 |
|
John WillinskyΔιευθυντής του Public Knowledge Project (PKP), Καθηγητής στο School of Education, Stanford University Τεύχος 112 | Ιούνιος - Αύγουστος 2018 Συνέντευξη |
|
|
Ο John Willinsky ήταν ένας από τους κύριους ομιλητές του διεθνούς συνεδρίου "Open Scholarly Communication in Europe: Addressing the coordination challenge", που διοργανώθηκε στην Αθήνα από το ΕΚΤ και το δίκτυο OPERAS. Στη συνέντευξη που έδωσε στον Μαργαρίτη Προέδρου και τη Μαρίνα Αγγελάκη, ο J. Willinsky μιλάει για τη δυναμική και τις προοπτικές της Ανοικτής Πρόσβασης στα αποτελέσματα της έρευνας και για τα οφέλη της μετάβασης των επιστημονικών εκδόσεων σε ψηφιακό περιβάλλον. Παράλληλα, παρουσιάζει το όραμα του Public Knowledge Project για τα επόμενα χρόνια και τις δράσεις για την ανάπτυξη ενός διεθνούς δικτύου με ανοικτές πλατφόρμες έκδοσης επιστημονικών περιοδικών. |
|
|
Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα κύρια βήματα και οι βασικές προκλήσεις της μετάβασης στην Ανοικτή Επιστήμη? Οι κύριες αλλαγές σχετίζονται με την Ανοικτή Πρόσβαση στα αποτελέσματα της έρευνας. Η έρευνα αλλάζει, και από περιορισμένο αγαθό, με πρόσβαση μόνο από συνδρομητές σε επιστημονικά περιοδικά ή από τις βιβλιοθήκες, γίνεται δημόσιο αγαθό. Η Ανοικτή Πρόσβαση έχει σίγουρα ευρεία κοινωνική επίδραση, αλλά νομίζω ότι πρέπει να ξεκινήσουμε από την απλή παραδοχή ότι καθιστά την έρευνα δημόσια. Η μεγαλύτερη επιρροή που έχει είναι το γεγονός ότι δίνεται πλέον η δυνατότητα σε όποιον διαθέτει ένα υπολογιστή και σύνδεση στο διαδίκτυο, να έχει ελεύθερη πρόσβαση σε όποια ερευνητική εργασία διατίθεται διεθνώς, κάτι που δεν είχε ποτέ πριν συμβεί με τις έντυπες εκδόσεις. Οι δυνατότητες που ανοίγονται είναι μεν συναρπαστικές, αλλά ταυτόχρονα θέτουν πολλές προκλήσεις, καθώς ο τρόπος διάχυσης ποικίλει: μπορεί, δυστυχώς, τα αποτελέσματα της έρευνας να διατίθενται παράνομα ή να είναι προσβάσιμο μόνο ένα προσχέδιο των τελικών δημοσιεύσεων. Η μεγάλη αλλαγή –και, ταυτόχρονα, η μεγάλη πρόκληση- συνοψίζεται στη φράση "όχι μόνο Ανοικτή Επιστήμη αλλά καλύτερη, όχι μόνο δωρεάν, αλλά με υψηλότερη ποιότητα". Κάθε πρωτοβουλία που αυξάνει την ανοικτότητα θα πρέπει ταυτόχρονα να βελτιώνει την ποιότητα της έρευνας και της επιστημονικής γνώσης. Όταν μιλάμε για Ανοικτή Επιστήμη, αναφερόμαστε κυρίως σε λογισμικό ανοικτού κώδικα και στην Ανοικτή Πρόσβαση στις επιστημονικές δημοσιεύσεις, αλλά και τα ανοικτά δεδομένα και οι ανοικτές εκπαιδευτικές πηγές είναι ένα ισότιμο μέρος της. Ελπίζω ότι τα περιοδικά Ανοικτής Πρόσβασης θα γίνουν κεντρικό τμήμα των ανοικτών εκπαιδευτικών πόρων. Προς την κατεύθυνση αυτή, η διάθεση ανοικτών δεδομένων πρέπει να ενισχυθεί και να γίνει πιο εμφανής η συμβολή τους στην ποιότητα της επιστήμης. Η ιδέα ότι μπορούμε να δημοσιεύουμε και να επεξεργαζόμαστε δεδομένα, ότι μπορούμε να παράγουμε αξία από τα δεδομένα αυτά και να μάθουμε περισσότερα από τον διαμοιρασμό τους, συνδέεται όλο και περισσότερο με την ποιότητα της επιστήμης. Με