Η COVID-19 έδωσε το έναυσμα για συντονισμένες πρωτοβουλίες στο ευρωπαϊκό και το εθνικό σύστημα καινοτομίας, ενίσχυσε την τάση συνεργασίας των ερευνητών σε όλο τον κόσμο, έδωσε στην έννοια της ανοικτής επιστήμης πραγματικό νόημα. Πανεπιστήμια, ερευνητικοί οργανισμοί, φορείς χάραξης πολιτικής, σε μεγάλο βαθμό προσαρμόστηκαν στα νέα δεδομένα και συγκεντρώθηκαν στον κοινό σκοπό. Στις σελίδες αυτού του αφιερώματος αποτυπώνονται τα βασικά γεγονότα του πρώτου κύματος της πανδημίας, αλλά και δεδομένα που αντλήθηκαν από την πρώτη επίκαιρη έρευνα που πραγματοποίησε το ΕΚΤ στον πληθυσμό των Ελλήνων ερευνητών.
Έλληνες ερευνητές εναντίον COVID-19
Πιο κοντά από ποτέ στην Ανοικτή Επιστήμη
Έγκυρη πληροφόρηση την πιο κρίσιμη στιγμή
Έλληνες ερευνητές εναντίον COVID-19
Από την αρχή της πανδημίας η ελληνική ερευνητική κοινότητα κινητοποιήθηκε και συμμετείχε ενεργά στην προσπάθεια αντιμετώπισης της νόσου COVID-19 που προκαλεί ο νέος κορονοϊός SARS-CoV-2. Αξιοποιώντας τις ερευνητικές υποδομές και τις δυνατότητες του υλικού εξοπλισμού και του ανθρώπινου δυναμικού που διαθέτουν, ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια βρέθηκαν στο πλευρό της Πολιτείας, τόσο στον σχεδιασμό κατάλληλων παρεμβάσεων, όσο και στην εμπεριστατωμένη ενημέρωση του κοινού.
Η αποτελεσματική διαχείριση της πανδημίας προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, αξιόπιστη μοριακή και ανοσολογική ταυτοποίηση και χαρακτηρισμό του ιού, καλή περιγραφή των επιδημιολογικών χαρακτηριστικών της νόσου, κατανόηση της παθοφυσιολογίας της λοίμωξης, αναγνώριση θεραπευτικών στόχων, ανάπτυξη εμβολίου και αποτελεσματικών αντιϊκών φαρμάκων.
Σε αυτό το πλαίσιο, ξεκίνησε υπό την εποπτεία της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας, η υλοποίηση της Εμβληματικής Ερευνητικής Δράσης με τίτλο «Επιδημιολογική μελέτη του SARS-CoV-2 στην Ελλάδα μέσω εκτεταμένων εξετάσεων ανίχνευσης ιού και αντισωμάτων, αλληλούχισης ιικών γονιδιωμάτων και γενετικής ανάλυσης ασθενών, για την αντιμετώπιση του ιού SARS-CoV-2». Στην υλοποίηση της Δράσης, προϋπολογισμού 2,475 εκατ. ευρώ, συμμετέχουν έξι Ερευνητικά Κέντρα (Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών, ΕΚΕΤΑ-Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών, Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ, ΕΚΕΒΕ Α. Φλέμιγκ, ΙΤΕ, ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος) και τέσσερα ΑΕΙ (ΕΚΠΑ, ΑΠΘ, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων).
