπωσης, θα ήθελα να καταστεί κοινός τόπος σε όλους όσοι ασχολούνται με τις βιβλιοθήκες. Καλό είναι να ξεκινάει κανείς απ’ την αρχή, και επειδή είμαστε στην Ελλάδα, καλό είναι να φτιάξουμε έναν κόμβο επικοινωνίας των ανθρώπων που δουλεύουν σε όλες αυτές τις βιβλιοθήκες - είτε είναι οργανωμένες είτε τελείως ανοργάνωτες.

Οι άνθρωποι των βιβλιοθηκών χρειάζεται να επικοινωνούν μεταξύ τους. Όχι μόνο μέσω διαδικτύου, αλλά να μπορούν απευθείας να επικοινωνήσουν, να έχουν ένα είδος εσωτερικού τηλεφώνου. Όπως εμείς συζητώντας εδώ βρίσκουμε έναν κοινό τόπο, έναν ιστό, κάπως έτσι πρέπει να είναι. Να μπορείς να φέρεις σε επαφή τους ανθρώπους που έχουν μια αγάπη και μια ψυχική σχέση με το βιβλίο, όπου και αν βρίσκονται, σε μια πόλη ή σε ένα απομακρυσμένο νησί, είναι πολύ σημαντικό.

Λοιπόν εγώ προσδοκώ, μέσα από πολλούς ανθρώπους που είναι ενθουσιώδεις, αγαπάνε το αντικείμενο, ο καθένας στην περιοχή της ειδικότητάς του, ότι μπορούμε πολύ σύντομα να παρουσιάσουμε κάτι που οφείλουμε σε αυτόν τον τόπο, και να φέρει πιο κοντά αυτούς τους ανθρώπους και να είναι ένα βήμα εγκυκλοπαιδικού εμπλουτισμού. Έχουμε ένα πλουσιότατο εικονογραφικό υλικό, πλήρως τεκμηριωμένο, το οποίο αυτή τη στιγμή έχει φτάσει τις 65.000 εικόνες αποτυπώνοντας διαχρονικά τη σύνδεση ανθρώπων και βιβλίων. Έπειτα, υπάρχουν τόσες ιστορικές βιβλιοθήκες που είναι σχεδόν στην αφάνεια. Η βιβλιοθήκη του Άνθιμου Γαζή στις Μηλιές του Πηλίου. Ποιος την ξέρει; Και αν πάει κάποιος, υπάρχει κάποιο φυλλάδιο ή ένας κόμβος πληροφόρησης; Δεν υπάρχει τίποτα ολοκληρωμένο.

Ξέρω από τότε που αποφασίσαμε να συνεργαστούμε τι σοβαρά και θετικά βήματα έχουν γίνει. Η εικόνα αυτού που φτιάχνουμε, σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα, είναι εξαιρετική. Έχουμε καταγράψει όλες τις βιβλιοθήκες και έχουμε φτιάξει δείγματα του χρονικού που πρέπει να έχουμε. Εκτιμώ ότι θα είμαστε έτοιμοι τον Δεκέμβριο, αλλά ήδη θα κυκλοφορήσουμε ένα πολυσέλιδο έντυπο το οποίο θα πάει σε όλους τους φορείς και θα εξηγεί τι κάνουμε.

Δεν είχα δασκάλους, κυριολεκτικά. Απλώς, άνθρωποι του πνεύματος προσέγγισαν με αγάπη τα ενδιαφέροντά μου, άκουγαν τους προβληματισμούς μου. Συνομιλητές, ναι. Τελευταία, πρέπει να το πω, αυτή την πάρα πολύ εύφορη κατάσταση να μιλάς με έναν άνθρωπο και να σε συμβουλεύει, την έχω με τον Θεοδόση Τάσιο. Παλιότερα, είχα την ευκαιρία να συνδιαλέγομαι, στο πλαίσιο μιας φιλικής και ανθρώπινης σχέσης, με τον Διονύση Φλάμπουρα και τον Φίλιππο Ηλιού. Προσθέτω εδώ και τον φίλο Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη με τον οποίο μοιράζομαι τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς μου, γύρω από συναφή θέματα και όχι μόνο.