δεδομένο το υπόβαθρό σας στις Κοινωνικές Επιστήμες, πιστεύετε ότι θα πρέπει να υπάρξει ειδική μέριμνα για την ενίσχυση της Ανοικτής Πρόσβασης σε αυτούς τους τομείς; Η Ανοικτή Πρόσβαση στον τομέα των Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών (ΑΚΕ) αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση. Η Ανοικτή Πρόσβαση είναι πολύ διαδεδομένη στην ιατροβιολογική έρευνα, καθώς χρηματοδοτείται από τα τέλη δημοσίευσης άρθρων (APC - Article Processing Charges). Τέτοιου είδους χρηματοδότηση δεν είναι διαθέσιμη στις ΑΚΕ και, συνεπώς, η Ανοικτή Πρόσβαση δεν εμφανίζει τόσο μεγάλο βαθμό διείσδυσης. Ωστόσο, η συνθήκη σταδιακά αλλάζει: έχουμε ξεκινήσει να εργαζόμαστε πολύ σκληρά με μεγάλο αριθμό εντύπων χωρίς τέλη δημοσίευσης, εξασφαλίζοντας την υποστήριξη της λειτουργίας των περιοδικών από εθελοντές. Μέρος επίσης της δουλειάς μας είναι να αναπτύξουμε επιχειρησιακά μοντέλα που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ΑΚΕ. Ο ιατροβιολογικός τομέας αναμφίβολα συνεισφέρει στην κοινωνία, αλλά πιστεύουμε ότι οι ΑΚΕ θα πρέπει να γίνουν επίσης κομμάτι της δημόσιας ζωής - όπως οι θετικές και οι τεχνολογικές επιστήμες. Ποια είναι τα ουσιώδη στοιχεία για ένα βιώσιμο εκδοτικό μοντέλο Ανοικτής Πρόσβασης; Πιστεύω ότι όλες οι προϋποθέσεις της βιωσιμότητας έχουν πλέον εξασφαλισθεί. Αυτή τη στιγμή χρηματοδοτούμε τις δημοσιεύσεις -περίπου 3 εκατομμύρια άρθρα ετησίως- με την υποστήριξη βιβλιοθηκών και χρηματοδοτών έρευνας. Πιστεύω ότι είναι αρκετά χρήματα. Για να ενισχύσουμε, συνεπώς, την Ανοικτή Πρόσβαση, απλώς πρέπει να προσαρμόσουμε την τρέχουσα οικονομία των εκδόσεων. Θα πρέπει να πούμε στους εκδότες ότι, αφού κοστίζει τόσο πολύ η δημοσίευση μιας έρευνας, ας είναι τουλάχιστον διαθέσιμη με Ανοικτή Πρόσβαση. Ας βεβαιωθούμε πως όσα ποσά ξοδεύονται, αξιοποιούνται για ελεύθερα διαθέσιμο περιεχόμενο. Το ζήτημα της βιωσιμότητας είναι επομένως υπαρκτό. Αυτή τη στιγμή υπάρχει ένα εκδοτικό σύστημα το οποίο υποστηρίζεται από ένα αδιαφανές σύστημα συνδρομών. Γιατί να μην κάνουμε το σύστημα αυτό ανοικτό; Να χρησιμοποιήσουμε τα ποσά αυτά για τη διάθεση των ερευνητικών αποτελεσμάτων με Ανοικτή Πρόσβαση. Πιστεύω ότι οι χρηματοδότες και οι βιβλιοθήκες είναι βαθύτατα αφοσιωμένοι στη στήριξη της έρευνας και της Ανοικτής Πρόσβασης. Αυτό που χρειάζεται είναι να τεθούν επί τάπητος όλα τα κρίσιμα ζητήματα. Την αρχή την έχουμε κάνει ήδη, λέγοντας ότι το τρέχον μοντέλο της οικονομίας χρήζει αλλαγής. Πείτε μας λίγα λόγια για το όραμα και τη στρατηγική του "Public Knowledge Project". Πώς αυτά ανταποκρίνονται στο μεταλλασσόμενο τοπίο της επιστημονικής επικοινωνίας; Το project αυτό το ξεκίνησα πριν είκοσι χρόνια. Σήμερα υποστηρίζεται από μια ενθουσιώδη ομάδα από προγραμματιστές, ερευνητές και βιβλιοθήκες που εστιάζουν στη βελτίωση της επιστημονικής επικοινωνίας, αναπτύσσοντας πλατφόρμες ανοικτού λογισμικού. Ο στόχος μας ήταν αρχικά να συνεισφέρουμε στη μετάβαση των επιστημονικών περιοδικών σε ηλεκτρονική μορφή. Ο