Η επαναδιάταξη της ελληνικής οικονομίας μετά την οικονομική κρίση και η επαναπροσδιορισμός του παραγωγικού μοντέλου με έμφαση στην επιστημονική γνώση και τεχνολογική ανάπτυξη, όπως είναι προφανές, περνά μέσα από τις επιχειρήσεις και την ιδιωτική πρωτοβουλία. Οι τελευταίες είναι οι ατμομηχανές της οικονομικής ανάπτυξης, διευκολύνουν την τεχνολογική αναβάθμιση, ενώ αποτελούν, υπό τις παρούσες συνθήκες, τον πιο κατάλληλο κοινωνικό εταίρο για να ενισχυθεί η απασχόληση, ιδίως του ανθρώπινου δυναμικού υψηλής εξειδίκευσης.
Το παρόν αφιέρωμα στοχεύει στην παρουσίαση των πιο πρόσφατων δεικτών που αφορούν τις επιχειρήσεις και ιδιαίτερα αυτών των δεικτών που απεικονίζουν διαστάσεις που είναι κρίσιμες για την επιχειρηματική επιβίωση στο ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον, όπου απαιτείται συνεχής τεχνολογικός εκσυγχρονισμός, πρόσβαση σε πληροφόρηση, αξιοποίηση δεδομένων, συνεργασίες και δικτυώσεις. Η καινοτομία αποτελεί μία τέτοια διάσταση.
Στο αφιέρωμα αυτού του τεύχους παρουσιάζονται τα πιο πρόσφατα στοιχεία από τις επίσημες έρευνες που διενεργεί το ΕΚΤ και οι οποίες αφορούν τις επενδύσεις των επιχειρήσεων για την ανάπτυξη καινοτομιών σε προϊόντα ή/και διαδικασίες, καθώς και τις επιδόσεις ανά κατηγορία καινοτομίας. Επίσης, παρατίθενται οι επιδόσεις των ελληνικών επιχειρήσεων, συγκρινόμενες με αυτές άλλων ευρωπαϊκών χωρών, καθώς και τα πιο πρόσφατα στοιχεία που αφορούν τις συστάσεις και διαγραφές επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας στην χώρα.
Με το παρόν αφιέρωμα συνεχίζουμε την προσπάθεια ανάδειξης της σημασίας της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στην εθνική οικονομία, καθώς πιστεύουμε ότι η διεξοδική και σε βάθος κατανόηση των μεταβλητών που την επηρεάζουν και την απαρτίζουν, του ευρύτερου περιβάλλοντος και των σχετιζόμενων δημόσιων πολιτικών, παρέχει μία ισχυρή ένδειξη των προοπτικών των εγχώριων επιχειρήσεων.
Στο 57,7% το ποσοστό των επιχειρήσεων που καινοτομούν στην Ελλάδα
Εστιάζοντας στην Καινοτομία και στη χρηματοδότηση της Έρευνας & Ανάπτυξης
Η συμβολή του ΕΚΤ στον Ευρωπαϊκό Πίνακα Αποτελεσμάτων Καινοτομίας
Συστάσεις και διαγραφές επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας στην Ελλάδα την περίοδο 2011-2016
Στο 57,7% το ποσοστό των επιχειρήσεων που καινοτομούν στην Ελλάδα
Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία των εθνικών ερευνών που διενεργεί το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) και αφορούν την επιχειρηματική καινοτομία, το ποσοστό των καινοτόμων ελληνικών επιχειρήσεων για την τριετία 2014-2016 ανέρχεται στο 57,7%, παρουσιάζοντας άνοδο κατά 6,7 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με την τριετία 2012-2014. Τα στοιχεία αυτά προέρχονται από την επίσημη στατιστική έρευνα του ΕΚΤ για την Καινοτομία στις ελληνικές επιχειρήσεις, η οποία πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ).
Πρόκειται για τα στατιστικά στοιχεία που αποστέλλονται από το ΕΚΤ στη Eurostat στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής έρευνας CIS (Community Innovation Survey) για την καινοτομία και τις καινοτομικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων στην ΕΕ. Στην Ελλάδα, η έρευνα αφορά 11.000 περίπου ελληνικές επιχειρήσεις με 10 εργαζόμενους και άνω, σε διάφορους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας.
Όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα (http://metrics.ekt.gr/el/node/364) για την τριετία 2014-2016, το 57,7% των ελληνικών επιχειρήσεων καινοτομούν, καθώς εφάρμοσαν έναν τουλάχιστον από τους ακόλουθους τύπους καινοτομίας: νέα ή σημαντικά βελτιωμένα προϊόντα (καινοτομία προϊόντος), νέες ή σημαντικά βελτιωμένες διαδικασίες (καινοτομία διαδικασίας), νέες οργανωσιακές μεθόδους (οργανωσιακή καινοτομία), νέες μεθόδους μάρκετινγκ (καινοτομία μάρκετινγκ).
