Αυξάνεται η παραγωγή και η απήχηση των επιστημονικών δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης από ελληνικούς φορείς σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά

Την περίοδο 2007-2021, οι επιστημονικές δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης από ελληνικούς φορείς επιτυγχάνουν αξιοσημείωτες επιδόσεις όσον αφορά τον αριθμό, την ποιότητα και την πρωτοτυπία, λαμβάνοντας διαρκώς αυξανόμενο αριθμό αναφορών σε διεθνές επίπεδο. Ειδικότερα, τα έτη 2020 και 2021 καταγράφεται μεγάλη αύξηση του αριθμού των δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης καθώς και των αντίστοιχων αναφορών τους. Τα δεδομένα αυτά προκύπτουν από τα στατιστικά στοιχεία και τους δείκτες της νέας έκδοσης του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), στην οποία παρουσιάζονται αναλυτικά οι βιβλιομετρικές επιδόσεις των ελληνικών φορέων σε επιστημονικές δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης (open access) διαφορετικών τύπων.

Η ηλεκτρονική έκδοση του ΕΚΤ "Επιστημονικές Δημοσιεύσεις Ανοικτής Πρόσβασης από Ελληνικούς Φορείς 2007-2021: Βιβλιομετρική ανάλυση δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά - Web of Science" διατίθεται στη διεύθυνση http://report10oa.metrics.ekt.gr, με διαδραστική πλοήγηση σε έναν εκτενή αριθμό στοιχείων, δεικτών και γραφημάτων. Τα στοιχεία δημοσιεύσεων και αναφορών που χρησιμοποιήθηκαν για τον υπολογισμό των δεικτών αντλήθηκαν από τη διεθνή βάση δεδομένων Web of Science. Η έκδοση εντάσσεται στο πλαίσιο της παραγωγής των εθνικών στατιστικών για τις δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά των επιστημόνων που εργάζονται σε ελληνικούς φορείς.

Τα επιστημονικά άρθρα που έχουν δημοσιευθεί σε διεθνή περιοδικά ανοικτής ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες ανοικτής πρόσβασης για τις οποίες παρέχονται αναλυτικά στοιχεία: α) Gold, όπου η δημοσίευση ενός επιστημονικού άρθρου γίνεται εξαρχής σε ένα  περιοδικό Ανοικτής Πρόσβασης, στο περιεχόμενο του οποίου έχουν όλοι πρόσβαση οι αναγνώστες χωρίς συνδρομή (το κόστος δημοσίευσης καλύπτεται από τους συγγραφείς, το ίδρυμα τους ή χρηματοδότες έρευνας),  β) Green η οποία αφορά την αρχειοθέτηση των εργασιών από τους ίδιους τους επιστήμονες σε ένα αποθετήριο, γ) Hybrid, η οποία αφορά άρθρα τα οποία διατίθενται ανοικτά, έναντι πληρωμής για τη χρέωση επεξεργασίας άρθρου (Αrticle Processing Charge - APC), ενώ σε άλλα άρθρα η πρόσβαση παραμένει κλειστή, δ) Bronze, η οποία αφορά ανοικτά προσβάσιμες εργασίες, με το καθεστώς πνευματικών δικαιωμάτων όμως να μην είναι σαφώς προσδιορισμένο - συνήθως δεν έχουν ανοικτή άδεια επανάχρησης. Σε αυτή τη βάση, η έκδοση αναλύει περαιτέρω τις επιδόσεις των επιστημόνων στην Ελλάδα σε δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης και στις υποκατηγορίες τους.

Η Ανοικτή Πρόσβαση βρίσκεται στο επίκεντρο της Διεθνούς Εβδομάδας Ανοικτής Πρόσβασης (Open Access Week, www.openaccessweek.org), η οποία διοργανώνεται κάθε χρόνο, την τελευταία εβδομάδα του Οκτωβρίου, με εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο. Φέτος, η Διεθνής Εβδομάδα Ανοικτής Πρόσβασης λαμβάνει χώρα από 21 έως 27 Οκτωβρίου 2024, και έχει θέμα "Community over Commercialization".