Στόχος της δράσης είναι να απαντηθούν καίρια ερωτήματα που απασχολούν τους επιστήμονες και την ιατρική κοινότητα, για την κατανόηση του SARS-CoV-2 και την αντιμετώπισή του: Θα έχει η Ελλάδα τη δυνατότητα να ανταποκριθεί στην αυξημένη ζήτηση εξετάσεων ανίχνευσης του ιού αλλά και σε εξετάσεις αντισωμάτων; Ποια είναι τα πρότυπα μετάδοσης και ποια τα στελέχη του ιού που κυρίως μολύνουν τον ελληνικό πληθυσμό; Ποια είναι τα επίπεδα ανοσίας του πληθυσμού αλλά και κάθε ασθενούς μετά το πέρας της πανδημίας; Υπάρχουν παράγοντες, όπως η γενετική προδιάθεση, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην προβλεψιμότητα της πορείας ενός ασθενούς;
info
Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας
Νέες τεχνολογίες, νέες δυνάμεις
Εκατοντάδες νέοι επιστήμονες και εθελοντές, αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογίες, την επιστημονική τους κατάρτιση και με υψηλό αίσθημα προσφοράς, «εξοπλίζουν» τους γιατρούς και τα κέντρα υγείας της χώρας, αλλά και τον γενικό πληθυσμό κατά την επάνοδό τους στην κανονικότητα, με προστατευτικές μάσκες, υγειονομικό υλικό και τεχνολογικές εφαρμογές, ως μέσα πρόληψης και προστασίας από την COVID-19. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι τα σχέδια και τα αρχεία προς παραγωγή των προστατευτικών προσωπίδων είναι διαθέσιμα με ανοικτή πρόσβαση.
Προκειμένου οι προσφορές να κατευθύνονται συντονισμένα σε σημεία όπου καταγράφεται μεγαλύτερη ζήτηση αλλά και τα προϊόντα να κατασκευάζονται σύμφωνα με όλες τις διεθνείς προδιαγραφές ασφαλείας, τα Υπουργεία Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Υγείας δημιούργησαν την πρωτοβουλία 3d-makers.gov.gr. Μέσω αυτής, απευθύνεται πρόσκληση στην «κοινότητα των makers» να συμμετέχουν στην παραγωγή του αναγκαίου εξοπλισμού, κατασκευάζοντας ασπίδες προστασίας προσώπου και hands-free πόμολα, τύπου Materialise.
Ιδιαίτερα δραστήρια είναι η εθελοντική ομάδα COVID-19 Response Greece, που αριθμεί ήδη περισσότερα από 270 μέλη και η οποία συστάθηκε από επιστήμονες και startupers της Θεσσαλονίκης με τεχνολογικό και επιστημονικό υπόβαθρο, με στόχο τον σχεδιασμό πρακτικών και άμεσα εφαρμόσιμων λύσεων. H μεγάλη ανταπόκριση στην πρωτοβουλία είχε ως αποτέλεσμα να σχεδιαστούν και να παραδοθούν 50.000 προστατευτικές ασπίδες προσώπου (χωρίς να απαιτείται απαραίτητα διαδικασία 3D εκτύπωσης) σε περισσότερους από 100 φορείς σε όλη την Ελλάδα.
Στη συλλογική προσπάθεια για την παραγωγή προστατευτικών ασπίδων προσώπου, κινητοποιήθηκαν άμεσα επιστημονικές ομάδες από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Πολυτεχνείο Κρήτης, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Φοιτητές και καθηγητές από επιμέρους εργαστήρια των ΑΕΙ κατασκεύασαν, με χρήση τρισδιάστατων εκτυπωτών, μεγάλο αριθμό διαφανών ασπίδων προσώπου, οι οποίες διανεμήθηκαν, κατά κύριο λόγο, σε νοσοκομεία της Αθήνας, της Κρήτης και των Ιωαννίνων.
info
https://3d-makers.gov.gr
https://www.covid19response.gr
Καινοτόμες λύσεις με ελληνική συμμετοχή
Επτά ελληνικές ερευνητικές ομάδες συμμετέχουν στις καινοτόμες προτάσεις που διακρίθηκαν στο πανευρωπαϊκό Hackathon καινοτομίας #EUvsVirus για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19. Ο διαγωνισμός διοργανώθηκε τον Απρίλιο, ενώ ακολούθησε τον Μάιο διαδικτυακό Matchathon ώστε οι ομάδες με τις καλύτερες προτάσεις να έρθουν σε επαφή με πιθανούς επενδυτές.
