Οι Περιφέρειες και οι τοπικές κοινωνίες της χώρας καλούνται να αναγνωρίσουν και να αξιοποιήσουν τα ανταγωνιστικά τους πλεονεκτήματα

Η RIS3 είναι κοινοτική πρωτοβουλία με στόχο την ανταγωνιστική ανάπτυξη της Ευρώπης σε ένα διεθνές περιβάλλον που όλο και περισσότερο παγκοσμιοποιείται. Ως εθνική στρατηγική, αποτελεί κωδικοποίηση ενός στρατηγικού σχεδίου για την παραγωγική ανασυγκρότηση και γενικότερα την ανάπτυξη της χώρας με βάση την επένδυση στην έρευνα και τεχνολογία (δηλαδή σε δραστηριότητες με προσδοκία υψηλής προστιθέμενης αξίας) και περιλαμβάνει συγκεκριμένες επιλογές όσον αφορά στους τομείς προτεραιότητας, στη μεθοδολογία, στο σύστημα διακυβέρνησης κ.ά.

Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται σε πρόσφατα κείμενα της ΓΓΕΤ , πρόκειται για μία προσέγγιση τοπο-κεντρική (place-based) που λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες των διαφόρων γεωγραφικών περιοχών σε ό,τι αφορά στα χαρακτηριστικά τους, τις δυνατότητές τους και τη διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσουν προς την οικονομική ανάπτυξη. Παράλληλα, πρόκειται για διαδικασία συμμετοχική, αφού εμπλέκει πολλούς ενδιαφερόμενους σε επίπεδο Περιφέρειας στη διαμόρφωση και την υλοποίησή της, η οποία συντονίζεται σε εθνικό επίπεδο μέσα από τη συνεργασία των Περιφερειών με τη ΓΓΕΤ.

Ο τίτλος - ιδιαίτερα όσον αφορά τον "εθνικό" χαρακτήρα της στρατηγικής- αποτελεί σε σημαντικό βαθμό ευφημισμό, ιδιαίτερα σε συνθήκες απουσίας εθνικών πόρων. Πρόκειται ουσιαστικά για στρατηγική ως αιρεσιμότητα που η εκπλήρωσή της θα επιτρέψει να διοχετευθούν και να αξιοποιηθούν κοινοτικοί πόροι των διαρθρωτικών ταμείων για την έρευνα και καινοτομία.

Η βασική δομή της RIS3 είναι κοινοτικής έμπνευσης και ενέχει την αντίφαση μεταξύ της φιλελεύθερης αντίληψης ότι η ανάπτυξη θα προέλθει από την ενίσχυση των πιο ανταγωνιστικών οντοτήτων (επιχειρήσεων, ερευνητικών ομάδων, κ.λπ.) και της αντίληψης -πιο κοινωνιστικού χαρακτήρα- που προτάσσει την εδαφική και κοινωνική συνοχή ως πρωταρχικά στοιχεία για μια ανάπτυξη κοινωνικά ανταποδοτική και βιώσιμη (με όλες τις δηλαδή τις σημασίες που επιδέχεται ο όρος "βιωσιμότητα"). Θα μπορούσε να πει κανείς ότι αυτές οι δύο αντιλήψεις σχηματοποιούνται από τη μια πλευρά στην πολιτική της αριστείας, με βάση την οποία κινείται η DG Research, και από την άλλη στις πολιτικές με εδαφική αναφορά που ακολουθεί η DG Regio.

Η στρατηγική έρευνας και καινοτομίας για μια έξυπνη εξειδίκευση (RIS3) στη χώρα μας διαμορφώνεται παράλληλα, τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο, μέσα από διεργασίες αλληλεπίδρασης μεταξύ των δύο επιπέδων.
Όσον αφορά στo εθνικό επίπεδο η στρατηγική έξυπνης εξειδίκευσης δομείται στη βάση τριών (3) κεντρικών στρατηγικών επιλογών: Eπένδυση στη δημιουργία και διάχυση της Νέας Γνώσης, Επένδυση στην έρευνα και καινοτομία, Ανάπτυξη καινοτομικής νοοτροπίας και θεσμών και διασυνδέσεων ΕΤΑΚ με την κοινωνία.
Παράλληλα η RIS3 έχει συγκεκριμένη τομεακή διάσταση, η οποία συνίσταται στην αναγνώριση βασικών τομέων της ελληνικής οικονομίας που έχουν τη δυνατότητα, μέσω της Έρευνας και Καινοτομίας, να βελτιώσουν σημαντικά τη μελλοντική προοπτική ανάπτυξης της χώρας. Οι τομείς αυτοί είναι: Αγρο-διατροφή, Βιοεπιστήμες & Υγεία - Φάρμακα, Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, Ενέργεια, Περιβάλλον και Βιώσιμη ανάπτυξη, Μεταφορές και Εφοδιαστική Αλυσίδα, Υλικά - Κατασκευές, Πολιτισμός - Τουρισμός - Πολιτιστικές & Δημιουργικές Βιομηχανίες (ΠΔΒ).

