Ανοίγοντας τη συζήτηση για την «Πραγματική Oικονομία»

Ο Κωστής Βαΐτσος και ο Βλάσης Μισσός, με το βιβλίο τους Πραγματική οικονομία. Εμπειρίες ανάπτυξης, κρίσης και φτωχοποίησης στην Ελλάδα (εκδόσεις Κριτική) ανοίγουν μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για το παρελθόν και το μέλλον της ελληνικής οικονομίας. Όσοι είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την παρουσίαση του βιβλίου στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, το διαπίστωσαν. Το βιβλίο χαρακτηρίστηκε από όλους τους ομιλητές πολύ σημαντική συμβολή για την κατανόηση της πορείας της ελληνικής οικονομίας προς την κρίση, αλλά και για μια ουσιαστική πορεία εξόδου από αυτήν.

Στον σύντομο χαιρετισμό του, ο Διευθυντής και Πρόεδρος Δ.Σ. του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών Δρ Βασίλειος Γρηγορίου ζήτησε «να μην ξεχάσουμε τη συνδρομή που έχει στις αναπτυγμένες χώρες η ομαδική προσπάθεια γύρω από τα ερευνητικά κέντρα, τα πανεπιστήμια, την αγορά».

«Βιβλίο προσανατολισμού»

Στην παρέμβασή του ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και Υπουργός Οικονομίας και Ανάπτυξης Γιάννης Δραγασάκης τόνισε ότι το βιβλίο προσφέρεται για μια πολιτική ανάγνωση. «Βιβλίο προσανατολισμού» το χαρακτήρισε σημειώνοντας ότι οι συγγραφείς εντοπίζουν τις βαθύτερες αιτίες της κρίσης και τις επιπτώσεις τους στην πραγματική οικονομία, ενώ αναδεικνύουν την κρισιμότητα των πολιτικών επιλογών στη διαχείριση της κρίσης.

«Το βιβλίο είναι πλούσιο σε ιδέες και προτάσεις πολιτικής, οι οποίες παραπέμπουν σε μια ιδέα στρατηγικού σχεδιασμού της ανάπτυξης με στόχο την παραγωγική αναβάθμιση, τη μείωση των ανισοτήτων, την ανασυγκρότηση του κοινωνικού κράτους, την ενίσχυση της θέσης της χώρας στον ευρωπαϊκό και διεθνή καταμερισμό εργασίας» είπε χαρακτηριστικά.

Ο Γιάννης Δραγασάκης συνόψισε την πολιτική του εκτίμηση λέγοντας «Δεν έχουμε την αυταπάτη ότι ξεπεράσαμε την κρίση, αλλά έχουμε την πεποίθηση ότι δημιουργούμε το στέρεο έδαφος για να μπορέσουμε να σχεδιάσουμε το μέλλον. Το στοίχημα που έχουμε μπροστά μας είναι να σχεδιάσουμε όχι απλώς την ανάκαμψη, αλλά το αναπτυξιακό άλμα για να καλύψουμε τη χαμένη απόσταση».

«Αναλύσεις οι οποίες σπάνια γίνονται»

Ο Νίκος Θεοχαράκης, Πρόεδρος του ΔΣ και Επιστημονικός Διευθυντής του ΚΕΠΕ και Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο ΕΚΠΑ, στάθηκε στις διαφορές μεταξύ ανάπτυξης και μεγέθυνσης (development/growth), που φωτίζουν οι συγγραφείς και υπογράμμισε ότι στο βιβλίο έχει κατακτηθεί μια εξαιρετική σχέση μεταξύ θεωρίας και ανάλυσης. «Βλέπουμε αναλύσεις οι οποίες σπάνια γίνονται» είπε εμφατικά.

Όπως είπε, οι συγγραφείς προσεγγίζουν ολιστικά τα επιμέρους φαινόμενα της οικονομίας, εξετάζοντας διάφορους τομείς της. Μελετούν το δημογραφικό, την αλλαγή της σχέσης πρωτεύουσας - περιφέρειας και επεξηγούν τεκμηριωμένα τη «φτωχοποίηση» που συντελέστηκε μετά το 2010. Δείχνουν ότι οι επιλογές που είχαν γίνει στην οικονομία κατέστησαν τη χώρα εξαιρετικά ευάλωτη σε κρίσεις.

