Πρόσωπα της ελληνικής ιστορίας και τέχνης: Ένας νέος τρόπος ανακάλυψης περιεχομένου στο SearchCulture.gr

Το SearchCulture.gr, ο εθνικός συσσωρευτής ψηφιακού πολιτιστικού περιεχομένου, εγκαινιάζει έναν προσωποκεντρικό τρόπο εξερεύνησης των ψηφιακών συλλογών που συγκεντρώνει, με βάση τα πρόσωπα που εμφανίζονται είτε ως δημιουργοί, είτε ως αναφερόμενες οντότητες στα μεταδεδομένα των τεκμηρίων. Μέσα από αυτή τη νέα λειτουργικότητα, για πρώτη φορά διασυνδέεται σε τέτοια έκταση, και είναι προσβάσιμα από ένα σημείο, το έργο και τα τεκμήρια που αφορούν 8.000 προσωπικότητες της ελληνικής ιστορίας και τέχνης, τεκμήρια τα οποία βρίσκονται διάσπαρτα σε πολλά διαφορετικά ψηφιακά αρχεία.

Η νέα λειτουργικότητα έχει σχεδιαστεί με χρηστοκεντρικό σκεπτικό και καλαίσθητη διεπαφή. Προσφέρει διττό τρόπο αναζήτησης σε πρόσωπα:  ο χρήστης μπορεί να αναζητήσει σημαντικά πρόσωπα και να εντοπίσει το σύνολο των τεκμηρίων στο SearchCulture.gr των οποίων τα πρόσωπα είναι δημιουργοί, δηλαδή εικαστικά έργα, μουσικά, θεατρικά ή έργα λόγου που δημιούργησαν, ή στα οποία υπάρχει αναφορά στο πρόσωπο αυτό, δηλαδή φωτογραφίες, έγγραφα, πορτραίτα, αναφορές σε κείμενα, κ.ά. Υπάρχουν πολλαπλές δυνατότητες παρουσίασης των αποτελεσμάτων και φίλτρα, για να εστιάσει όσο θέλει ο χρήστης την αναζήτηση.

Η αξία είναι τεράστια για την έρευνα, την ιστορική ή βιογραφική σπουδή, καθώς εντοπίζονται εύκολα όλα τα συσχετιζόμενα τεκμήρια στον συσσωρευτή, δηλαδή τεκμήρια που αναφέρονται στο πρόσωπο για το οποίο γίνεται η έρευνα, πηγές σημαντικής συγκειμενικής πληροφορίας τα οποία προσφέρουν την εννοιολογική πλαισίωση που αποζητά ένας ιστορικός ή μελετητής. Αλλά και ο απλός πολίτης που ενδιαφέρεται για την ιστορία και την τέχνη, εύκολα ανακαλύπτει το έργο μιας ιστορικής προσωπικότητας, χρησιμοποιώντας τις φιλικές προς τον χρήστη δυνατότητες πλοήγησης. Ο προσωποκεντρικός τρόπος πλοήγησης είναι πιο προσβάσιμος για όλους, δεδομένου ότι ένα όνομα προσώπου είναι ευρέως γνωστό και προσφέρει μια δίοδο πιο δημοφιλή και εύχρηστη, κατανοητή από όλες τις ηλικίες και τα μορφωτικά επίπεδα.

Αναζήτηση τεκμηρίων: νέα κριτήρια αναζήτησης και φίλτρα επιμερισμού αποτελεσμάτων

Η υπάρχουσα λειτουργικότητα αναζήτησης τεκμηρίων εμπλουτίστηκε με νέα ελεγχόμενα κριτήρια και φίλτρα επιμερισμού αποτελεσμάτων. Έτσι, στο βασικό πλαίσιο αναζήτησης (περισσότερα κριτήρια αναζήτησης), ο χρήστης μπορεί να επιλέξει από λίστα, ένα ή περισσότερα πρόσωπα και μάλιστα να επιλέξει εάν επιθυμεί τα τεκμήρια των οποίων είναι δημιουργός το πρόσωπο που αναζητά ή τα τεκμήρια τα οποία τον/την αναφέρουν. Μπορεί επίσης να επιλέξει ιδιότητα δημιουργού ή αναφερόμενου προσώπου.