Η πρόταση Sewers4COVID, στην οποία συμμετέχουν μεταξύ άλλων και ερευνητές του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και της Σχολής Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου πήρε ένα από τα έξι βραβεία του διαγωνισμού. Πρόκειται για μια πρωτότυπη ηλεκτρονική πλατφόρμα που χρησιμοποιεί τεχνικές μηχανικής μάθησης για την παρακολούθηση του δικτύου λυμάτων μιας πόλης, με σκοπό την πρόβλεψη πανδημικών κρουσμάτων σε πραγματικό χρόνο, προκειμένου να εντοπιστούν οι ευάλωτες ομάδες πληθυσμού που χρήζουν άμεσης προστασίας.
Στο #EUvsVirus διακρίθηκαν ακόμη έξι ομάδες, στις οποίες υπήρχε ελληνική συμμετοχή:
• SERS substrates for virus detection in exhaled droplets
• Dattum - Data Intelligence, a cure for the Pandemic
• Smart Screening Tool
• Guide-Your-Guide: Experience culture from home
• Enforce - Easily accessible platform for immediate and affordable health coverage for people presenting already Covid-19 symptoms
• Corazones against Covid19: fintech to multiply impact money
Σε εθνικό επίπεδο, το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης υλοποιεί το #GreeceVsVirus - Πρωτοβουλίες Ψηφιακής Καινοτομίας ενάντια στον Κορονοϊό, μια δράση με δύο άξονες: α) τον Διαγωνισμό Ανάδειξης Καινοτόμων Ιδεών #COVIDhackGR για την αντιμετώπιση των αναγκών του Εθνικού Συστήματος Υγείας, β) τη Δράση Άμεσης Εφαρμογής Ώριμων Ψηφιακών Λύσεων ενάντια στον κορονοϊό, οι οποίες μπορούν να δώσουν άμεσα αποτελέσματα ενάντια στις επιπτώσεις της πανδημίας.
Το ΕΚΤ υποστήριξε προτάσεις που υποβλήθηκαν από ερευνητές και επιχειρήσεις στο πλαίσιο του Ορίζοντα 2020 και του EIT Health. Συνέβαλε στη δικτύωση ελληνικών φορέων μέσα από τη συμμετοχή τους σε ψηφιακές πλατφόρμες (Care & Industry together against CORONA του Enterprise Europe Network και Fighting COVID-19 του EIT Health). Τέλος, υποστήριξε εθνικά και ευρωπαϊκά hackathons (#GreeceVsVirus, #EUVsVirus, #HackCoronaGreece, #AVCrowdHackathon).
info
EUvsVirus
Sewers4COVID
GreeceVsVirus - Πρωτοβουλίες Ψηφιακής Καινοτομίας ενάντια στον Κορονοϊό
Πιο κοντά από ποτέ στην Ανοικτή Επιστήμη
Η πρώτη δημοσίευση του γονιδιώματος του νέου κορονοϊού έγινε έναν μήνα περίπου μετά την εισαγωγή του πρώτου ασθενή σε νοσοκομείο της Ουχάν. Στην περίπτωση της νόσου SARS το 2003 ο αντίστοιχος χρόνος ήταν πέντε μήνες. Η επιτάχυνση της παραγωγής νέας γνώσης και το άνοιγμα των δεδομένων είναι κάτι που αξίζει να συνεχιστεί.
του Ηρακλή Κατσαλούλη
Η επιστήμη θεωρείται διαχρονικά ως μια από τις πιο «ανοικτές», αν όχι η πιο «ανοικτή» ανθρώπινη δραστηριότητα. Σύμφωνα με την καθιερωμένη άποψη, το επιστημονικό εγχείρημα καθοδηγείται από τις αρχές που πρότεινε το 1942 ο κοινωνιολόγος Robert K. Merton: καθολικότητα (universalism), κοινοκτημοσύνη (communalism), αμεροληψία (disinterestedness), και οργανωμένο σκεπτικισμό (organized skepticism). Οι αρχές αυτές διασφαλίζουν τον ανοικτό χαρακτήρα της επιστήμης, μια και τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευνας (πρέπει να) είναι καθολικά και ανήκουν στο σύνολο της επιστημονικής κοινότητας.
