"Η επιστήμη είναι ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία για τη δημιουργία γεφυρών μεταξύ των κρατών"

Carlos Moedas

Ευρωπαίος Επίτροπος για θέματα Έρευνας, Επιστήμης και Καινοτομίας

Τεύχος 109 | Σεπτέμβριος 2017- Νοέμβριος 2017

Συνέντευξη

Στις νέες πρωτοβουλίες της Επιτροπής για Ανοικτή Επιστήμη και Ανοικτή Καινοτομία, και τον στόχο για ελεύθερη πρόσβαση μέχρι το 2020 σε όλες τις επιστημονικές δημοσιεύσεις και τα ερευνητικά δεδομένα από ευρωπαϊκά ερευνητικά έργα, αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ο Επίτροπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την  Έρευνα, Επιστήμη και Καινοτομία, Carlos Moedas, σε αποκλειστική συνέντευξη του στο "Καινοτομία, Έρευνα και Τεχνολογία", στον Μαργαρίτη Προέδρου. Στη συνέντευξη, η οποία δόθηκε στο πλαίσιο της συμμετοχής του Επιτρόπου στην εκδήλωση για την ευρωμεσογειακή πρωτοβουλία PRIMA (Partnership for Research & Innovation in the Mediterranean Area), που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 25 Σεπτεμβρίου 2017, ο C. Moedas μιλάει εφ’ όλης της ύλης για το πώς η έρευνα μπορεί να παράγει καινοτόμες αλλά και εφαρμόσιμες ιδέες.
Ποιοι είναι οι στόχοι σας όσον αφορά την ευρωπαϊκή πολιτική στην Έρευνα και Καινοτομία;

Το 2014 αποφασίσαμε ότι δεν είναι εφικτό να προωθήσουμε την έρευνα και την επιστήμη εάν πρώτα δεν δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις και δυναμικές. Αυτό μπορεί να γίνει εξασφαλίζοντας τρεις παραμέτρους: Ανοικτή Καινοτομία, Ανοικτή Επιστήμη και Άνοιγμα στον κόσμο (Open Innovation, Open Science, Open to the World). Κατά την άποψή μου, είναι πολύ σημαντικό, σε μια κρίσιμη εποχή που αρκετοί πολιτικοί ηγέτες της Ευρώπης υποστηρίζουν την εσωστρέφεια των κρατών, η επιστήμη να συμβάλει προς την αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή να προωθεί την εξωστρέφεια.
Άλλωστε, η επιστήμη αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα για το ότι τα προβλήματα δεν μπορούν να λυθούν μεμονωμένα από μία χώρα, καθώς η επιστήμη δεν έχει σύνορα. Συνεπώς, εκτός απο τον ορισμό της Ανοικτής Επιστήμης και της Ανοικτής Καινοτομίας με τεχνικούς όρους, υπάρχει και η πολιτική διάσταση ότι η Ευρώπη πρέπει να είναι ανοικτή στον κόσμο, μια δήλωση εξωστρέφειας που είναι εξαιρετικής σημασίας.
Αναπτύσσουμε λοιπόν, τα κατάλληλα εργαλεία σε διάφορα μέρη του προγράμματος, ώστε να αποδείξουμε ότι αυτό το όραμα έχει σταθερές δράσεις. Νομίζω ότι λάβαμε μια πολύ σημαντική απόφαση με όλους τους αντιπροσώπους κρατών που συμμετείχαν στη σχετική συζήτηση: η Ευρώπη θα εφαρμόσει την Ανοικτή Πρόσβαση στα ερευνητικά δεδομένα και στις επιστημονικές δημοσιεύσεις έως το 2020. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι ερευνητές θα είναι σε θέση να διαβάζουν δωρεάν στο Διαδίκτυο άρθρα στα επιστημονικά περιοδικά, αντί να πληρώνουν, και φυσικά αυτό ειναι μια μεγάλη αλλαγή. Με αυτόν τον τρόπο, ο καθένας θα έχει οποιαδήποτε στιγμή πρόσβαση στα επιστημονικά άρθρα, στις ανακαλύψεις και τις καινοτομίες.