Νέα σελίδα για αναζήτηση προσώπων και πρόσβαση στο έργο τους ή στα τεκμήρια που τα αναφέρουν

Εκτός από την αναζήτηση τεκμηρίων με βάση τα πρόσωπα, ως εναλλακτική δίοδο, δημιουργήθηκε και μια σελίδα για την αναζήτηση προσώπων με βάση το όνομα, την ιδιότητα ή τη χρονολογία γέννησης. Για παράδειγμα, ο χρήστης μπορεί να επιλέξει από λίστα 363 ιδιοτήτων και να εντοπίσει σύνολα προσώπων με την ίδια ιδιότητα, να αναζητήσει δηλαδή πολιτικούς, φιλέλληνες, ποιητές, αρχαιολόγους, κ.λπ. Στα αποτελέσματα αναζήτησης προστέθηκε η δυνατότητα ταξινόμησης με ποικίλους τρόπους, παρουσιάζοντάς τα δηλαδή με βάση τη χρονολογία γέννησης, φθίνουσα ή αύξουσα, ή με βάση το πλήθος τεκμηρίων που αφορούν ένα πρόσωπο ως δημιουργό ή ως αναφερόμενο πρόσωπο, το πλήθος τεκμηρίων συνολικά  ή τα ονόματα των προσώπων με αλφαβητική σειρά. Επιπλέον, μπορεί να φιλτράρει τα αποτελέσματα με βάση την ιδιότητα ή τη δεκαετία γέννησης. Πρόκειται για έναν ακόμη πιο εύχρηστο τρόπο να πλοηγηθεί κανείς στο πλούσιο περιεχόμενο του SearchCulture.gr, χωρίς απαραίτητα να έχει γνώσεις ιστορίας ή χωρίς να αναζητά κάποιο συγκεκριμένο όνομα. 

Η κάθε σελίδα προσώπου περιλαμβάνει τις βασικές βιογραφικές πληροφορίες ενός προσώπου και είναι διαμοιράσιμη σε κοινωνικά δίκτυα.

Στην αρχική σελίδα προσφέρεται και ένας πιο ελκυστικός τρόπος ανακάλυψης τεκμηρίων που σχετίζονται με ένα πρόσωπο- μέσα από το νέφος εικονιδίων των προσώπων που απαντώνται συχνότερα στον συσσωρευτή.

Καλύπτοντας τις ποικίλες ανάγκες των κοινοτήτων χρηστών

Οι πολλαπλές δυνατότητες αναζήτησης και παρουσίασης που προσφέρονται, έχουν σχεδιαστεί για να καλύπτουν τις ποικίλες ανάγκες έρευνας και τους διαφορετικούς τρόπους αναζήτησης, επιμερισμού και ταξινόμησης που χρειάζεται κάποιος για να εντοπίσει τα αποτελέσματα που τον ενδιαφέρουν. Προσφέρονται τρόποι πλοήγησης απλοί, όπου με ένα κλικ ο χρήστης εξερευνά το έργο ή τις αναφορές σε μια προσωπικότητα που τον ενδιαφέρει. Προσφέρονται δίοδοι πιο στοχευμένοι και άλλες πιο ελεύθερες, για περιηγήσεις που αναδεικνύουν σχέσεις μεταξύ προσώπων, προωθώντας νέες εννοιολογικές συνδέσεις και νοητικές διαδρομές για τον χρήστη.

Ο σχεδιασμός της εμπειρίας χρήστη έλαβε υπόψη τόσο τις βέλτιστες πρακτικές αναζήτησης στις σύγχρονες βάσεις δεδομένων και ψηφιακές βιβλιοθήκες, αλλά και τις καταγεγραμμένες ανάγκες των χρηστών βάσει έρευνας χρηστών, με τελικό στόχο να καλυφθούν σφαιρικά οι διαφορετικές ανάγκες των κοινοτήτων χρηστών του SearchCulture.gr

Έτσι, για παράδειγμα, ένας μαθητής/φοιτητής μπορεί να αναζητήσει ως τύπο περιεχομένου “φωτογραφίες” του αναφερόμενου προσώπου “Σεφέρη” και να εντοπίσει πιο στοχευμένα ένα πλήθος φωτογραφιών με τον ποιητή ή φωτογραφικών έργων με αναφορές σ’αυτόν. Ένας ερευνητής μπορεί να επιλέξει να αναζητήσει τα τεκμήρια που δημιούργησαν πρόσωπα που φέρουν την ιδιότητα “Λόγιοι” ορίζοντας παράλληλα χρονολογικό διάστημα την περίοδο του ελληνικού διαφωτισμού, περίπου 1600-1800, και να ανακτήσει έτσι ένα σύνολο τεκμηρίων που δημιουργήθηκαν από Λογίους τον 17ο και 18ο αιώνα. Ένας δημοσιογράφος μπορεί να αναζητήσει τεκμήρια που δημιούργησαν, πχ πολιτικά προσώπα, μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, π.χ. τη δεκαετία του ‘60 και μάλιστα να φιλτράρει τα αποτελέσματα με τύπο τεκμηρίου “κείμενο” και μόνο όσα έχουν ανοικτές άδειες χρήσης.

Σε επόμενη φάση το περιεχόμενο του συσσωρευτή SearchCulture.gr θα εμπλουτιστεί ως προς τις τοποθεσίες. Έτσι ο χρήστης θα μπορεί να εντοπίσει εύκολα τεκμήρια που σχετίζονται (π.χ. δημιουργήθηκαν) σε μία συγκεκριμένη τοποθεσία ή να πλοηγηθεί σε τεκμήρια μέσω διαδραστικού χάρτη.

Κατάλογος με Σημαντικά Πρόσωπα στην Ελληνική Ιστορία και Τέχνη

Τη βάση για τη νέα λειτουργικότητα των προσώπων που εισάγει το ΕΚΤ στο SearchCulture.gr αποτελεί ο ‘Κατάλογος Σημαντικών Προσώπων στην Ελληνική Ιστορία και Τέχνη/ Distinguished Persons in Greek History and Culture’. 

Ο Κατάλογος δημιουργήθηκε για τη διασύνδεση φυσικών προσώπων με τεκμήρια στο SearchCulture.gr, τα οποία δημιούργησαν οι ίδιοι ή στα οποία είναι αναφερόμενα πρόσωπα. Είναι δίγλωσσος και περιλαμβάνει περίπου 8.000 πρόσωπα. Το ένα τρίτο του Καταλόγου αφορά πρόσωπα των γραμμάτων και τεχνών (2.750 εγγραφές), ανάμεσά τους 1.750 καλλιτέχνες, αλλά και πολυάριθμοι συγγραφείς (1.140), επιστήμονες (1.150), εκατοντάδες πολιτικά, θρησκευτικά και στρατιωτικά ιστορικά πρόσωπα, Αγωνιστές του 1821, αλλά και πολλοί φιλέλληνες και Ευρωπαίοι που έπαιξαν ρόλο στην ελληνική ιστορία. Ο αριθμός αυτός συνεχώς θα αυξάνεται, καθώς στο SearchCulture.gr προστίθενται νέες συλλογές. Στόχος είναι να διασυνδεθούν στο ψηφιακό περιβάλλον όσα περισσότερα τεκμήρια αφορούν τις σημαντικές αυτές προσωπικότητες.

Κάθε εγγραφή προσώπου περιλαμβάνει τα βασικά βιογραφικά στοιχεία που το ταυτοποιούν, όπως την ημερομηνία, τον τόπο γέννησης και θανάτου του, και έχει εμπλουτιστεί και με τις βασικές ιδιότητες ή το επάγγελμα του προσώπου, από ένα Λεξιλόγιο Ιδιοτήτων που δημιουργήθηκε από το ΕΚΤ. Στο πλαισιο αυτό, αντλήθηκαν πληροφορίες και διασυνδέθηκαν οι εγγραφές με διαδεδομένες διαδικτυακές πηγές και αξιόπιστες βάσεις δεδομένων, όπως τη διεθνή βάση καθιερωμένων εγγραφών προσώπων Virtual International Authority Files (VIAF), τη Wikipedia, τη συλλογή Πανδέκτης: Θησαυρός Ελληνικής Ιστορίας & Πολιτισμού – Νεοελληνική Εικονιστική Προσωπογραφία του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, την Εθνική Πινακοθήκη, τη Βιβλιονέτ, το IMDb, τη Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη, το Αρχείο του Ινστιτούτου Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης (ΙΣΕΤ), το Αρχείο Κουνάδη, κ.ά. 

Ο Κατάλογος των Φυσικών Προσώπων φιλοξενείται στο Semantics.gr, την υποδομή διαχείρισης και δημοσίευσης λεξιλογίων και καταλόγων καθιερωμένων όρων του ΕΚΤ.  Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του είναι ότι τα δεδομένα του καταλόγου αυτού με ονόματα διακεκριμένων προσώπων δημοσιεύονται ως ανοικτά διασυνδεδεμένα δεδομένα (linked open data) και διατίθεντα μέσω web API. Eίναι δε ανοικτός προς επανάχρηση από οποιονδήποτε φορέα επιθυμεί να τον χρησιμοποιήσει για να εμπλουτίσει με τη σειρά του τις δικές του συλλογές.