Πρόσθεσε ακόμα ότι θα πρέπει να συζητηθεί το πώς επηρέασε την παραγωγική βάση της χώρας η είσοδός της στην ΕΟΚ και στην ΟΝΕ και έθεσε το ερώτημα, εάν μέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχουν περιθώρια για ωφέλιμες διαρθρωτικές αλλαγές στην ελληνική οικονομία.

«Να διαβαστεί σε κύκλους διανοούμενων»

Ο Καθηγητής Μιχάλης Ψαλιδόπουλος, Αναπληρωτής Εκτελεστικός Διευθυντής στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, μιλώντας μέσω Skype από την Ουάσιγκτον, εγκωμίασε το έργο των συγγραφέων λέγοντας ότι μας έδωσαν «ένα πολύ σημαντικό βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί και να ζυμωθεί σε ευρύτερους κύκλους διανοούμενων και μελετητών της ελληνικής οικονομικής πολιτικής». Πρόκειται, όπως είπε, για μια εξαιρετικά σημαντική συμβολή και από τη σκοπιά της πρακτικής πολιτικής.

Στη συνέχεια της τοποθέτησής του άφησε αιχμές για τη μερικότητα θεωρήσεων που χαρακτηρίζουν τη συζήτηση για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας και οι οποίες επικεντρώνονται αποκλειστικά στον ρόλο του τουρισμού, των νέων αγροτικών προϊόντων ή της ναυτιλίας. «Απέναντι σε αυτές τις προτάσεις, οι συγγραφείς λένε να δούμε την πραγματική οικονομία, τα σημερινά δεδομένα και το ευρωπαϊκό περιβάλλον» σημείωσε και επέμεινε ότι σήμερα, μετά την τραυματική εμπειρία της κρίσης, χρειάζεται ένα νέο υπόδειγμα ανάπτυξης. Τέλος, απέδωσε θετικό πρόσημο σε πολιτικές αποφάσεις, όπως η επαναφορά των συλλογικών διαπραγματεύσεων και η αύξηση του κατώτατου μισθού.

«Η ελπίδα του παραγωγικού μετασχηματισμού»

Ο Γιώργος Αργείτης, Καθηγητής Μακροοικονομικής Θεωρίας και Πολιτικής στο ΕΚΠΑ και Επιστημονικός Διευθυντής του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ, υπερασπίστηκε τη μέθοδο των συγγραφέων του βιβλίου, την οποία τιτλοφόρησε ως «αναπτυξιακό πραγματισμό» και εξήγησε ότι η θεώρησή τους δεν απλώνεται στο μικρο- ή στο μακροοικονομικό επίπεδο, αλλά εστιάζει στο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης και στο παραγωγικό σύστημα. Επέμεινε στην αναγκαιότητα παραγωγικών και τεχνολογικών μετασχηματισμών για να επιτευχθεί ουσιαστική έξοδος από την κρίση χρέους. Όπως είπε, «ο θετικός ρυθμός μεγέθυνσης είναι καταρχήν ένα θετικό στοιχείο, αλλά εάν δεν συνοδεύεται από παραγωγικό μετασχηματισμό, η διατηρησιμότητα του ρυθμού μεγέθυνσης δεν είναι καθόλου βέβαιη».

Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν σημείωσε ότι τις προηγούμενες δεκαετίες η ελληνική οικονομία έφθινε παραγωγικά και παράλληλα φορτωνόταν με χρέος. «Όλα τα προγράμματα σταθεροποίησης είχαν τα σπέρματα των μνημονίων, χωρίς τη βιαιότητα των μνημονίων» τόνισε. Κλείνοντας αναρωτήθηκε εάν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για να προχωρήσει η χώρα σε παραγωγικό μετασχηματισμό, ενώ για τον τρόπο που επιλέγουν οι συγγραφείς να προσεγγίσουν την απάντηση είπε: «Το βιβλίο κρατάει ζωντανά δύο πράγματα: την ιδέα της παραγωγής και την ελπίδα του παραγωγικού μετασχηματισμού στην Ελλάδα». 

«Ποιο μείγμα πολιτικής»

Ο Βλάσης Μισσός, αφού ευχαρίστησε τους ομιλητές, ιδιαίτερα συγκινημένος, επισήμανε πως κεντρικός στόχος του βιβλίου είναι «η διατύπωση των κατάλληλων ερωτημάτων σχετικά με την πορεία της ελληνικής οικονομίας» και ο εντοπισμός των μακροχρόνιων, ουσιαστικών αιτιών της κρίσης. Ο τρόπος που επέλεξαν με τον καθηγητή Βαΐτσο, όπως είπε, είναι «μη συμβατικός και έξω από τον τρόπο που διεξάγεται ο δημόσιος διάλογος για την κρίση». Ενώ, τόνισε πως ο τίτλος «Πραγματική οικονομία» αναφέρεται στην πραγματική λειτουργία της οικονομίας, σε αντιδιαστολή με τις κατεστημένες προκαταλήψεις. 

