Η αξιολόγηση της βασικής έρευνας στην Ευρώπη, η προώθηση του δημόσιου διαλόγου και η πρόταση νέων μέτρων για την ενίσχυσή της αποτελούν το αντικείμενο της ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 'Η Ευρώπη και η βασική έρευνα' που δημοσιεύτηκε στις 15 Ιανουαρίου 2004, με στόχο να θέσει το θέμα της βασικής έρευνας σε δημόσια διαβούλευση.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση, βασική είναι η έρευνα που αποσκοπεί κυρίως στην πρόοδο της επιστήμης, χωρίς άμεση σύνδεση με κάποια συγκεκριμένη εφαρμογή, αν και τα αποτελέσματά της μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και την ανάπτυξη.
Στην Ευρώπη, η βασική έρευνα υλοποιείται κυρίως από πανεπιστήμια και εθνικούς ερευνητικούς οργανισμούς, ενώ οι σχετικές δράσεις του ιδιωτικού τομέα είναι περιορισμένες. Τα δυνατά σημεία της Ευρώπης είναι η υψηλή ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος και των ακαδημαϊκών ερευνητικών ομάδων, η λειτουργία κέντρων αριστείας σε σχεδόν όλα τα επιστημονικά πεδία και οι ισχυρές παραδόσεις ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών στη βασική έρευνα. Από την άλλη πλευρά, η έλλειψη συντονισμού και ο περιορισμένος ανταγωνισμός σε ευρωπαϊκό επίπεδο αποτελούν τις κυριότερες αδυναμίες της.
Συγκρίνοντας τη βασική έρευνα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, η Ευρώπη προηγείται στον αριθμό δημοσιεύσεων σε επιστημονικά περιοδικά (41,3του συνόλου των δημοσιεύσεων στον κόσμο έναντι 31,4των ΗΠΑ), αλλά όχι και στον αριθμό των αναφορών που αποτελεί σημαντικό δείκτη για την ποιότητα της έρευνας.
Αναγνωρίζοντας την ανάγκη για ενίσχυση της βασικής έρευνας, η Επιτροπή εξετάζει την υιοθέτηση ενός μηχανισμού υποστήριξης ερευνητικών έργων που διεξάγονται από μεμονωμένες ομάδες και την διαμόρφωση ενός Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (European Research Council - ERC).
Επιπλέον, προτείνεται η ενίσχυση των ερευνητικών υποδομών και η δημιουργία κέντρων αριστείας στη διευρυμένη Ευρώπη, η υποστήριξη της ερευνητικής σταδιοδρομίας και η αναβάθμιση της εκπαίδευσης, η προώθηση της συνεργασίας και της δικτύωσης, καθώς και η βελτίωση του συντονισμού των εθνικών πολιτικών και προγραμμάτων.
Όσον αφορά τη χρηματοδότηση της βασικής έρευνας, η Επιτροπή τονίζει την ανάγκη διάθεσης δημόσιων πόρων, καθώς οι υποδομές, ο εξοπλισμός και η διεπιστημονική προσέγγιση που απαιτούνται οδηγούν σε υψηλό κόστος που ο ιδιωτικός τομέας δεν μπορεί να υποστηρίξει, δεδομένου ότι το οικονομικό όφελος που θα αποκομίσει παραμένει έμμεσο. Επιπλέον, η ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, που αποτελεί 'δημόσιο αγαθό', μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο με χρηματοδότηση από δημόσιους φορείς.
Τα αποτελέσματα του δημόσιου διαλόγου σχετικά με τις προτάσεις της Επιτροπής αναμένεται να δημοσιευτούν σε δεύτερη ανακοίνωση της Επιτροπής, με στόχο την επίτευξη πολιτικής συμφωνίας κατά τη διάρκεια της γερμανικής προεδρίας και τη λήψη σχετικών μέτρων ενόψει του 7ου Προγράμματος Πλαισίου για την έρευνα.