Ψηφιακή επιμέλεια: μια σημαντική πτυχή ενός συσσωρευτή, που τον κάνει πιο χρηστοκεντρικό

Η ψηφιακή επιμέλεια, δηλαδή μια σειρά διαδικασιών κανονικοποίησης και εμπλουτισμού, είναι μέρος της στρατηγικής που αναπτύσσει κάθε συσσωρευτής μεγάλων δεδομένων για να αντιμετωπίσει το θέμα της ετερογένειας των μεταδεδομένων που συσσωρεύει. Με σκοπό να μπορεί να προσφέρει όλο και καλύτερες λειτουργίες αναζήτησης και πλοήγησης οριζόντια στα δεκάδες χιλιάδες τεκμήρια που αθροίζονται, η ομάδα επιστημόνων του ΕΚΤ έχει αρχίσει, εδώ και μια πενταετία, να επιμελείται το περιεχόμενο, εμπλουτίζοντας τα τεκμήρια με όρους από ελεγχόμενα λεξιλόγια τα οποία αναπτύσσει. Στο πλαίσιο αυτό εμπλουτίστηκε όλο το περιεχόμενο του SearchCulture.gr ως προς τους τύπους, τις ιστορικές περιόδους και τα θέματα και πρόσφατα ολοκληρώθηκε και μια σημαντική ροή εργασιών επιμέλειας στα πρόσωπα. 

Με τη χρήση του Καταλόγου Σημαντικών Προσώπων εμπλουτίστηκαν οι συλλογές του SearchCulture.gr ως προς τα πρόσωπα. Αρχικά εντοπίστηκε η σχετική πληροφορία στα μεταδεδομένα των φορέων: μερικοί φορείς περιγράφουν τον δημιουργό ή το συσχετιζόμενο πρόσωπο στον τίτλο του τεκμηρίου (πχ Μακέτα του Γιώργου Ανεμογιάννη για την παράσταση Μήδεια με την Μαρία Κάλλας), άλλοι παραθέτουν αυτή την πληροφορία στο πεδίο Συντελεστής ή Δημιουργός, ενώ άλλοι την έχουν βάλει στο Θέμα. Χρησιμοποιώντας το έξυπνο εργαλείο εμπλουτισμού του Semantics.gr, έγινε εξόρυξη της πληροφορίας αυτής από διάφορα πεδία της πρωτογενούς τεκμηρίωσης των φορέων και εμπλουτίστηκαν οι εγγραφές με διασυνδεδεμένη τεκμηρίωση από τον Κατάλογό. 

Στο πλαίσιο των εργασιών πραγματοποιήθηκαν 56.767 αντιστοιχίσεις προσώπων που εντοπίστηκαν στους τίτλους, 39.063 αντιστοιχίσεις προσώπων που εντοπίστηκαν στο πεδίο "Θεμα" και 141.578 αντιστοιχίσεις προσώπων που εντοπίστηκαν στο πεδίο "Δημιουργός". Συνολικά πάνω από 170.000 τεκμήρια εμπλουτίστηκαν με αναφορές στον Κατάλογο Προσώπων.

Διασφαλίστηκε έτσι η ενιαία απόδοση ενός φυσικού προσώπου οριζόντια στον συσσωρευτή, σε όλες τις συλλογές, ανεξάρτητα από τον τρόπο που το έχει αρχικά αποδώσει ο κάθε φορέας (π.χ. "Ρήγας Φεραίος", "Φεραίος", "Ρήγας Φερραίος", "Ρ. Φεραίος", "Feraios Rigas", "Ρήγας Βελεστινλής").  Επιπλέον, χάρη στη διαδικασία αυτή, διακρίνονται πρόσωπα που έχουν συνωνυμία. Μία αναζήτηση π.χ. για τον Λέοντα Μελά θα διακρίνει μεταξύ του διπλωμάτη του 20ου αιώνα και του πολιτικού και συγγραφέα του “Γεροστάθη” του 19ου αιώνα.

Το έργο

Το SearchCulture.gr είναι ο Εθνικός Συσσωρευτής Ψηφιακού Πολιτιστικού Περιεχομένου και ο διαπιστευμένος εθνικός συσσωρευτής για την ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη Europeana. Συλλέγει τα μεταδεδομένα και τις εικόνες προεπισκόπησης των ψηφιακών πολιτιστικών πόρων από τους ιστότοπους και τα αποθετήρια των φορέων που συμμετέχουν και τα δημοσιεύει εμπλουτισμένα στην Πύλη Αναζήτησης. H αναβάθμιση και επέκταση του συσσωρευτή SearchCulture.gr με νέες λειτουργικότητες, πραγματοποιείται από το ΕΚΤ στο πλαίσιο της πράξης “Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας: Υποδομή Συσσώρευσης, Τεκμηρίωσης και Διάθεσης Ψηφιακού Περιεχομένου με διασφάλιση διαλειτουργικότητας, μακροχρόνιας διατήρησης και ανοικτής πρόσβασης”. Η πράξη υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος “Μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα” (ΕΣΠΑ 2014-2020) και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση - Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και εθνικούς πόρους.