Καθώς όμως στην πράξη τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι, στα τέλη της δεκαετίας του ΄90 είχαμε την πρώτη δειλή εμφάνιση ενός κινήματος που διατύπωσε το αίτημα της Ανοικτής Επιστήμης. Πιο συγκεκριμένα, εκείνη την περίοδο χρησιμοποιούνταν ο όρος Ανοικτή Πρόσβαση (Open Access) και αφορούσε την ελεύθερη πρόσβαση στο τελικό αποτέλεσμα της ερευνητικής προσπάθειας, τις επιστημονικές δημοσιεύσεις. Το κίνημα παγιώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2000 έχοντας ως καταστατικό κείμενο τη Διακήρυξη του Βερολίνου που συντάχθηκε το 2003.
Τα τελευταία χρόνια η συζήτηση σχετικά με την Ανοικτή Επιστήμη έχει γίνει πιο ευρεία, καθώς δεν περιορίζεται στις επιστημονικές δημοσιεύσεις, αλλά ο ανοικτός χαρακτήρας της επιστήμης τίθεται ως θέμα που σχετίζεται με όλα τα στάδια της επιστημονικής διαδικασίας: τα δεδομένα που παράγονται, το λογισμικό που χρησιμοποιείται και άλλα συναφή στοιχεία. Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στην ελεύθερη πρόσβαση στα ερευνητικά δεδομένα.
Η τρέχουσα πανδημία έχει επηρεάσει τις περισσότερες αν όχι όλες τις εκφάνσεις της ζωής των ανθρώπων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Αυτό ισχύει σε πολύ μεγάλο βαθμό και για την επιστήμη, η οποία έχει έτσι κι αλλιώς αναλάβει το μεγαλύτερο βάρος στην αντιμετώπισή της. Η επείγουσα φύση της πρόκλησης που έχει να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα και ο παγκόσμιος χαρακτήρας της έχουν οδηγήσει τη συνεργασία μεταξύ των επιστημόνων σε νέα πρωτόγνωρα επίπεδα, τροφοδοτώντας τη συζήτηση για την Ανοικτή Επιστήμη.
Επιστημονικές δημοσιεύσεις
Στις 31 Ιανουαρίου 2020 το Wellcome Trust, ένας από τους μεγαλύτερους χρηματοδότες της επιστημονικής έρευνας παγκοσμίως, κάλεσε τους ερευνητές, τους εκδότες, τους χρηματοδότες της έρευνας να διασφαλίσουν ότι τα αποτελέσματα και τα δεδομένα που σχετίζονται με την COVID-19 θα διαμοιράζονται ταχύτατα και σε ανοικτή μορφή, έτσι ώστε η πρόσβαση σε αυτά να συναντά τα λιγότερα δυνατά εμπόδια. Η ανταπόκριση σε αυτή την πρόσκληση ήταν άμεση καθώς ήταν πολλοί αυτοί που δήλωσαν ότι θα συνεισφέρουν προς αυτή την κατεύθυνση. Ανάμεσα σε αυτούς, κάποιοι από τους μεγαλύτερους εκδοτικούς οίκους επιστημονικών περιοδικών όπως Elsevier, Springer Nature, Taylor & Francis, Wiley Online Library, καθώς και σημαντικοί χρηματοδότες της έρευνας και επιστημονικές εταιρείες.