Πώς αντιμετωπίζετε το ευρωπαϊκό παράδοξο, δηλαδή τη δυσκολία των ευρωπαϊκών κρατών να μετατρέψουν τα ερευνητικά αποτελέσματα σε καινοτομίες που θα καταλήγουν στην αγορά;

Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε, και γι’ αυτόν τον λόγο αναπτύχθηκε η ιδέα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Καινοτομίας (European Innovation Council), ώστε να προωθήσουμε την Ανοικτότητα στην Ευρώπη, που θα οδηγήσει σε μεγάλες καινοτομίες.
Μέχρι στιγμής, είχαμε πολιτικές για την προώθηση της καινοτομίας που εφαρμόζονταν από πάνω προς τα κάτω, όπως π.χ. ζητούσαμε καινοτομίες σε διάφορες περιοχές της χημείας, σε νέα υλικά. Ενώ θα πρέπει να γίνεται αντίστροφα, δηλαδή αντί να σου πω τι καινοτομία χρειάζομαι, να μου πεις εσύ τι καινοτομικό μπορείς να φτιάξεις. Οι ιδέες μπορούν να προέρχονται από διαφορετικές επιστήμες, αλλά και από τη διαθεματικότητα των διαφόρων επιστημών. Συνεπώς, η ιδέα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Καινοτομίας έρχεται ακριβώς για να λύσει αυτό το "παράδοξο", ότι ενώ είμαστε πάρα πολύ καλοί στο να δημιουργούμε γνώση, εν τέλει δεν δημιουργούμε καινοτομίες που να αξιοποιούνται εμπορικά.
Και είμαστε αποδεδειγμένα καλοί στην παραγωγή γνώσης, όπως προκύπτει και από τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα του προγράμματος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (European Research Council, ERC). Σε δύο από τους ερευνητές που επιχορηγήθηκαν από το ERC απονεμήθηκε βραβείο Νόμπελ αυτή τη χρονιά, ακριβώς γιατί τους δόθηκε η ελευθερία να κάνουν αυτό που ήθελαν.
Προσωπικά, πιστεύω ότι ότι θα πρέπει να δοθεί αυτή η ελευθερία στους ανθρώπους, να έρχονται με πρωτοποριακές ιδέες και να τους ενθαρρύνουμε να προχωρήσουν, να βρίσκουμε τους καλύτερους καινοτόμους ερευνητές και να τους αφήνουμε να κάνουν ό,τι επιθυμούν.

Πώς πιστεύετε ότι θα μπορούσε να ενδυναμωθεί η σχέση μεταξύ έρευνας, εκπαίδευσης και κανοτομίας;

Θεωρώ ότι η ενδυνάμωση της σχέσης μεταξύ έρευνας, εκπαίδευσης και καινοτομίας αποτελεί μια απο τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τα ευρωπαϊκά κράτη. Η επιστήμη και η καινοτομία ειναι απαραίτητες για να υπάρξει δημόσια αλλά και ιδωτική επένδυση. Δυστυχως, όμως, αυτό που βλέπει κανείς σήμερα σε συγκεκριμένες περιοχές της Ευρώπης ειναι η απουσία της ιδιωτικής επένδυσης. Συνεπώς, ειναι απαραίτητο να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις ώστε να υπάρξει ροή και ιδιωτικών κεφαλαίων προς της έρευνα, την επιστήμη και την καινοτομία.
Σήμερα, ο Aναπληρωτής Υπουργός Παιδείας, αρμόδιος για θέματα Έρευνας και Καινοτομίας, κ. Κώστας Φωτάκης, έδωσε ένα πολύ καλό παράδειγμα προς αυτή την κατεύθυνση, για την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων προς την έρευνα και την καινοτομία, κάτι που γίνεται και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και είναι σημαντικό ότι οι στόχοι μας συγκλίνουν.

