Η κοινότητα των τεχνών και το ΕΚΤ γιόρτασαν τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων συζητώντας για τη Χαρακτική

"Αναστοχασμός και επανεκκίνηση" ήταν το φετινό θέμα της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, καίριο ζήτημα για τον πολιτισμό στη μετα-πανδημική εποχή. Με αυτή την αφορμή, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) διοργάνωσε στις 18 Μαΐου μία ιδιαίτερη εκδήλωση, καλώντας μέλη της κοινότητας των τεχνών σε μια διαδικτυακή συζήτηση για την ιστορία της χαρακτικής, τους μεγάλους Έλληνες χαράκτες και την αξία της έρευνας με σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία, όπως είναι το SearchCulture.gr.

Ο τίτλος της συζήτησης ήταν  "Το SearchCulture.gr ως τόπος συνάντησης έργων τέχνης: Μια συζήτηση για την τέχνη της Χαρακτικής" και οι προσκεκλημένοι συνομιλητές μας ήταν ο χαράκτης και καθηγητής χαρακτικής της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ Μανόλης Γιανναδάκης και ο Γιάννης Μπόλης, ιστορικός τέχνης.

Οι τοποθετήσεις

Ανοίγοντας τη συζήτηση, η Διευθύντρια του ΕΚΤ Δρ Εύη Σαχίνη καλωσόρισε τους συμμετέχοντες λέγοντας ότι: «Δουλεύουμε εδώ και πάρα πολλά χρόνια για να δημιουργήσουμε αυτό που λέμε Ψηφιακό Δημόσιο Χώρο, για την πληροφορία η οποία έχει αξία, και βέβαια η τέχνη και η πολιτιστική πληροφορία εν γένει έχουν ιδιαίτερη σημασία. Προσπαθουμε να λειτουργήσουμε καταλυτικά, συνεργαζόμενοι με μουσεία και φορείς που παράγουν το ψηφιακό ή ψηφιοποιημένο περιεχόμενο το οποίο εμείς επεξεργαζόμαστε ώστε να είναι διαθέσιμο με τον πιο φιλικό προς τον χρήστη τρόπο αναζήτησης. Μας ενδιαφέρει να ενεργοποιήσουμε κοινότητες οι οποίες θα χρησιμοποιήσουν αυτό το υλικό και θα θέλαμε από αυτές τις κοινότητες ανατροφοδότηση, μια διαδικασία που έχουμε μάθει στο ΕΚΤ ότι είναι πολύ σημαντική».

Παρακολουθήστε την ομιλία της Διευθύντριας του ΕΚΤ στο κανάλι του οργανισμού στο YouTube

Για τη διαδικασία δημιουργίας του χαρακτικού έργου μίλησε ο χαράκτης Μανόλης Γιανναδάκης, ο οποίος εξήγησε ότι κάθε έργο χαρακτικής παίρνει την ονομασία του από το υλικό της επιφάνειας που χαράχτηκε, όπως για παράδειγμα ξυλογραφία, ή με βαθιά χάραξη πάνω σε μεταλλικές πλάκες, χαλκογραφία. Η χαρακτική εμφανίζεται στα τέλη του Μεσαίωνα, αλλά η μεγάλη άνοδος χρήσης της γίνεται με την ανακάλυψη της τυπογραφίας. Αφού μας μύησε στις διάφορες τεχνικές χάραξης, ξυλογραφία, λιθογραφία, οξυγραφία και άλλες, περιηγηθήκαμε στα έργα χαρακτικής που υπάρχουν στον εθνικό συσσωρευτή SearchCulture.gr, 5.514 έργα τα οποία χρονολογικά εκτείνονται από τον 15ο αιώνα μέχρι τον 21ο και περιλαμβάνουν, εκτός από έργα Ελλήνων και έργα των μεγάλων ξένων καλλιτεχνών όπως ο Ντύρερ, ο Γκόγια και ο Ρέμπραντ.