Σε αυτό το πλαίσιο δημιουργήθηκε, έπειτα από προτροπή του Γραφείου Επιστημονικής και Τεχνολογικής Πολιτικής του Λευκού Οίκου (White House Office of Science and Technology Policy), και σε συνεργασία με φορείς και εταιρείες όπως η National Library of Medicine, η Microsoft και το Ινστιτούτο Έρευνας στην Τεχνητή Νοημοσύνη Allen Institute for AI, η βάση δεδομένων Covid-19 Open Research Dataset (CORD-19). Σε αυτή διατίθενται με ανοικτή πρόσβαση πάνω από 70.000 άρθρα, δημοσιευμένα σε επιστημονικά περιοδικά ή σε μορφή προδημοσίευσης (preprint), σχετικά με την πανδημία. Αντίστοιχες προσπάθειες είναι σε εξέλιξη και στην Ευρώπη με τη συνεργασία του Zenodo, του ελεύθερου αποθετηρίου αποθήκευσης και διαμοιρασμού δημοσιεύσεων, δεδομένων, λογισμικών, που υποστηρίζεται από το CERN και του OpenAIRE, της Ευρωπαϊκής Ερευνητικής Υποδομής για την Ανοικτή Επιστήμη. Αποτέλεσμα αυτών των προσπαθειών ήταν η δημιουργία της συλλογής COVID-19 Research Community στην οποία βρίσκονται δημοσιεύσεις, δεδομένα, λογισμικό, κ.ά.
Επιστημονικά δεδομένα
Ο διαμοιρασμός και η κοινή χρήση των δεδομένων συχνά συναντά μεγαλύτερες δυσκολίες από την ανοικτή πρόσβαση στις δημοσιεύσεις καθώς προκύπτουν θέματα προτεραιότητας στην επιστημονική ανακάλυψη, ιδιοκτησίας των δεδομένων, εμπορικής εκμετάλλευσής τους, προσωπικών δεδομένων κ.α. Παρ΄ όλα αυτά, στην περίπτωση της COVID-19 οι περιορισμοί στην πρόσβαση και τον διαμοιρασμό των δεδομένων ελαχιστοποιήθηκαν.
Στις 11 Ιανουαρίου ομάδα Κινέζων επιστημόνων δημοσιοποίησε την πρώτη ακολουθία του γονιδιώματος του ιού SARS-CoV-2, που είναι υπεύθυνος για την πανδημία. Από εκείνο το σημείο ξεκίνησε μια έκρηξη δημοσίευσης δεδομένων, έτσι ώστε το Nexstrain, η πλατφόρμα συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων, να λαμβάνει, κατά το τέλος Μαρτίου, 50 με 200 ακολουθίες γονιδιωμάτων καθημερινά.
Η πρώτη δημοσίευση του γονιδιώματος σε περιοδικό έγινε στο τέλος Ιανουαρίου, στο Lancet, έναν μήνα περίπου μετά την εισαγωγή του πρώτου ασθενή σε νοσοκομείο της Ουχάν. Στην περίπτωση της SARS ο αντίστοιχος χρόνος ήταν πέντε μήνες, κάτι που αποδίδεται σε σημαντικό βαθμό στην έλλειψη ενός αποτελεσματικού συστήματος πληροφόρησης μεταξύ των επιστημόνων.
Έχοντας κατά νου ότι η ανακάλυψη του γονιδιώματος ενός ιού είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη διαγνωστικών ελέγχων, αντιλαμβανόμαστε πόσο σημαντική είναι η έγκαιρη δημοσιοποίησή του, όπως συνέβη τώρα στην περίπτωση του SARS-CoV-2.
Οι δυσκολίες
Είναι γεγονός ότι την περίοδο που διανύουμε έχουν γίνει πολλά βήματα προς την κατεύθυνση ανοίγματος της επιστημονικής διαδικασίας. Το γεγονός αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η επιστήμη έχει φτάσει στο σημείο να είναι ανοικτή στον μέγιστο δυνατό βαθμό. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η άποψη που κατατίθεται στην ιστοσελίδα του London School of Economics σχετικά με το κατά πόσο είναι πραγματικά ελεύθερη η πρόσβαση στις επιστημονικές δημοσιεύσεις την περίοδο που διανύουμε.
Οι συγγραφείς του κειμένου μάς υπενθυμίζουν ότι οι κορονοϊοί δεν εμφανίστηκαν για πρώτη φορά τώρα, ούτε με την περίπτωση της νόσου SARS την περίοδο 2002-2003. Επιστημονικές δημοσιεύσεις σχετικά με τους κορονοϊούς υπάρχουν από τα τέλη της δεκαετίας του ’60. Σύμφωνα με το Web of Science, έχουν δημοσιευθεί από τότε 13.818 σχετικά άρθρα με το 51,5% αυτών να μην είναι ανοικτής πρόσβασης. Αναφέρεται ενδεικτικά ότι σε τρία άρθρα που δημοσιεύθηκαν στο τεύχος της 15ης Φεβρουαρίου του περιοδικού Lancet και σχετίζονταν με την COVID-19, το 73,2% των αναφορών που υπήρχαν σε αυτά προερχόταν από το σύνολο των 13.818 άρθρων στο οποίο αναφερθήκαμε προηγουμένως, η πλειονότητα των οποίων παραμένουν κλειστά.
Ένα ακόμα ενδιαφέρον σημείο είναι ότι τα 13.818 άρθρα χρησιμοποιούν ως αναφορές περισσότερα από 200.000 άλλα άρθρα. Όμως λιγότερο από το ένα τρίτο από αυτά τα 200.000 άρθρα σχετίζονται απευθείας με τους κορονοϊούς∙ τα υπόλοιπα πραγματεύονται θέματα σχετικά με τη δημόσια υγεία, τον καρκίνο, την ιολογία, την κληρονομικότητα κ.α. Αυτό σημαίνει ότι πολλά από τα άρθρα που έχουν αποτελέσει έμπνευση για την αντιμετώπιση των κορονοϊών, στην πραγματικότητα δεν είναι άρθρα ελεύθερης πρόσβασης.
Όσα αναφέρθηκαν καταδεικνύουν κάτι που είναι γνωστό, αλλά ίσως πολλές φορές μας διαφεύγει: η επιστήμη είναι μια δραστηριότητα που απαιτεί τη συνεργασία επιστημόνων που προέρχονται από διαφορετικές επιστημονικές περιοχές, ενώ συχνά για τη λύση κάποιου προβλήματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί γνώση η οποία φαινομενικά δεν συνδέεται άμεσα με το πρόβλημα αυτό. Στην περίπτωση της πανδημίας, η απελευθέρωση των άρθρων για την COVID-19 είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα για την καλύτερη δυνατή επιστημονική επικοινωνία, αλλά σίγουρα δεν είναι το τελικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.
Για το μέλλον
Επιστήμονες, εκδότες, χρηματοδότες της επιστημονικής έρευνας και όσοι συμμετέχουν στον κύκλο παραγωγής και διαχείρισης της επιστημονικής πληροφορίας, ανεξάρτητα από το αν ενστερνίζονται τις αρχές της Ανοικτής Επιστήμης, συμφωνούν στο εξής: αυτό που συμβαίνει κατά την περίοδο της πανδημίας με την ελεύθερη πρόσβαση στις επιστημονικές δημοσιεύσεις και στα επιστημονικά δεδομένα είναι κάτι πρωτόγνωρο. Πέρα όμως από την ικανοποίηση για αυτό που συμβαίνει, υπάρχει και προβληματισμός για το τι θα συμβεί στο μέλλον. Θα ενισχυθεί η προσπάθεια που βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε εξέλιξη ώστε να γίνει ακόμα πιο ανοικτή η επιστήμη ή θα γυρίσουμε στο προηγούμενο καθεστώς όπως επιτάσσουν συγκεκριμένα συμφέροντα, όπως των εκδοτών για παράδειγμα;
Θα αναπτυχθούν οι διαδικασίες που απαιτούνται ώστε να διασφαλιστεί ότι η επιστημονική πληροφορία που διακινείται ελεύθερα δεν θα γίνεται αντικείμενο διαστρέβλωσης, κακής χρήσης ή παρερμηνείας με αποτέλεσμα να υπάρχει γενικευμένη παραπληροφόρηση; Για πολλούς, ο δρόμος της Ανοικτής Επιστήμης είναι ο καταλληλότερος για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θα έλθουν. Αν και αυτός ο δρόμος δεν είναι χωρίς εμπόδια και δυσκολίες, η επιμονή σε αυτόν θα έχει πολλά οφέλη τόσο για τη επιστημονική κοινότητα όσο και για την κοινωνία γενικότερα.