«Στο βιβλίο προσπαθήσαμε να καταδείξουμε τη σημασία των αναπτυξιακών διαστάσεων του κοινωνικού κράτους. Θέλαμε να φωτίσουμε εκείνες τις δαπάνες που αφορούν τον παραγωγικό προγραμματισμό, δηλαδή τον σχεδιασμό της οικονομίας. Αυτή η διάσταση θεωρούμε ότι έχει λησμονηθεί» σημείωσε για να προχωρήσει ένα βήμα παρακάτω λέγοντας ότι χρειάζεται να αναρωτηθούμε εάν το πλαίσιο πολιτικής που ακολουθούμε έχει ιστορικά πετύχει. Όπως είπε, η έρευνα θα πρέπει να συνεχιστεί προς αυτή την κατεύθυνση: «Ποιο μείγμα οικονομικής πολιτικής είναι υπεύθυνο για το επίπεδο ανάπτυξης των χωρών με τις οποίες συνεργαζόμαστε; Μήπως οι αναπτυγμένες και βιομηχανικά προηγμένες χώρες έχουν ακολουθήσει ένα πρότυπο διαφορετικό από αυτό που μας συστήνεται να εφαρμόσουμε;».

«Μια ιστορική καμπή»

Ο Κωστής Βαΐτσος, έλαβε τελευταίος τον λόγο και αφού ευχαρίστησε τους ομιλητές με τη σειρά του, στάθηκε στη συμβολή του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης στην προσπάθεια άντλησης στοιχείων, τα οποία δεν ήταν ήδη διαμορφωμένα, κατά τη συγγραφή του βιβλίου, η οποία διήρκεσε περί τα δυόμισι χρόνια.

Αναφερόμενος στη συγκυρία της έκδοσης του βιβλίου είπε χαρακτηριστικά: «Είναι μια ιστορική καμπή, έχει κανείς την αίσθηση ότι υπάρχει κάποια μετατόπιση στις τεκτονικές πλάκες της οικονομίας σήμερα». Ενώ έθεσε τα εξής ερωτήματα σχετικά με τον χαρακτήρα της κρίσης: «Τι είδους κρίση έχουμε; Εξωτερικού εμπορίου; Ισοζύγιου; Δημοσιονομική; Ή είναι μια κρίση θεσμών και παραγωγικών δομών;».

«Μετά την έκρηξη της κρίσης το 2009, η ελληνική κοινωνία βρέθηκε αντιμέτωπη με μια πολυετή περίοδο τιμωρητικών, βίαιων και εμπροσθοβαρών παρεμβάσεων σε μια αχαρτογράφητη προώθηση μέτρων εσωτερικής υποτίμησης» είπε για την περίοδο της κρίσης κάνοντας λόγο για σημαντικά λάθη και έντονες ιδεοληψίες από τους θεσμούς. Το αποτέλεσμα; Ουσιώδης παραγωγική συρρίκνωση και αλλαγή στην εισοδηματική διαστρωμάτωση, που επέφεραν την αποδιάρθρωση του παραγωγικού ιστού.

Ο 77χρονος οικονομολόγος επέμεινε σε μια περιοδολόγηση της πορείας της ελληνικής οικονομίας διακρίνοντας τρεις ιστορικές περιόδους: α) από το 1995 μέχρι τις παραμονές της ένταξης στο ευρώ, το 2001, β) από το 2002 έως το 2008, λίγο πριν αποκλειστεί η ελληνική οικονομία από τις αγορές, γ) τα μνημονιακά χρόνια 2010-2017.

Τη συζήτηση συντόνισε ο δημοσιογράφος και νομικός Αντώνης Παπαγιαννίδης, υπογραμμίζοντας και συμπληρώνοντας τις κύριες επισημάνσεις των ομιλητών.

Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στις 20 Φεβρουαρίου 2019 στο αμφιθέατρο Λ. Ζέρβας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Συνδιοργανώθηκε από τις Εκδόσεις Κριτική και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης.