 |
|
Εύη ΣαχίνηΠροϊσταμένη, Τμήμα Στρατηγικής & Ανάπτυξης, Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης Συνέντευξη |
|
|
Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ), ως κεντρικός φορέας με θεσμικό ρόλο τη διάχυση της επιστημονικής πληροφορίας και την παροχή σχετικών υπηρεσιών προς κάθε ενδιαφερόμενο, κινείται εδώ και χρόνια προς τη διαμόρφωση περιβάλλοντος ελεύθερης διάθεσης του επιστημονικού περιεχομένου. 'Η διοίκηση και τα ινστιτούτα του ΕΙΕ υιοθέτησαν ασμένως την Ανοικτή Πρόσβαση - μαζί με τους ανθρώπους (εντός και εκτός ΕΚΤ) που δούλεψαν σκληρά, μας χάρισαν δύο πολύτιμα πλεονεκτήματα, στην προσπάθειά μας για τη διάχυση των αποτελεσμάτων της έρευνας' τονίζει η Δρ Εύη Σαχίνη, σε συνέντευξή της στον Παναγιώτη Στ. Ανδριανέση. |
|
|
Στο Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης είστε από τους πρωτοπόρους της Ανοικτής Πρόσβασης στην Ελλάδα – πώς τα καταφέρατε; Δύο ήταν οι κρίσιμοι παράγοντες, οι οποίοι αποτελούν, πιστεύω ακράδαντα, και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διακρίνουν την προσπάθειά μας αυτή: καταρχάς το γεγονός ότι ο στόχος του έργου, η ενίσχυση της εθνικής υποδομής για την έρευνα και τη διαμόρφωση περιβάλλοντος ελεύθερης διάθεσης επιστημονικού περιεχομένου, υιοθετήθηκε ασμένως από τη διοίκηση, καθώς και όλα τα ινστιτούτα του ΕΙΕ. Ύστερα, η εξαιρετική κατάρτιση των ανθρώπων -εντός και εκτός ΕΚΤ-, που εργάστηκαν με επιμονή και συνέπεια – κάτι που καταδεικνύει και το καλό επίπεδο της χώρας, ως προς την ύπαρξη αξιόλογων στελεχών στον τεχνολογικό τομέα. Όμως, δεν έχουμε πλήρως οργανωμένες βιβλιοθήκες και βάσεις δεδομένων απ’ όπου να μπορεί κάποιος να αντλεί τις πληροφορίες που χρειάζεται. Έχετε δίκιο. Εμείς, λοιπόν, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ), ως κεντρικός φορέας με αποστολή τη διεξαγωγή έρευνας στους τομείς των ανθρωπιστικών και θετικών επιστημών, καθώς και τη διάχυση της επιστημονικής πληροφορίας, και το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ), με θεσμικό ρόλο την παροχή εθνικών υπηρεσιών ηλεκτρονικής πληροφόρησης και υποστήριξης σε θέματα έρευνας, επιστήμης και τεχνολογίας με διεθνή εμβέλεια, προσπαθούμε με διάφορους τρόπους να αντιμετωπίσουμε το παραπάνω πρόβλημα. Επιπλέον, συμμετέχουμε σε μία συζήτηση που έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια και με δυο λόγια συνίσταται στο εξής: η έρευνα ουσιαστικά χρηματοδοτείται, κατά το μεγαλύτερο ποσοστό της, με δημόσιο χρήμα – ειδικά στη χώρα μας. Συνεπώς, ένα μέρος, τουλάχιστον, από την αξία που παράγει, θα πρέπει να επιστρέφεται στους πολίτες – και αυτό να γίνεται με διαφανή και εύκολο τρόπο. Αυτή την αλυσίδα, λοιπόν, δηλαδή το ερευνητικό έργο που καταλήγει σε μία δημοσίευση, η οποία περιέχει πληροφορία που έχει αξία και επιστρέφεται στους πολίτες από διάφορες σκοπιές (π.χ. συνέχιση της έρευνας, αξιοποίηση στην παραγωγική διαδικασία κ.λπ.), εμείς ως φορέας (και ως χώρα, βεβαίως) την υιοθετούμε. Τη δημόσια αξία της έρευνας και πώς μπορείς να την προχωρήσεις παραπέρα. Επίσης, όλες αυτές οι υποδομές έχουν ως στόχο να λειτουργούν, όχι μόνο συλλέγοντας, με δυσκολία κάποιες φορές, την πληροφορία, αλλά ολοκληρώνοντας ταυτόχρονα το συνολικό ερευνητικό περιβάλλον. Δηλαδή όχι μόνο όταν παράγεται κάτι να εντάσσεται στο σύστημα και να είναι διαθέσιμο σε κάθε ενδιαφερόμενο, αλλά, παράλληλα, να συλλέγεται και άλλου είδους ερευνητικό υλικό - δεδομένα πειραμάτων, παρουσιάσεις, δημοσιεύματα, ήχος, βίντεο κ.ά. Αυτό μπορεί να γίνεται με τρόπο τέτοιο ώστε αυτά να οργανώνονται, να προσεγγίζονται εύκολα, αλλά και να συνδέονται μεταξύ τους. Με την εφαρμογή της παραπάνω λογικής, η εξέλιξη τέτοιων υποδομών είναι να υποστηρίζουν ουσιαστικά και σε βάθος την ερευνητική και επιστημονική γνώση – όχι πλέον μόνο ως πληροφορία, αλλά ως πλήρη και γνωστική προσέγγιση. Για να γίνει αυτό, χρειάζεται ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο να χειρίζεται πολύ καλά την τεχνολογία, αλλά κυρίως να διαθέτει την αντίληψη της ουσιαστικής διάχυσης της γνώσης, της ευρύτερης διαμοίρασής της κάθε είδους πληροφορίας (ακόμη και) σε πρωτογενές επίπεδο – και αυτό είναι κάτι εντελώς καινούργιο. Γεγονός είναι ότι τα πράγματα κινούνται – και στην περίπτωση αυτή με μεγαλύτερη ταχύτητα από αυτή που φανταζόμασταν. Από την άλλη πλευρά, σήμερα έχουμε και πολύ πιο εύκολη και γρήγορη παραγωγή δεδομένων – ακόμη είμαστε στην αρχή, αλλά η διαφαινόμενη δυναμική είναι τεράστια. Για όλα τα παραπάνω, θεωρούμε πως η δημιουργία ψηφιακών βιβλιοθηκών, βασισμένων στην Ανοικτή Πρόσβαση, αποτελεί σίγουρα μια άριστη λύση. Ποιο ήταν το πρώτο βήμα, για να σχεδιάσετε τέτοιου τύπου δράσεις; Καταρχάς, είδαμε ότι αυτές οι υποδομές θα μας επέτρεπαν, όχι μόνο εμάς ως Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, αλλά και ως λειτουργία στο σύνολο της ερευνητικής και ακαδημαϊκής κοινότητας, να οργανώσουμε καλύτερα την ελληνική ερευνητική παραγωγή. Έπειτα, έπρεπε να διευθετήσουμε αρκετά οριζόντια προβλήματα. Στόχος αυτού του έργου ήταν να καταλήξει σε υποδομές που "τρέχουν", συνεπώς έχουν ξεπεραστεί σημαντικά προβλήματα, είναι επιδείξιμες και περιέχουν όλες εκείνες τις απαραίτητες οδηγίες για την οργάνωση κάθε είδους υλικού. Ξεκινήσατε πολύ φιλόδοξα, με στόχο να εκδώσετε διεθνή ηλεκτρονικά περιοδικά, έτσι δεν είναι; Σωστά. Αυτός ήταν -και παραμένει, φυσικά- ο στόχος μας. Κάτι τέτοιο, βέβαια, απαιτεί ανθρώπους, οι οποίοι θα υιοθετήσουν την ιδέα, θα κινήσουν τις προσωπικές τους σχέσεις με άλλα μέλη της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, θα προβάλλουν την εικόνα τους, για να μπορέσουν να δημιουργήσουν κάτι αξιοσημείωτο... Δεν μπορώ να πω ότι είμαστε στο επίπεδο αυτό, συνεπώς μέχρι να επιτευχθούν οι παραπάνω παράγοντες, μία καλή λύση είναι η μετεξέλιξη υπαρχόντων τίτλων από την έντυπη στην ψηφιακή μορφή – πάντοτε στη λογική της Ανοικτής Πρόσβασης. Προς το παρόν, λοιπόν, προχωρούμε σε αυτή την κατεύθυνση. Φαντάζομαι ότι πρώτα απ’ όλα ήρθατε σε επαφή με τους ερευνητές των έξι Ινστιτούτων του ΕΙΕ. Πώς είδαν το εγχείρημα αυτό; Αντιλήφθηκαν από την αρχή τη σημασία του και αγκάλιασαν την ιδέα της Ανοικτής Πρόσβασης. Αμέσως τέθηκαν οι προτεραιότητες, καθορίστηκαν οι οδηγίες και τα πρότυπα για την συλλογή του υλικού και ρυθμίστηκαν έτσι όλες οι απαραίτητες διαδικασίες, ώστε το έργο να γίνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και η "όχληση" των ερευνητών -η απόσπασή τους από την καθαρά επιστημονική τους εργασία-, να είναι όσο μικρότερη γίνεται, ενώ κανονίστηκε και το ζήτημα της εγκατάστασης ενός γραφείου υποστήριξης, το οποίο να μπορεί να τους υποστηρίζει σε κάθε δυσκολία. Το ζήτημα των πνευματικών δικαιωμάτων των έργων πώς το ρυθμίζετε; Καταρχάς, αξιοποιούμε τη διαδικασία Creative Commons. Οι συγγραφείς-ερευνητές παραχωρούν το δικαίωμα της πρώτης έκδοσης του άρθρου του στο ΕΙΕ, διατηρώντας οι ίδιοι το δικαίωμα στο μέλλον να το κάνουν ό,τι επιθυμούν, αρκεί να αναφέρουν πάντοτε τα στοιχεία της πρώτης έκδοσης – εμείς, κατόπιν, διακινούμε ελεύθερα την πληροφορία. Για τις παλαιότερες εργασίες τι κάνετε; Μέχρι τώρα, οι ερευνητές δεν κρατούσαν οι ίδιοι τα πνευματικά δικαιώματα των εργασιών τους, αλλά τα παραχωρούσαν στον εκδότη, ο οποίος συνήθως τους έδινε την άδεια για να στείλουν περιορισμένα αντίτυπα σε πρόσωπα της επιλογής τους. Έτσι, έπρεπε καταρχάς να ελέγξουμε τις κοινοποιημένες πολιτικές δικαιωμάτων ανά εκδοτικό οίκο και ύστερα, αν αυτές δεν μας "έλυναν τα χέρια", να έρθουμε σε επαφή με συγκεκριμένους εκδότες, εξηγώντας τους ποιοι είμαστε και τι κάνουμε. Και το αποτέλεσμα των επαφών σας; Κοιτάξτε, μιλάμε για περισσότερους από 150 εκδότες... Δεν έχουμε ακόμη αποδεσμεύσει το σύνολο του υλικού, αλλά είμαστε σε καλό δρόμο. Πάντως, οφείλω να πω ότι το κλίμα είναι θετικό. Σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη λογισμικού; Ειδικά στον τομέα αυτό εκτιμώ ότι κινηθήκαμε ταχύτατα, παρόλο που είχαμε να αντιμετωπίσουμε πολύ περισσότερα προβλήματα. Η βάση στην οποία ξεκινήσαμε να χτίζουμε την υποδομή δεν ήταν... τόσο στέρεα – έλειπε η οργανωμένη και τυπικά ελεγμένη πληροφορία, σύμφωνα με διεθνή πρότυπα κ.λπ. Σε ενάμιση χρόνο, όμως, επιτρέψτε μου να πω πως έχουμε καταφέρει να στήσουμε παραγωγική υποδομή, όταν άλλοι, ξεκινώντας από σημείο καλύτερο από το δικό μας, χρειάστηκαν τρία χρόνια για να δημιουργήσουν απλώς ένα πιλοτικό σχέδιο, για να δουν πώς δουλεύει και να προχωρήσουν κατόπιν στην κανονική υποδομή! Εμείς, επιπλέον, είχαμε να αντιμετωπίσουμε και προβλήματα γλώσσας (δεν έχουμε λεξικά, θησαυρούς, εργαλεία νοηματικής επεξεργασίας κ.ά.), μη οργανωμένων πηγών κ.λπ. Αυτό που καταφέραμε -και συνεχίζουμε, φυσικά- μας εντάσσει σε μια διεθνή κοινότητα που αναπτύσσει αντίστοιχες υποδομές και μας κάνει περισσότερο εξωστρεφείς. Γιατί επιλέξατε να χρησιμοποιείτε εργαλεία ανοικτού λογισμικού; Το κάνουμε όχι μόνο γιατί πιστεύουμε στη φιλοσοφία και τις δυνατότητες του ανοικτού λογισμικού, αλλά επειδή, ειδικά στον τομέα που δραστηριοποιούμαστε, το ανοικτό λογισμικό δείχνει να τα έχει καταφέρει καλύτερα από το εμπορικό λογισμικό. Τελειώνοντας, γνωρίζετε σίγουρα την ιστορικής σημασίας συμφωνία μεταξύ της Google και των αμερικανών εκδοτών και συγγραφέων, που αφορά την ψηφιοποίηση και εκμετάλλευση έργων που υπάρχουν στις βιβλιοθήκες των μεγαλύτερων αμερικανικών πανεπιστημίων, συνεπώς επηρεάζει άμεσα και τους κατόχους πνευματικών δικαιωμάτων σε ολόκληρο τον κόσμο – και στην Ελλάδα. Πώς θα σχολιάζατε το θέμα; Καταρχάς, εκτιμώ ότι μιλάμε πραγματικά για επαναστατικές αλλαγές – αλλάζει το τοπίο! Το θέμα αυτό έχει πολλές διαστάσεις – επιχειρηματικές, οικονομικές, κοινωνικές, τεχνολογικές. Κατά συνέπεια, οφείλουμε να δούμε την υπόθεση με άλλο μάτι, διαφορετικά απ΄ό,τι σκεφτόμασταν ως σήμερα. Αν είσαι εκδότης, ας πούμε, είναι έξυπνο να κινηθείς προς την κατεύθυνση που πάνε τα πράγματα. Αν προσπαθήσεις να βάλεις εμπόδια, το μόνο που θα καταφέρεις είναι, ίσως, να καθυστερήσεις λίγο την εξέλιξη δίχως εσύ να κερδίσεις τελικά το παραμικρό. Ένα άλλο θέμα είναι το εξής: μέχρι τώρα οι εκδότες δέχονταν ότι πουλάνε αντίτυπα των τίτλων που εκδίδουν στις βιβλιοθήκες χωρίς να προβληματίζονται για την περαιτέρω πορεία των βιβλίων τους -είτε οι βιβλιοθήκες ήταν αναγνωστικές είτε δανειστικές-, θεωρώντας πως η κατάσταση ήταν ελεγχόμενη. Τώρα, η διακίνηση με ηλεκτρονικό τρόπο αλλάζει τελείως τα δεδομένα και έχει τεράστια δυναμική. Είναι ελεγχόμενη, αλλά κινείται σε ασυγκρίτως μεγαλύτερο πλήθος αναγνωστών-χρηστών. Οι εκδότες, λοιπόν, φοβούνται αμέσως πως θα χάσουν κέρδη – με τις βιβλιοθήκες, σκέφτονται, οι "χαμένοι" αγοραστές των βιβλίων τους ήταν ελάχιστοι σε σχέση με τον αριθμό των τωρινών δυνητικών αναγνωστών. Εδώ είναι και το κρίσιμο σημείο: αν συμφωνηθεί μία λύση, συμφέρουσα για κάθε πλευρά, τότε πραγματικά ανοίγεται πεδίο δόξης λαμπρό. |
|