Το ποσοστό αυτό είναι αυξημένο κατά 6,7 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη τριετία 2012-2014 και κατά 5,4 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με την τριετία 2010-2012. Η αύξηση αφορά τόσο τις επιχειρήσεις που καινοτομούν σε προϊόντα ή/και διαδικασίες όσο και αυτές που καινοτομούν στην οργάνωση ή/και στο μάρκετινγκ.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η αύξηση στην καινοτομία προϊόντος ή/και διαδικασίας. Την περίοδο 2014-2016 το 47,1% των ελληνικών επιχειρήσεων καινοτομούν σε προϊόντα ή/και διαδικασίες, σημειώνοντας άνοδο κατά 8,4 ποσοστιαίες μονάδες, σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη τριετία 2012-2014 και κατά 12,8 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με την τριετία 2010-2012.
Οι επενδύσεις των επιχειρήσεων για την ανάπτυξη καινοτομιών σε προϊόντα ή/και διαδικασίες ξεπέρασαν τα 2 δισ. ευρώ το 2016 (2.047,08 εκατ. ευρώ), μεγαλύτερες κατά 432,5 εκατ. ευρώ σε σχέση με το 2014 και κατά 141,6 εκατ. ευρώ σε σχέση με το 2012.
Καινοτομίες σε οργάνωση ή/και μάρκετινγκ καταγράφει το 46,7% των ελληνικών επιχειρήσεων, σημειώνοντας άνοδο κατά 6,1 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη τριετία 2012-2014 και κατά 1,4 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με την τριετία 2010-2012.
Όσον αφορά τους επιμέρους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, στον τομέα της Βιομηχανίας το ποσοστό καινοτομίας φθάνει το 59,5% για την περίοδο 2014-2016, εμφανίζοντας βελτίωση των επιδόσεων από το 54,5% την περίοδο 2012-2014 και το 52,8% την περίοδο 2010-2012. Αντίστοιχη βελτίωση καταγράφεται και στον τομέα των Υπηρεσιών, με το ποσοστό να αυξάνεται στο 56,5% το 2014-2016, από το 48,0% για την περίοδο 2012-2014.
Όπως επισημαίνει η Δρ Εύη Σαχίνη, Διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης, "Στόχος του ΕΚΤ, μέσα από τις έρευνες και μελέτες που διενεργεί στο πλαίσιο του ρόλου του ως εθνική αρχή του Εθνικού Στατιστικού Συστήματος, είναι να συμβάλλει στη βαθύτερη κατανόηση του εθνικού συστήματος καινοτομίας και των πτυχών που το συναπαρτίζουν, σε μια προσπάθεια αποτύπωσης της ελληνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας έντασης γνώσης. Δεδομένου ότι στρατηγική επιδίωξη της χώρας είναι η μεταστροφή του παραγωγικού μοντέλου σε οικονομία έντασης γνώσης, η αποτύπωση της διαχρονικής εξέλιξης της καινοτομίας στις ελληνικές επιχειρήσεις, ακριβώς λόγω της αυξημένης βαρύτητας και συνεισφοράς στην παραγωγή και εκμετάλλευση της γνώσης, είναι παράμετρος που μπορεί να συμπεριληφθεί στην άσκηση δημόσιας πολιτικής".
H έκδοση "Βασικοί Δείκτες για την Καινοτομία στις Ελληνικές Επιχειρήσεις 2014-2016" διατίθεται στη διεύθυνση http://metrics.ekt.gr/el/node/364, ενώ η πλήρης σειρά των δεικτών θα είναι σύντομα διαθέσιμη σε ειδική αναλυτική έκδοση του ΕΚΤ.
Σημειώνεται ότι τα στατιστικά στοιχεία και οι δείκτες για την Έρευνα, Ανάπτυξη και Καινοτομία στην Ελλάδα, τα οποία παράγονται και εκδίδονται από το ΕΚΤ, αποστέλλονται σε τακτική βάση στη Eurostat και τον ΟΟΣΑ. Η ανάλυση των στοιχείων και οι σχετικοί δείκτες δημοσιεύονται σε έντυπες και ηλεκτρονικές εκδόσεις του ΕΚΤ που διατίθενται στον δικτυακό τόπο http://metrics.ekt.gr.
Η έρευνα CIS για την τριετία 2014-2016 χρηματοδοτήθηκε από το Υποέργο 5 "Παραγωγή δεικτών RIS3 για τα έτη 2016-2023" που υλοποιείται από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και εντάσσεται στην Πράξη "Εγκατάσταση Μηχανισμού Παρακολούθησης (Monitoring Mechanism) της υλοποίησης της εθνικής στρατηγικής RIS3-Συλλογή και επεξεργασία Δεικτών". H Πράξη συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης) μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος "Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα, Καινοτομία 2014-2020".
Διακρίνονται οι ακόλουθοι τέσσερις τύποι καινοτομίας (είναι προφανές ότι μία επιχείρηση μπορεί να αναπτύσσει περισσότερους από έναν τύπο καινοτομίας):
Καινοτομία προϊόντος: η εισαγωγή στην αγορά ενός προϊόντος που είναι είτε νέο είτε σημαντικά βελτιωμένο ως προς τα χαρακτηριστικά του ή τις προοριζόμενες χρήσεις του. Ο όρος "προϊόν" αναφέρεται είτε σε ένα αγαθό είτε σε μία υπηρεσία.
Καινοτομία διαδικασίας: η εφαρμογή μίας νέας ή σημαντικά βελτιωμένης διαδικασίας παραγωγής, μεθόδου διανομής ή δραστηριότητας υποστήριξης για τα αγαθά ή τις υπηρεσίες που παρέχει η επιχείρηση.
Οργανωσιακή καινοτομία: η εφαρμογή μίας νέας οργανωσιακής μεθόδου στις επιχειρησιακές πρακτικές της επιχείρησης (συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης της γνώσης), στην οργάνωση της εργασίας ή στις εξωτερικές σχέσεις της επιχείρησης, η οποία δεν έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν.
Καινοτομία μάρκετινγκ: η εφαρμογή μίας νέας στρατηγικής μάρκετινγκ, η οποία διαφέρει σημαντικά από τις υπάρχουσες μεθόδους μάρκετινγκ της επιχείρησης και δεν έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν. Μία τέτοια καινοτομία απαιτεί σημαντικές μεταβολές στον σχεδιασμό ή στη συσκευασία, στην τοποθέτηση, στην προώθηση ή στην τιμολόγηση του προϊόντος.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα μίας καινοτομίας είναι ότι πρέπει να έχει υλοποιηθεί. Ένα νέο ή σημαντικά βελτιωμένο προϊόν υλοποιείται όταν εισάγεται στην αγορά. Νέες διαδικασίες, μέθοδοι μάρκετινγκ και οργανωσιακές μέθοδοι υλοποιούνται όταν αρχίσουν να χρησιμοποιούνται στις εργασίες της επιχείρησης.
Μια διαρκώς βελτιούμενη πορεία των επιδόσεων καινοτομίας εμφανίζει η Ελλάδα, με βάση τα πιο πρόσφατα ευρήματα του Ευρωπαϊκού Πίνακα Αποτελεσμάτων Καινοτομίας 2018 (European Innovation Scoreboard, EIS) αναφορικά με τον συνθετικό δείκτη καινοτομίας από το 2014 μέχρι σήμερα. Αντίστοιχη βελτίωση καταγράφεται και σε επιμέρους διαστάσεις της καινοτομίας και έρευνας & ανάπτυξης, με τη χώρα να συγκλίνει προς τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από την ανάλυση των στοιχείων του EIS που αφορούν την Ελλάδα, την οποία πραγματοποίησε το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ). Η ανάλυση έχει σκοπό να διευκολύνει την κατανόηση των περίπλοκων πρωτογενών συνθετικών πινάκων που αφορούν τη χώρα (όπως αυτοί δημοσιεύονται στο αντίστοιχο country report για την Ελλάδα) και την επακόλουθη ενίσχυση του σχετικού δημόσιου διαλόγου.
Ο Ευρωπαϊκός Πίνακας Αποτελεσμάτων Καινοτομίας (ΕIS) του 2018 παρουσιάζει τις σχετικές επιδόσεις των κρατών μελών για το έτος 2017, λαμβάνοντας υπόψη 27 διαφορετικούς δείκτες. Μέσω της ετήσιας δημοσίευσης του EIS από το 2000 μέχρι σήμερα, παρέχεται η δυνατότητα συγκριτικής αποτίμησης των ερευνητικών και καινοτομικών επιδόσεων των ευρωπαϊκών κρατών μελών (καθώς και κάποιων τρίτων χωρών), αναδεικνύοντας έτσι τις ισχυρές και ασθενείς διαστάσεις του ερευνητικού και καινοτομικού τους συστήματος. Επιπλέον, μέσω της δημοσίευσης των ευρημάτων ωθούνται τα κράτη μέλη να σταθμίσουν ή/και να ιεραρχήσουν τις περιοχές στις οποίες θα πρέπει να εστιάσουν τις προσπάθειές τους ώστε να βελτιώσουν περαιτέρω αυτές τις επιδόσεις.
Σύμφωνα με τα ευρήματα του 2018, η συνολική ευρωπαϊκή επίδοση στην καινοτομία συνεχίζει να αυξάνεται, ενώ ο ρυθμός αυτής της βελτίωσης έχει επιταχυνθεί τα τελευταία έτη. Αποτέλεσμα είναι ότι η ΕΕ μειώνει την απόσταση που τη χωρίζει από βασικούς ανταγωνιστές, όπως ο Καναδάς, η Ιαπωνία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Απαιτούνται όμως περαιτέρω προσπάθειες για τη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας σε παγκόσμια κλίμακα. Στο επίπεδο των κρατών μελών, η Σουηδία βρίσκεται για μια ακόμη φορά στην πρώτη θέση, ακολουθούμενη από τη Δανία, τη Φινλανδία, τις Κάτω Χώρες, το Ηνωμένο Βασίλειο και το Λουξεμβούργο, που εντάσσεται φέτος στην ομάδα των κορυφαίων στην καινοτομία (innovation leaders), με επιδόσεις καινοτομίας πολύ υψηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ.
Η Αυστρία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιρλανδία και η Σλοβενία είναι χώρες με καλές επιδόσεις καινοτομίας (strong innovators), πάνω από τον μέσο όρο ή κοντά στον μέσο όρο της ΕΕ. Οι επιδόσεις της Κροατίας, της Κύπρου, της Τσεχικής Δημοκρατίας, της Εσθονίας, της Ελλάδας, της Ουγγαρίας, της Ιταλίας, της Λετονίας, της Λιθουανίας, της Μάλτας, της Πολωνίας, της Πορτογαλίας, της Σλοβακίας και της Ισπανίας είναι χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ. Οι χώρες αυτές έχουν μέτριες επιδόσεις στον τομέα της καινοτομίας (moderate innovators). Η Βουλγαρία και η Ρουμανία είναι ουραγοί της καινοτομίας, με επιδόσεις πολύ χαμηλότερες από τον μέσο όρο της ΕΕ (modest innovators).
Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα κράτη μέλη κατηγοριοποιούνται σε τέσσερις κατηγορίες και κατατάσσονται σύμφωνα με έναν συνθετικό δείκτη καινοτομίας (Summary Innovation Index), η Ελλάδα κατατάσσεται στην ομάδα των χωρών με "Μέτριες επιδόσεις στην καινοτομία" με βάση τη συνολική της επίδοση σε όλο το φάσμα των δεικτών έρευνας, καινοτομίας, ανθρώπινου δυναμικού, δομής της οικονομίας, επιχειρηματικότητας του EIS, καταλαμβάνοντας την 22η θέση. Σημειώνεται ότι σε αυτή την κατηγορία κατατάσσεται διαχρονικά η χώρα.
Συνολικά και σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (2010: 100), η Ελλάδα εμφανίζει μία διαρκώς βελτιούμενη πορεία που ξεκινά από το 2014 έως το πιο πρόσφατο έτος (2017), με τον συνθετικό δείκτη καινοτομίας να αυξάνεται από 62 σε 69 μονάδες βάσης.
Πιο αναλυτικά, οι διαστάσεις του συνθετικού δείκτη καινοτομίας στις οποίες η χώρα παρουσιάζεται ως πιο "δυνατή" είναι τα "ελκυστικά ερευνητικά συστήματα", οι "καινοτόμοι" και οι "διασυνδέσεις". Στην περίπτωση των "καινοτόμων", μάλιστα, η χώρα ξεπερνά κατά 17,7 μονάδες βάσης τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (Ελλάδα: 117,7 - ΕΕ 2017: 100). Στην περίπτωση των "ελκυστικών ερευνητικών συστημάτων" και των "διασυνδέσεων", οι επιδόσεις της χώρας υπολείπονται του μέσου όρου της ΕΕ μόνο κατά 10 μονάδες βάσεις (Ελλάδα: 90,0 και 90,2 - ΕΕ 2017: 100). Αξίζει να σημειωθεί ότι στον δείκτη "πληθυσμός με τριτοβάθμια εκπαίδευση", δείκτης που συνυπολογίζεται στη διάσταση "ανθρώπινοι πόροι", η επίδοση της χώρας, επίσης, ξεπερνά τον μ.ο. της ΕΕ κατά 23 μονάδες βάσης.
Οι διαστάσεις στις οποίες η χώρα υπολείπεται σημαντικά ως προς τον μ.ο. της ΕΕ είναι η "χρηματοδότηση και υποστήριξη" και τα "περιουσιακά στοιχεία διανοητικής ιδιοκτησίας". Εδώ, η χώρα υπολείπεται κατά 61,3 και 64,9 μονάδες βάσης, αντίστοιχα (Ελλάδα: 38,7 και 35,1– ΕΕ 2017: 100). Επίσης, υστέρηση σε σχέση με τον μ.ο. της ΕΕ καταγράφεται στις διαστάσεις "περιβάλλον φιλικό προς την καινοτομία" (40,3), "αντίκτυπος στις πωλήσεις" (45,6) και "επιχειρηματικές επενδύσεις" (54,7).
Εστιάζοντας στην Καινοτομία και στη χρηματοδότηση της Έρευνας & Ανάπτυξης
Η πολύ υψηλή επίδοση της χώρας στη διάσταση της καινοτομίας (διάσταση "καινοτόμοι") αντιστοιχεί σε εξίσου υψηλές επιδόσεις σε όλους τους επιμέρους δείκτες που την απαρτίζουν. Αναλυτικότερα, στον δείκτη που αφορά τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜμΕ) που καινοτομούν σε προϊόντα ή/και διαδικασίες, στον δείκτη που αφορά τις ΜμΕ που καινοτομούν στο μάρκετινγκ ή/και στην οργανωσιακή καινοτομία, καθώς και σε όσες ΜμΕ καινοτομούν εντός της επιχείρησης, οι επιδόσεις υπερβαίνουν τον μ.ο. της ΕΕ κατά 19,5, 21,5 και 12,8 μονάδες βάσης, αντίστοιχα. Μάλιστα, στον δείκτη που αφορά τις καινοτόμες ΜμΕ επιχειρήσεις που συνεργάζονται με τρίτους (και ο οποίος συνυπολογίζεται στη διαμόρφωση της διάστασης "διασυνδέσεις"), η επίδοση της χώρας ξεπερνά κατά 35,3 μονάδες βάσης τον μ.ο. της ΕΕ. Η μόνη περίπτωση όπου οι εγχώριες καινοτομικές επιδόσεις υστερούν της ΕΕ είναι οι "πωλήσεις καινοτομιών που είναι νέες ως προς την αγορά ή την επιχείρηση", δείκτης ο οποίος συνυπολογίζεται για τη διάσταση "αντίκτυπος στις πωλήσεις". Ωστόσο, η υστέρηση είναι μόνο 6,1 μονάδες βάσης.
Πέρα από την σύγκριση με τον μ.ο. της ΕΕ, αξία έχει να καταγραφεί η διαχρονική πορεία των σχετικών καινοτομικών επιδόσεων της χώρας. Ειδικότερα, η σύγκριση πρέπει να αφορά τις παρούσες επιδόσεις ως προς τις επιδόσεις που είχαν καταγραφεί στον προηγούμενο κύκλο της πανευρωπαϊκής έρευνας για την Καινοτομία (Community Innovation Survey), έρευνα από την οποία αντλούνται οι σχετικοί δείκτες για να ενταχθούν στην έκδοση του EIS.
Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι παρούσες καινοτομικές επιδόσεις των επιχειρήσεων έχουν βελτιωθεί και στους έξι επιμέρους δείκτες συγκριτικά με τα αποτελέσματα του 2014. Ενδεικτικά, η αύξηση στον δείκτη "καινοτόμες επιχειρήσεις που συνεργάζονται με τρίτους" είναι της τάξης των 53 μονάδων βάσης, ενώ αντίστοιχα, στο δείκτη "ΜμΕ που καινοτομούν σε προϊόντα ή διαδικασίες" είναι της τάξης των 28 μονάδων βάσης.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αποτύπωση των στοιχείων που αφορούν τη χρηματοδότηση δραστηριοτήτων Έρευνας και Ανάπτυξης από τον δημόσιο τομέα και τις επιχειρήσεις, όπως αποτυπώνεται στην πρόσφατη έκδοση του EIS. Παραθέτοντας τα διαχρονικά στοιχεία (από το 2011 μέχρι σήμερα) και για τις δύο περιπτώσεις καταγράφεται μία συνεχής αύξηση προς την κατεύθυνση της σύγκλισης με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, με μία μικρή εξαίρεση για τις δαπάνες του δημόσιου τομέα μεταξύ των ετών 2016-2017 σε σύγκριση με τον μ.ο. της ΕΕ για το έτος 2017.
Σχολιάζοντας τα παραπάνω ευρήματα, η Διευθύντρια του ΕΚΤ, Εύη Σαχίνη, επισημαίνει: "Όπως προκύπτει από τις έρευνες που διενεργεί το ΕΚΤ, οι επιχειρήσεις σε μεγάλο ποσοστό αντιλαμβάνονται ότι η καινοτομία και η επένδυση στη γνώση είναι ένα στοιχείο που τους επιτρέπει να λειτουργήσουν πιο ανταγωνιστικά και να γίνουν πιο εξωστρεφείς. Βλέπουμε, έτσι, να αυξάνεται το ποσό που οι επιχειρήσεις επενδύουν σε ερευνητικές και καινοτομικές δραστηριότητες. Πρόθεση μας είναι όχι μόνο να αποτυπώσουμε και παρουσιάσουμε αριθμητικά στοιχεία αλλά και να συνεισφέρουμε στην κατανόηση αυτών των δεικτών. Τα στοιχεία πρέπει να τα δει κανείς διαχρονικά, ώστε να αντιληφθεί τάσεις και να δει πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη χάραξη πολιτικών και στην αξιοποίησή τους από αυτούς που παίρνουν αποφάσεις".
Η συμβολή του ΕΚΤ στον Ευρωπαϊκό Πίνακα Αποτελεσμάτων Καινοτομίας
Από το 2012 με την ανάληψη της ευθύνης συλλογής και έκδοσης των εθνικών στατιστικών Έρευνας, Τεχνολογίας, Ανάπτυξης, Καινοτομίας (ΕΤΑΚ), το ΕΚΤ συμβάλλει στη διαμόρφωση των δεικτών καινοτομίας που παρουσιάζονται στον Ευρωπαϊκό Πίνακα Αποτελεσμάτων Καινοτομίας (EIS). Από το ΕΚΤ αποστέλλονται στο EIS τα στοιχεία που αντλούνται από τη διεξαγωγή της έρευνας για την Καινοτομία (Community Innovation Survey), και αφορούν 6 δείκτες ("Non R&D innovation expenditures", "SMEs innovating in-house", "Innovative SMEs collaborating with others", "SMEs product /process innovations", "SMEs marketing /organisational innovations" και "Sales of new-to-market/firm innovations"), και από τη διεξαγωγή της έρευνας για τις δραστηριότητες Έρευνας & Ανάπτυξης σε όλους τους τομείς της οικονομίας τα στοιχεία που αφορούν 2 δείκτες ("Public R&D Expenditures" και "Business R&D Expenditures").
Σημειώνεται ότι στην παρούσα ανάλυση δεν παρουσιάζονται τα στοιχεία που αφορούν τη σχετική θέση της χώρας ως προς τον μ.ο. της ΕΕ για το 2010, δεδομένου ότι τα στοιχεία του 2010 που αφορούν τη χώρα μας δεν αποτελούν επίσημες μετρήσεις αλλά υπολογισμούς και αναγωγές στη βάση των τελευταίων μετρημένων στοιχείων, της περιόδου 2004-2006 για την καινοτομία και του 2005 για την έρευνα και ανάπτυξη.
Μολονότι η Ευρώπη αντιπροσωπεύει μόλις το 7 % του παγκόσμιου πληθυσμού, στο έδαφός της πραγματοποιείται το 20 % των παγκόσμιων επενδύσεων στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας, εκδίδεται το ένα τρίτο του συνόλου των επιστημονικών δημοσιεύσεων υψηλής ποιότητας, ενώ κατέχει ηγετική θέση παγκοσμίως σε βιομηχανικούς τομείς όπως τα φαρμακευτικά προϊόντα, οι χημικές ουσίες, η μηχανολογία και η μόδα.
Η Ευρώπη είναι σχετικά αποτελεσματική όσον αφορά την προσθήκη ή τη διατήρηση της αξίας των υφιστάμενων προϊόντων, υπηρεσιών και διαδικασιών, που είναι γνωστή ως επαυξητική καινοτομία. Αυτό έχει αποδειχθεί σε πολλούς διαφορετικούς τομείς, όπως το Διάστημα, η αεροναυπηγική, τα φαρμακευτικά προϊόντα, τα ηλεκτρονικά είδη, η ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, οι βιομηχανίες βιοπροϊόντων και οι προηγμένες μέθοδοι παραγωγής. Έχουν γίνει επίσης εντυπωσιακά βήματα προόδου για την υποστήριξη της καινοτομίας μέσω των βασικών τεχνολογιών γενικής εφαρμογής, όπως η ρομποτική, η φωτονική και η βιοτεχνολογία. Οι εν λόγω τεχνολογίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν και να εφαρμοστούν σε πολλούς κλάδους και έχουν ζωτική σημασία για την αντιμετώπιση σημαντικών κοινωνικών προκλήσεων.