ΠΗΓΕΣ
Larivière, V. et al, The Coronavirus (COVID-19) outbreak highlights serious deficiencies in scholarly communication, LSE blogs, March 5th, 2020.
OECD (2020), Why open science is critical to combatting COVID-19, OECD, Paris.
Zastrow M., Open Science Takes on Covid-19, Nature, 581, 7 May 2020, σ. 109-110.
https://sparceurope.org/covid-19-and-open-science/
https://www.eoscsecretariat.eu/news-opinion/open-science-covid-19-vaccine
Έγκυρη πληροφόρηση την πιο κρίσιμη στιγμή
Ανταποκρινόμενο στις έκτακτες συνθήκες του πρώτου κύματος της πανδημίας, παίρνοντας θέση απέναντι στον διάχυτο ανορθολογισμό και τον φόβο, το ΕΚΤ δημιούργησε ειδική ιστοσελίδα με συνεχή ενημέρωση για τις εξελίξεις της επιστημονικής έρευνας για τον νέο κορονοϊό.
Στις αρχές Μαρτίου 2020, η πανδημία COVID-19 έχει περάσει στην Ευρώπη, στη γειτονική Ιταλία οι θάνατοι αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς, και η Ελλάδα καταγράφει τα πρώτα κρούσματα. Η κοινωνία αρχίζει να διακατέχεται από φόβο για την άγνωστη νόσο και ο φόβος γίνεται ακόμα μεγαλύτερος με το σταδιακό κλείσιμο επιχειρήσεων και σχολείων. Οι βιβλιοθήκες κλείνουν για το κοινό, οι υπηρεσίες που απαιτούν φυσική παρουσία τίθενται σε αναστολή και οι χρήστες δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση από τον χώρο τους σε συνδρομητικό περιεχόμενο.
Η ανάγκη για άμεση πρόσβαση σε έγκυρα επιστημονικά δεδομένα είναι επιτακτική για να συνεχιστεί απρόσκοπτα η έρευνα και η ενημέρωση της ευρύτερης επιστημονικής κοινότητας. Η έγκυρη πληροφόρηση της ερευνητικής κοινότητας αλλά και των πολιτών είναι κομβικής σημασίας για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας που βρίσκεται σε εξέλιξη.
Σε διεθνές επίπεδο, οι εκδότες ανταποκρίνονται αμέσως στις εκκλήσεις της επιστημονικής κοινότητας και διαθέτουν περιεχόμενο που μέχρι χθες ήταν κλειστό. Ταυτόχρονα όμως με τον πολλαπλασιασμό των ανοικτής πρόσβασης δημοσιευμάτων «ανθίζουν» και αρκετές, αμφιβόλου ποιότητας και ανεπαρκώς τεκμηριωμένες έρευνες ή ακόμα και ψευδή στοιχεία, που αναπαράγονται χωρίς έλεγχο στο διαδίκτυο.
Το ΕΚΤ συνδέεται από την ίδρυσή του με την επιστημονική και ερευνητική κοινότητα. Συμμετέχει ενεργά στο κίνημα της Ανοικτής Επιστήμης και η λειτουργία του διέπεται από την αρχή ότι η επιστημονική γνώση πρέπει να είναι διαθέσιμη με τους ελάχιστους δυνατούς περιορισμούς. Αντιλαμβανόμενο λοιπόν αμέσως την ανάγκη για φιλτράρισμα της πληροφορίας και διάχυση της έγκυρης γνώσης αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να δημιουργήσει την ενημερωτική ιστοσελίδα ekt.gr/covid-19.