Προϋπόθεση θετικών αποτελεσμάτων από τη RIS3 αποτελεί η τακτική αξιολόγηση της πορείας εφαρμογής της. Η ουσιαστική αξιολόγηση των δραστηριοτήτων της RIS3 προϋποθέτει την ανάπτυξη και εφαρμογή κατάλληλου συστήματος δεικτών παρακολούθησης το οποίο θα εμπλουτισθεί ώστε να ελέγχεται και η κοινωνική αποδοτικότητα (για παράδειγμα, κατά πόσο δρα ανασχετικά προς συνολικότερα προβλήματα –όπως η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων– ή ειδικότερα και πιο συγκυριακά -όπως η διαρροή εγκεφάλων), η οικονομική δυναμική (όχι μόνο ως αύξηση του κύκλου εργασιών, αλλά και ως αύξηση σε στρατηγικούς τομείς, σε εξωστρεφείς δραστηριότητες, σε δημιουργία νέων θέσεων εργασίας) και η περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Η αντίληψη που κυριαρχεί όσον αφορά την ανταποδοτικότητα της έρευνας και της επιχειρηματικότητας, αντανακλά τη φιλελεύθερη θέση ότι βασικός πλουτοπαραγωγικός μηχανισμός για την κοινωνία είναι το κεφάλαιο (και οι παράγωγες –αλλά σε μεγάλο βαθμό ταυτόσημες έννοιες– της επιχειρηματικότητας, του ιδιωτικού τομέα/πρωτοβουλίας κ.λπ.). Η αντίληψη αυτή, ιδιαίτερα μάλιστα στην ακραία νεοφιλελεύθερη εκδοχή της, θέτει τα πάντα στην υπηρεσία της επιχειρηματικότητας, αφού αυτή θεωρεί μοναδική πηγή δημιουργίας πλούτου και επειδή επίσης αξιωματικά θεωρεί ότι αυτός ο πλούτος είναι κοινωνικός εφόσον κατά την ίδια αντίληψη θα διαχυθεί από τους επιχειρηματίες-δημιουργούς του και προς τα υπόλοιπα κοινωνικά στρώματα σε κάποιο βάθος χρόνου. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, δραστηριότητες όπως η έρευνα και η εκπαίδευση τείνουν να χάσουν ζωτικές πλευρές τους –όπως ο ανθρωπιστικός χαρακτήρας, η περιέργεια για το άγνωστο και η κριτική διάσταση– και να περιοριστούν μονοσήμαντα στην υφιστάμενη και τη δυνητική τους συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη.

Οι τελευταίες δεκαετίες κυριαρχίας νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων και πολιτικών δεν δημιούργησαν αναπτυξιακά άλματα. Κυρίως δημιούργησαν ένα περιβάλλον όξυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων, διαψεύδοντας τις προσδοκίες που ευαγγελίζονταν για κοινωνική ανταποδοτικότητα της όποιας ανάπτυξης με τη διαρκή μετατόπιση της αναδιανομής του κοινωνικού προϊόντος σε ένα μέλλον που δεν έρχεται ποτέ.

Μέσα σε ένα κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο με μεγαλύτερη ισορροπία ανάμεσα στον κόσμο του Κεφαλαίου και της Εργασίας, η έρευνα μπορεί να είναι πολύ αποδοτικότερη ακόμη και για εκείνους που βλέπουν μόνο την οικονομική της πλευρά, ακριβώς επειδή μπορεί να είναι ελεύθερη (δηλαδή να έχει την ελευθερία επιλογής και τους απαραίτητους πόρους) ώστε να δημιουργεί προοπτικές για νέα προϊόντα και υπηρεσίες πολύ πέρα από εκείνα στα οποία την περιορίζει η υποταγή στις άμεσες ανάγκες της αγοράς. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, και η επιχειρηματικότητα αποκτά μεγαλύτερη συνείδηση του κοινωνικού της ρόλου ακολουθώντας κανόνες που, χωρίς να την ακυρώνουν, συμβολαιοποιούν με σαφήνεια τον ρόλο της μέσα σε μια κοινωνία που προσπαθεί να αναπτυχθεί επικεντρωμένη σε τομείς υψηλής προστιθέμενης αξίας και με σημαντική επένδυση στη γνώση. Μια τέτοια κοινωνία δεν μπορεί να είναι κοινωνία αυξανόμενων ανισοτήτων. Σε τελική ανάλυση, η κοινωνική ανταποδοτικότητα της έρευνας και της επιχειρηματικότητας δεν είναι ζήτημα οικονομικού ορθολογισμού, αλλά πολιτικής επιλογής.