Ωστόσο, η Ευρώπη υστερεί σε πολλούς τομείς. Οι εταιρείες της ΕΕ επενδύουν λιγότερο στην καινοτομία σε σύγκριση με τους ανταγωνιστές τους (1,3% του ΑΕΠ έναντι 1,6 % στην Κίνα, 2% στις Ηνωμένες Πολιτείες, 2,6% στην Ιαπωνία και 3,3% στη Νότια Κορέα). Τα επιχειρηματικά κεφάλαια δεν έχουν ακόμα αναπτυχθεί πλήρως στην Ευρώπη. Το 2016 επενδύθηκαν περίπου 6,5 δισ. ευρώ από επενδυτές επιχειρηματικού κεφαλαίου στην ΕΕ έναντι 39,4 δισ. ευρώ στις ΗΠΑ, ενώ οι εταιρείες επιχειρηματικού κεφαλαίου στην Ευρώπη είναι υπερβολικά μικρές —56 εκατ. ευρώ κατά μέσο όρο σε σύγκριση με 156 εκατ. ευρώ στις ΗΠΑ. Ως εκ τούτου, οι εταιρείες αυτές μεταβαίνουν σε οικοσυστήματα όπου έχουν περισσότερες πιθανότητες να επιτύχουν ταχείς ρυθμούς ανάπτυξης. Στην ΕΕ υπάρχουν μόλις 26 "επιχειρήσεις-μονόκεροι" (νεοφυείς επιχειρήσεις αξίας άνω του 1 δισ. δολαρίων), έναντι 109 στις ΗΠΑ και 59 στην Κίνα. Οι δημόσιες επενδύσεις σε όλες τις χώρες της ΕΕ υπολείπονται του στόχου για 3% του ΑΕΠ και η ένταση Ε&Α εξακολουθεί να είναι άνιση μεταξύ των περιφερειών της ΕΕ, καθώς το μεγαλύτερο μέρος των επενδύσεων και της έρευνας επικεντρώνεται στη Δυτική Ευρώπη. Παράλληλα, το 40% του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού δεν διαθέτει τις αναγκαίες ψηφιακές δεξιότητες.
Η καινοτομία που βασίζεται στην τεχνολογία, η ψηφιοποίηση και παγκόσμιες μείζονες τάσεις, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η κυκλική οικονομία, προσφέρουν τεράστιες ευκαιρίες, αλλά ταυτόχρονα δημιουργούν νέες προκλήσεις. Ο ανταγωνισμός σε παγκόσμιο επίπεδο εντείνεται και απειλεί την ηγετική ανταγωνιστική θέση της Ευρώπης σε καίριους βιομηχανικούς τομείς. Συνεπώς, η Ευρώπη πρέπει να εμβαθύνει την ικανότητά της για καινοτομία με στόχο τη διατήρηση και τη βελτίωση του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής.
Συστάσεις και διαγραφές επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας στην Ελλάδα την περίοδο 2011-2016
Την επιχειρηματική δυναμική στην οικονομία με βάση την ανάλυση των συστάσεων και διαγραφών των επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας στην Ελλάδα κατά την 6ετία 2011-2016 αποτυπώνει η δεύτερη κατά σειρά σχετική μελέτη του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης. Η μελέτη με τίτλο "Η δημογραφία των επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας στην Ελλάδα - Σύσταση και διαγραφή επιχειρήσεων την περίοδο 2011-2016" (http://metrics.ekt.gr/el/node/350) καταγράφει την πορεία του κλάδου της υψηλής τεχνολογίας στην Ελλάδα, αξιοποιώντας τα στατιστικά στοιχεία του Γενικού Εμπορικού Μητρώου (ΓΕΜΗ) και ακολουθώντας την κατηγοριοποίηση του κλάδου, όπως εφαρμόζεται από τη Eurostat.
Όπως προκύπτει από τη μελέτη του ΕΚΤ, και σε ό,τι αφορά το γενικό επιχειρηματικό περιβάλλον οι διαγραφές των επιχειρήσεων συνεχίζουν να αυξάνονται, αν και για πρώτη χρονιά (2016) οι επιχειρηματικές συστάσεις σταμάτησαν τη μειούμενη πορεία τους, που καταγραφόταν σε όλα τα προηγούμενα έτη. Ειδικότερα, επί του γενικού πληθυσμού οι διαγραφές αυξήθηκαν στις 125.500 για το 2016, ενώ οι συστάσεις ξεπέρασαν τις 66.000.