Πιστεύετε ότι το Πρόγραμμα Ορίζοντας 2020, στο νέο Πρόγραμμα Εργασίας για την περίοδο 2018-2020, λαμβάνει υπόψη νέες προκλήσεις, όπως η μεταναστευτική κρίση, ή μακροχρόνιες προτεραιότητες όπως η μετάβαση στη Βιομηχανία 4.0;

Φυσικά και αυτά έχουν ληφθεί υπόψη στον σχεδιασμό. Ειδικά η τροφή και το νερό, που συνδέονται άμεσα με το θέμα της μετανάστευσης, αποτελούν τις βασικές προτεραιότητες της Πρωτοβουλίας PRIMA. Σε ότι αφορά τη Βιομηχανία 4.0 (Industry 4.0), υπάρχει η βασική ανάγκη να συμβαδίζουν ο ψηφιακός και ο πραγματικός κόσμος, και αυτό αποτελεί έναν από τους στόχους μας για το μέλλον. Κάποια στοιχεία έχουν ήδη ενσωματωθεί και κάποια αναμένεται να ενσωματωθούν στο προγραμμα τα επόμενα χρόνια.

Ποια είναι τα επόμενα βήματα προς το νέο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα και τη Καινοτομία (FP9);

Ένα από τα σημαντικά επιτεύγματα της Προγράμματος είναι η δημιουργία μιας ανεξάρτητης ομάδας στοχαστών, με επικεφαλής τον Pascal Lamy, πρώην επίτροπο και πρώην Γενικό Διευθυντή του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO). Η ομάδα, σε συνεργασία με επιστήμονες, συνέταξε μια μελέτη για το πώς βλέπει το μέλλον και συμπεριλαμβάνει προτάσεις για το "παράδοξο" της καινοτομίας (δηλ. το χάσμα μεταξύ επιστήμης και εμπορεύσιμου προϊόντος). Στην ουσία η μελέτη προτείνει να δίνεται έμφαση στον καινοτόμο ερευνητή και όχι στην καινοτομία, αυτό δηλαδή που πρεσβεύει και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας.
Επίσης, η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το οικονομικό στοιχείο δεν είναι τόσο σημαντικό εν τέλει για την Καινοτομία, με την έννοια ότι μπορεί να αποκτήσεις πολλά χρήματα και να επενδύσεις οικονομικά στην καινοτομία, αλλά αν η οικονομία είναι άκαμπτη, δεν θα προκύψουν νέα πράγματα.
Η μελέτη επίσης επισημαίνει την ανάγκη για δημιουργία στο επόμενο πρόγραμμα, με τη συμμετοχή και των πολιτών στην επιστημονική διαδικασία. Είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι τα τελευταία 20 χρόνια έχασαν την επαφή τους με την επιστήμη, κυρίως διότι η επιστήμη έγινε πιο περίπλοκη. Συνεπώς, είναι σημαντικό να δημιουργηθεί ξανά ενθουσιασμός των απλών ανθρώπων για την επιστήμη, να κατανοήσουν τι ακριβώς κάνουν οι Ευρωπαίοι επιστήμονες, γεγονός που θα φέρει τους πολίτες πιο κοντά και στην ευρωπαϊκή ιδέα.

Ποιοι είναι οι στόχοι της Πρωτοβουλίας PRIMA και η σημασία της για τις ευρωπαϊκές χώρες της Μεσογείου;