στόχος αυτός έχει επιτευχθεί και, πλέον, προσπαθούμε να διασφαλίσουμε ότι θα υπάρχει Ανοικτή Πρόσβαση στο περιεχόμενό τους. Το γεγονός ότι το λογισμικό διατίθεται δωρεάν συμβάλλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση. Και είναι σημαντικό ότι το λογισμικό εξελίσσεται συνεχώς και διαθέτει προηγμένες λειτουργίες διαχείρισης μετρικών, υποστήριξης της διαδικασίας αξιολόγησης και έκδοσης των άρθρων. Το ζήτημα δεν είναι μόνο να διατίθενται ελεύθερα τα αποτελέσματα της έρευνας. Θέλουμε να είναι ανοικτά και καλύτερα. Φαίνεται ότι η αρχική ιδέα του project ήταν να φέρει κοντά τις κοινότητες ανοικτού λογισμικού και τους υποστηρικτές της Ανοικτής Πρόσβασης. Θεωρείτε ότι το εγχείρημα αυτό πέτυχε; Δεν θα ήταν δόκιμο να το κρίνω εγώ αυτό. Θα αφήσω τους άλλους να το κρίνουν. Αλλά η ιδέα της ανάπτυξης λογισμικού ανοικτού κώδικα και ο συνδυασμός του με την Ανοικτή Πρόσβαση είναι μια σημαντική κίνηση. Η πλατφόρμα μας βασίζεται σε ανοικτό κώδικα και χρησιμοποιείται από περιοδικά Ανοικτής Πρόσβασης. Σχετικά με την επιτυχία του εγχειρήματος, 10.000 περιοδικά χρησιμοποιούν το λογισμικό μας (Open Journal Systems), γεγονός που καθιστά την πλατφόρμα μας μια από τις μεγαλύτερες, ανεξαρτήτως κατηγορίας (εμπορική ή ελεύθερη). Ένα ακόμη σημαντικό πλεονέκτημα του ελεύθερου λογισμικού είναι η αξιοποίησή του από μεμονωμένους εκδότες. Το PKP παρέχει υπηρεσίες έκδοσης και φιλοξενίας, αλλά οι περισσότεροι χρήστες έχουν εγκαταστήσει το λογισμικό τοπικά και συνεχίζουν να το αναβαθμίζουν, να αναπτύσσουν επεκτάσεις, να βελτιώνουν τον κώδικα, να κάνουν μεταφράσεις της διεπαφής χρήστη. Έτσι, έχουμε καταφέρει να συγκροτήσουμε μια κοινότητα που έχει αφοσιωθεί στο λογισμικό ανοικτού κώδικα και στη βελτίωση της πλατφόρμας που αυτό υποστηρίζει. Δεδομένης και της πρόσφατης συνεργασίας ανάμεσα στο Public Knowldege Project και το ΕΚΤ, ποιες είναι οι προσδοκίες σας όσον αφορά στην ανάπτυξη ενός διεθνούς δικτύου με ανοικτές πλατφόρμες έκδοσης περιοδικών; Ένα από τα πιο συναρπαστικά πράγματα του διεθνούς συνεδρίου του OPERAS για την Ανοικτή Επιστημονική Επικοινωνία (Αθήνα, 31/05-01/06/2018) -και μια από τις συναρπαστικές πτυχές της εργασίας με το PKP- είναι η υποστήριξη της συγκρότησης διεθνών δικτύων. Το 60% των επιστημονικών περιοδικών που χρησιμοποιούν την πλατφόρμα έκδοσης περιοδικών βρίσκονται σε αναπτυσσόμενες χώρες, ενώ έχουμε συνάψει συμφωνίες συνεργασίας με οργανισμούς από τη Βραζιλία και τη Λατινική Αμερική, την Νοτιοανατολική Ασία και την Αφρική. Η αίσθηση που έχω είναι ότι μπορούμε να εργαστούμε συνεργατικά για να επεκτείνουμε την Ανοικτή Πρόσβαση και μπορούμε να υποστηρίξουμε τη δουλειά των τοπικών περιοδικών, τις τοπικές κοινωνίες και οργανισμούς και τις ομάδες στις βιβλιοθήκες. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η Ανοικτή Πρόσβαση μάς κάνει να ξεφύγουμε από τα στενά όρια της περιοχής ή της χώρας μας. |
|
|
Η συνέντευξη του John Willinsky όπως δημοσιεύθηκε στο περιοδικό (ereader) |
|