Η σελίδα βγαίνει στον αέρα την Πέμπτη 19 Μαρτίου 2020. Το προσωπικό του οργανισμού ήδη έχει μπει σε καθεστώς τηλεργασίας, όμως ο ρυθμός ανταπόκρισης όλων είναι εξαιρετικός. Στην ομάδα που υποστηρίζει τη σελίδα δημιουργείται η αίσθηση του σημαντικού και του επείγοντος. Η υποδοχή της κοινότητας είναι αξιοσημείωτη. Μηνύματα με προτάσεις και θετικά σχόλια φθάνουν συνεχώς. Μέσα σε λίγες μέρες οι επισκέψεις ξεπέρασαν τις 20.000 με μέσο χρόνο παραμονής στη σελίδα τα πεντέμισι λεπτά.
Mε συνεχή ενημέρωση για τις εξελίξεις της επιστημονικής έρευνας για την αντιμετώπιση της πανδημίας, μέσω προσεκτικά επιλεγμένων πληροφοριακών πηγών ανοικτής πρόσβασης, στόχος της ιστοσελίδας είναι να λειτουργεί ως αφετηρία για την έρευνα και την ενημέρωση. Το επιστημονικό προσωπικό του ΕΚΤ παρακολουθεί τον δημόσιο διάλογο. Σε καθημερινή βάση επιλέγει επιστημονικές δημοσιεύσεις από έγκριτα περιοδικά, οι οποίες ανταποκρίνονται σε κρίσιμα και επίκαιρα ζητήματα που αντιμετωπίζει η ιατρική κοινότητα, αλλά δεν περιορίζονται στο πεδίο της ιατρικής.
Η πανδημία επηρεάζει όλες τις λειτουργίες της κοινωνίας και της οικονομίας. Οι δημοσιεύσεις της ιστοσελίδας λοιπόν, προέρχονται από ένα μεγάλο εύρος θεματικών πεδίων: από την επιδημιολογία μέχρι τις κοινωνικές επιστήμες, από την ψυχολογία μέχρι τις πολιτικές διαχείρισης της κρίσης.
Περισσότερες από 200 επιστημονικές δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης περιλαμβάνονται μέχρι στιγμής στην ιστοσελίδα. Η ανάδειξη της επιστημονικής πληροφορίας που σχετίζεται με την πανδημία υπήρξε ο λόγος για τον οποίο δημιουργήθηκε ξεχωριστή ενότητα για δημοσιεύσεις Ελλήνων ερευνητών. Εκτός από επιλεγμένα άρθρα έγκριτων επιστημονικών περιοδικών, η σελίδα περιλαμβάνει και χρήσιμους συνδέσμους που οδηγούν σε έγκυρες πηγές, οργανισμούς και πρωτοβουλίες της ιατρικής και ανθρωπιστικής κοινότητας, για περαιτέρω πληροφόρηση, ενώ ο επισκέπτης μπορεί να επιλέξει να ανακτήσει τις επιστημονικές δημοσιεύσεις με τη βοήθεια των όρων ταξινόμησης.
Εκτός από τη λειτουργία της ιστοσελίδας COVID-19, το ΕΚΤ συνεχίζει να προσφέρει ηλεκτρονικά και αυτό το διάστημα, σημαντικές υπηρεσίες επιστημονικής πληροφόρησης στους ερευνητές: αναζήτηση διεθνούς βιβλιογραφίας, citation index και βιβλιομετρικών δείκτών, δυνατότητα παραγγελίας πλήρων κειμένων, άρθρων και άλλων δημοσιευμάτων και λειτουργία γραφείου υποστήριξης, ανταποκρινόμενο σε όλες τις ανάγκες των χρηστών.
info