Οι στόχοι της Πρωτοβουλίας PRIMA είναι κυρίως η επίλυση των άμεσων προβλημάτων των χωρών της Μεσογείου, όπως η τροφή και το νερό, με τη βοήθεια της έρευνας και της καινοτομίας.
Είναι αδύνατον να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της έλλειψης τροφής και νερού σε μια χώρα μεμονωμένα. Αντιθέτως, θα πρέπει να δούμε τις Μεσογειακές χώρες ως σύνολο και να σκεφτούμε συνεργατικά πώς θα μπορούσαν η έρευνα και η επιστήμη να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση αυτών των κρίσιμων ζητημάτων. Δεν θα πρέπει, λοιπόν, ως επιστήμονες να εστιάζουμε μόνο στη δημιουργία άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά, αλλά κύριο μέλημα μας θα πρέπει να ειναι η εύρεση λύσεων για τα άμεσα και επιτακτικά προβλήματα των ανθρώπων και των κρατών.
Συγκεκριμένα, ως πολιτικός μηχανικός, γνωρίζω καλά το πρόβλημα της λειψυδρίας. Πριν 20 χρόνια, αντιστοιχούσαν σε κάθε κάτοικο 9.000 m3 νερού ετησίως, ενώ το 2050 αναμένεται να αντιστοιχούν λιγότερα απο 3.000 m3. Μιλάμε, συνεπώς, για περιορισμένους πόρους, κάτι που πρέπει να αντιμετωπιστεί με τη συνεργασία μεταξύ των κρατών. Η πρωτοβουλία PRIMA που ξεκινάει το 2018, είναι ένα δεκαετές πρόγραμμα για την τροφή και το νερό, με χώρες εντός αλλά και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης και αφορά το μέλλον όλων μας.
Ο λόγος που βρίσκομαι σήμερα εδώ είναι για να συγχαρώ την Ελλάδα για τον ενεργό ρόλο της στην έγκριση της Πρωτοβουλίας, και συγκεκριμένα τον Υπουργό Κώστα Φωτάκη και την Ευρωβουλευτή Σοφία Σακοράφα, αλλά και να τονίσω τη σημασία του Προγράμματος στην επίλυση των κρίσιμων προβλημάτων που συζητάμε.

Πώς μπορεί η Ευρώπη να ωφεληθεί από την Επιστημονική Διπλωματία;

Η Ευρώπη θα μπορούσε πραγματικά να ωφεληθεί σημαντικά από την Επιστημονική Διπλωματία (Science Diplomacy), καθώς διαθέτει το καλύτερο επίπεδο παγκοσμίως στη θεμελιώδη επιστήμη (fundamental science) και πρέπει να χρησιμοποιήσουμε αυτή την επιστήμη στη δημιουργία γεφυρών μεταξύ των κρατών.
Σε αντίθεση με τις ιδέες των λαϊκιστών για εσωστρέφεια, η Ευρώπη πρέπει να προωθεί τη σύνδεση μεταξύ των κρατών και ο τρόπος για να γίνει αυτό είναι μέσω της Επιστημονικής Διπλωματίας. Είναι χαρακτηριστικό, ότι ακόμα και σε δύσκολους καιρούς, όπως στον Ψυχρό Πόλεμο, υπήρχαν πάντα σύνδεσμοι μεταξύ των επιστημόνων και πιστεύω ότι οι επιστήμη είναι ο συνδετικός κρίκος και ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία για τη δημιουργία γεφυρών, ακόμα και μεταξύ χωρών που δεν δέχονται να συζητήσουν μεταξύ τους για άλλα θέματα.

Η πρωτοβουλία PRIMA αγκαλιάζει αυτή την ιδέα, καθώς συμμετέχουν ευρωπαϊκά κράτη αλλά και άλλες χώρες της Μεσογείου όπως το Ισραήλ, η Αίγυπτος, ο Λίβανος, χώρες που δεν θα δεχτούν να συζητήσουν μεταξύ τους για διάφορα θέματα, αλλά θα κάτσουν στο τραπέζι για θέματα που αφορούν τις επιστήμες. Και θα πρέπει να εκτιμήσουμε ως Ευρωπαίοι, το γεγονός ότι μπορούμε να βοηθήσουμε προς αυτή την κατεύθυνση.

Διαβάστε τη συνέντευξη στο περιοδικό!