Η παραγωγή και η απήχηση των δημοσιεύσεων των ελληνικών φορέων

Αναλυτικότερα, το 2021 καταγράφονται 12.197 επιστημονικές δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης από ελληνικούς φορείς σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά (από 9.658 το 2020). Η κατηγορία ανοικτής πρόσβασης Gold είναι αυτή στην οποία συγκεντρώνεται ο μεγαλύτερος αριθμός επιστημονικών δημοσιεύσεων (7.556 δημοσιεύσεις), ο οποίος αντιστοιχεί σε ποσοστό 61,9% των συνολικού αριθμού δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης. Ακολουθεί η κατηγορία Green (1.991 δημοσιεύσεις, 16.3%), η κατηγορία Bronze (1.183 δημοσιεύσεις, 9,7%) και η κατηγορία Hybrid (1.467 δημοσιεύσεις, 12,1%).

Ως προς την απήχηση, την πρωτοτυπία, την ποιότητα και την αναγνωρισιμότητα, οι δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης των ελληνικών φορέων εξακολουθούν να τοποθετούνται δυναμικά στο διεθνές περιβάλλον.

Ο αριθμός των αναφορών στις δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης από ελληνικούς φορείς, ο οποίος αποτελεί και τη βάση για τον υπολογισμό των βιβλιομετρικών δεικτών, συνεχίζει να διατηρεί την αυξητική τάση όλων των προηγούμενων ετών, και την πενταετία 2017-2021 φθάνει τις 550.967 αναφορές (από 430.871 αναφορές την περίοδο 2016-2020).

Όσον αφορά τον δείκτη απήχησης, την πενταετία 2017-2021, οι δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης από ελληνικούς φορείς λαμβάνουν κατά μέσο όρο 12,84 αναφορές ανά δημοσίευση (από 7,88 την πενταετία 2007-2011).

Ποιες κατηγορίες φορέων παράγουν τις περισσότερες δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης

Οι σημαντικότερες κατηγορίες ελληνικών φορέων, ως προς τον αριθμό δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης, είναι τα Πανεπιστήμια, τα Ερευνητικά Κέντρα που εποπτεύονται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Καινοτομίας (ΓΓΕΚ) και τα Δημόσια Νοσοκομεία. Την πενταετία 2017-2021 η συμμετοχή των Πανεπιστημίων στο σύνολο των δημοσιεύσεων από ελληνικούς φορείς είναι 84,0% (36.056 δημοσιεύσεις), των Ερευνητικών Κέντρων της ΓΓΕΚ 17,9% (7.672 δημοσιεύσεις) και των Δημόσιων Νοσοκομείων 12,8% (5.498 δημοσιεύσεις), ενώ οι υπόλοιπες κατηγορίες φορέων σημειώνουν ποσοστά χαμηλότερα του 10%.

Σε ποια επιστημονικά πεδία επικεντρώνεται η ελληνική επιστημονική παραγωγή ανοικτής πρόσβασης

Για το 2021, οι περισσότερες δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης ελληνικών φορέων ανήκουν στο επιστημονικό πεδίο «Φυσικές Επιστήμες» (Natural Sciences) (48,7%), ενώ δεύτερο κατά σειρά είναι το επιστημονικό πεδίο «Ιατρική και Επιστήμες Υγείας (Medical and Health Sciences), το οποίο καταλαμβάνει ποσοστό 38,7%. Το επιστημονικό πεδίο «Επιστήμες Μηχανικού και Τεχνολογία» (Engineering and Technology) έχει την τρίτη θέση με 21,9%, και ακολουθούν τα επιστημονικά πεδία «Κοινωνικές Επιστήμες» (Social Sciences) με μερίδιο 8,9%, «Γεωπονικές Επιστήμες και Κτηνιατρική» (Agricultural and Veterinary Sciences) με 3,1%, και «Ανθρωπιστικές Επιστήμες και Τέχνες» (Humanities and the Arts) με 1,6%.

Την πενταετία 2017-2021, οι σχετικοί δείκτες απήχησης των δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης από ελληνικούς φορείς ξεπερνούν τον παγκόσμιο μέσο όρο 1 σε όλα τα επιστημονικά πεδία. Η υψηλότερη απήχηση (σχετικός δείκτης απήχησης: 1,77) καταγράφεται στο πεδίο "Ιατρική & Επιστήμες Υγείας" και ακολουθούν τα πεδία "Φυσικές Επιστήμες" (1,37), "Γεωπονικές Επιστήμες και Κτηνιατρική" (1,34), "Επιστήμες Μηχανικού και Τεχνολογία" (1,24), οι "Κοινωνικές Επιστήμες" (1,23) και οι "Ανθρωπιστικές Επιστήμες και Τέχνες" (1,21).

Με ποιους συνεργάζονται οι Έλληνες ερευνητές σε δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης

Στη διάρκεια της δεκαπενταετίας 2007-2021, και ιδίως την τελευταία επταετία συνεχίζεται η αύξηση στο ποσοστό των δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης που πραγματοποιούνται με τη συνεργασία διαφόρων φορέων είτε από το εξωτερικό είτε από την Ελλάδα. Για το έτος 2021, σημειώνεται μείωση στο ποσοστό δημοσιεύσεων με διεθνείς συνεργασίες (62,4% το 2021 από 67% το 2020) ενώ αυξάνεται το ποσοστό δημοσιεύσεων με ελληνικές συνεργασίες (43,5% το 2021 από 41,6% το 2020) όπως και το ποσοστό δημοσιεύσεων από μόνο ένα ελληνικό φορέα (16,9% το 2021 από 15,2% το 2020).

Οι συνεργασίες έχουν θετικό αντίκτυπο στον δείκτη απήχησης των δημοσιεύσεων. Οι μεγαλύτερες τιμές του δείκτη απήχησης σε όλα τα επιστημονικά πεδία αφορούν δημοσιεύσεις που έχουν προκύψει μέσω διεθνών συνεργασιών. Εξαίρεση αποτελεί το πεδίο "humanities and the arts" στο οποίο μεγαλύτερη τιμή έχει ο σχετικός δείκτης απήχησης ο οποίος αφορά δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης που έχουν προκύψει από ελληνικές συνεργασίες.

Η συμβολή του ΕΚΤ στην ανάλυση της ελληνικής συγγραφικής δραστηριότητας ανοικτής πρόσβασης

Το ΕΚΤ διαδραματίζει ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση και προώθηση των πολιτικών για την Ανοικτή Πρόσβαση και την Ανοικτή Επιστήμη, επιδιώκοντας τη μέγιστη διάχυση της γνώσης. Το ΕΚΤ υποστηρίζει ενεργά την ανάπτυξη ενός δυναμικού και βιώσιμου οικοσυστήματος της γνώσης στην Ελλάδα, συμμετέχει σε ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες, δίκτυα και έργα, και προσφέρει Ανοικτή Πρόσβαση σε μεγάλο όγκο έγκριτου επιστημονικού και πολιτιστικού περιεχομένου.

Το ΕΚΤ, από το 2010, καταγράφει με συστηματικό τρόπο τη διεθνή συγγραφική δραστηριότητα των επιστημόνων σε ελληνικούς φορείς (Πανεπιστήμια, Ερευνητικά Κέντρα, Λοιποί Δημόσιοι Φορείς, Δημόσια Νοσοκομεία, Ιδιωτικοί Φορείς Υγείας) και αναδεικνύει τα επιμέρους στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα του ελληνικού ερευνητικού συστήματος, εντάσσοντας τους βιβλιομετρικούς δείκτες στις επίσημες στατιστικές έρευνες της χώρας. Tο 2020, το ΕΚΤ δημοσίευσε για πρώτη φορά στοιχεία για τις βιβλιομετρικές επιδόσεις των ελληνικών φορέων με βάση τα επιστημονικά άρθρα που έχουν δημοσιευθεί σε διεθνή περιοδικά ανοικτής πρόσβασης που περιλαμβάνονται στο DOAJ (Directory of Open Access Journals) και κατατάσσονται στην κατηγορία Gold.

Στη νέα ηλεκτρονική έκδοση, το ΕΚΤ παρουσιάζει για δεύτερη φορά τα αντίστοιχα δεδομένα για το σύνολο των επιστημονικών δημοσιεύσεων ανοικτής πρόσβασης, ανεξαρτήτως από τον τύπο, δηλαδή όχι μόνο για την κατηγορία Gold, αλλά και για τις κατηγορίες Green, Hybrid και Bronze. Για τον υπολογισμό των δεικτών ακολουθήθηκαν οι πλέον έγκυρες μεθοδολογικές προσεγγίσεις στον χώρο της βιβλιομετρικής ανάλυσης, ενώ χρησιμοποιήθηκαν οι εξειδικευμένες εφαρμογές λογισμικού που έχει αναπτύξει το ΕΚΤ για την επεξεργασία των πρωτογενών δεδομένων και τον υπολογισμό των βιβλιομετρικών δεικτών (καθαρισμός, θεματική κατηγοριοποίηση, κανονικοποίηση, υπολογισμός, γραφιστική απεικόνιση).