Σε αυτό το πλαίσιο, ο αριθμός των επιχειρηματικών συστάσεων στον κλάδο της υψηλής τεχνολογίας (Μεταποίηση "υψηλής τεχνολογίας" και Υπηρεσίες "υψηλής τεχνολογίας έντασης γνώσης") παραμένει διαχρονικά περίπου 3.000 με 4.000. Αναλυτικότερα, το μερίδιο των συστάσεων των επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας στο σύνολο των επιχειρηματικών συστάσεων καταγράφει αύξηση για την περίοδο μέχρι το 2013 (από το 4,4% το 2011, στο 6,8% το 2013), ενώ για τα πιο πρόσφατα έτη, 2014-2016, αν και καταγράφεται μια μικρή υποχώρηση, παραμένει πάνω από το 6%.
Όσον αφορά στις διαγραφές επιχειρήσεων στον κλάδο της υψηλής τεχνολογίας, ο αριθμός τους αυξάνεται διαχρονικά, υπερβαίνοντας τις 6.500 για το πιο πρόσφατο έτος 2016. Το μερίδιο των διαγραφών επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας στο σύνολο των διαγραφών των επιχειρήσεων της χώρας σημειώνει μικρή μείωση έως και το 2013 (3,4% για το 2013), ενώ από το 2014 αυξάνεται, φθάνοντας το 5,2% το 2016.
Η κατηγοριοποίηση των δραστηριοτήτων υψηλής τεχνολογίας που εφαρμόζει η μελέτη με βάση τη Eurostat, αφορά:
Α. Υψηλή τεχνολογία στη Μεταποίηση (high-tech manufacturing): Παραγωγή βασικών φαρμακευτικών προϊόντων και φαρμακευτικών σκευασμάτων (Κωδικός Αριθμού Δραστηριότητας / ΚΑΔ:21), Κατασκευή ηλεκτρονικών υπολογιστών, ηλεκτρονικών και οπτικών προϊόντων (26), Κατασκευή αεροσκαφών και διαστημοπλοίων και συναφών μηχανημάτων(30.3).
Β. Υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας έντασης γνώσης (high-tech knowledge-intensive services): Παραγωγή κινηματογραφικών ταινιών, βίντεο και τηλεοπτικών προγραμμάτων, ηχογραφήσεις και μουσικές εκδόσεις (59), Δραστηριότητες προγραμματισμού και ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών (60), Τηλεπικοινωνίες (61), Δραστηριότητες προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, παροχής συμβουλών και συναφείς δραστηριότητες (62), Δραστηριότητες υπηρεσιών πληροφορίας (63), Επιστημονική έρευνα και ανάπτυξη (72).
Εστιάζοντας στις μεταποιητικές επιχειρήσεις του κλάδου της υψηλής τεχνολογίας, οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον κλάδο της κατασκευής ηλεκτρονικών υπολογιστών (ΚΑΔ 26) υπερτερούν κατά πολύ, στις συστάσεις αλλά και στις διαγραφές, σε σχέση με τις επιχειρήσεις κατασκευής φαρμακευτικών προϊόντων (ΚΑΔ 21) και των επιχειρήσεων κατασκευής αεροσκαφών κ.λπ. (ΚΑΔ 30.3).
Ως προς τις επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας έντασης γνώσης του κλάδου των Υπηρεσιών, ο μεγαλύτερος αριθμός συστάσεων και διαγραφών, διαχρονικά, αποδίδεται στις δραστηριότητες προγραμματισμού ηλεκτρονικών υπολογιστών, παροχής συμβουλών και συναφείς δραστηριότητες (ΚΑΔ 62), ενώ ακολουθούν οι δραστηριότητες υπηρεσιών πληροφορίας (ΚΑΔ 63). Στην τρίτη θέση των συστάσεων εναλλάσσονται ανάλογα το έτος οι κλάδοι της παραγωγής κινηματογραφικών ταινιών, κ.λπ. (ΚΑΔ 59), οι τηλεπικοινωνίες (ΚΑΔ 61) και η επιστημονική έρευνα και ανάπτυξη (ΚΑΔ 72).
Συγκρινόμενη η Ελλάδα με τα υπόλοιπα κράτη – μέλη της ΕΕ28 ως προς τις επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας έντασης γνώσης του κλάδου των Υπηρεσιών για το 2015, η χώρα κατατάσσεται στην 14η θέση σε ό,τι αφορά στις συστάσεις επιχειρήσεων "υψηλής τεχνολογίας έντασης γνώσης" και στην 9η σε ό,τι αφορά στις διαγραφές. Τα στοιχεία για αυτή τη διακρατική σύγκριση προέρχονται από τις Έρευνες Στατιστικών Διάρθρωσης Επιχειρήσεων που διενεργεί η Ελληνική Στατιστική Αρχή, και τα οποία παρέχονται για πρώτη φορά το 2015.