Παρακολουθήστε την ομιλία του Χαράκτη και Καθηγητή Χαρακτικής της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ Μανόλη Γιανναδάκη

Στη συνέχεια παρουσιάστηκε η νέα εικονική έκθεση στον συσσωρευτή “Η τέχνη της χαρακτικής στη νεότερη Ελλάδα” την οποία ανέλυσε με αφηγηματικότητα ο ιστορικός της τέχνης, Γιάννης Μπόλης, ο οποίος διηγήθηκε την ιστορία της χαρακτικής από την εύρεση της τυπογραφίας ως τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα.

Ο Γ. Μπόλης, ανέτρεξε στον ρόλο της χαρακτικής ως το πρώτο μέσο μαζικής αναπαραγωγής εικόνας, μας μίλησε για τον ρόλο των “χάρτινων εικόνων”, για την εποχή της Τουρκοκρατίας και για τη χαρακτική ως διδασκαλία στο Σχολείο των Τεχνών τον 19ο αιώνα. Μέχρι να αντικατασταθεί από τη φωτογραφία, η χαρακτική θεωρείται εφαρμοσμένη τέχνη, για την εικονογράφηση βιβλίων και εφημερίδων, με έντονο ειδησεογραφικό χαρακτήρα. Η αρχή της αυτονόμησης της χαρακτικής από τον χρηστικό της χαρακτήρα γίνεται στις αρχές του 20ου αιώνα με τον Λυκούργο Κογεβίνα, τον Μάρκο Ζαβιτζιάνο και τον Δημήτρη Γαλάνη να παίζουν καταλυτικό ρόλο ως θεμελιωτές της έντεχνης χαρακτικής στην Ελλάδα.

Παρακολουθήστε την ομιλία του Ιστορικού Τέχνης Γιάννη Μπόλη στο κανάλι του οργανισμού στο YouTube

O Γ. Μπόλης μίλησε επίσης για το εργαστήριο του Γιάννη Κεφαλληνού στην ΑΣΚΤ και για τον ρόλο που έπαιξε στην Κατοχή. Δημιουργήθηκαν παράνομα εργαστήρια χαρακτικής, τυπώθηκαν λευκώματα με πατριωτικό περιεχόμενο και αφίσες, ενώ οι φοιτητές του εργαστηρίου εντάχθηκαν στο ΕΑΜ. Είδαμε το έργο των μαθητών του Κεφαλληνού, των μετέπειτα μεγάλων χαρακτών όπως είναι ο Τάσσος, η Βάσω Κατράκη, ο Γιάννης Μόραλης,  ο Κώστας Γραμματόπουλος, ο Λάμπρος Ορφανός, ο Τηλέμαχος Κάνθος και άλλοι. Μείναμε στο έργο του Μόραλη και είδαμε εικονικά έργα όπως το “Αγάπη, Ελπίς” με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της χαρακτικής του με τις χαρακτηριστικές σχηματοποιημένες ανθρώπινες μορφές και με έντονο το στοιχείο της ελληνικότητας. Ο Γιάννης Μπόλης μίλησε με ιδιαίτερη αγάπη για το έργο του Τάσσου και της Κατράκη, οι οποίοι δημιουργούν χαρακτικά μεγάλων διαστάσεων και με έντονο κοινωνικό προβληματισμό, με αναφορές στον εμφύλιο, τη δικτατορία, τη βιοπάλη και τον ανθρώπινο μόχθο. Η έκθεση κλείνει με έργα της επόμενης γενιάς χαρακτών και ζωγράφων-χαρακτών, όπως ο Ψυχοπαίδης, ο Τέτσης, ο Αρφαράς κλπ.

Τον λόγο πήρε στη συνέχεια ο χαράκτης Μανόλης Γιανναδάκης, ο οποίος εξέφρασε την άποψη ότι η συσσώρευση μεγάλου όγκου τεκμηρίων στον εθνικό συσσωρευτή SearchCulture.gr επιτρέπει την ελεύθερη πρόσβαση και συστήνει έναν επαναπροσδιορισμό των έργων των “πατέρων” της χαρακτικής. Αναφέρθηκε στα μεγάλα ονόματα αυτά, αρχίζοντας με τον Ντύρερ, τον Ρέμπραντ και τον Γκόγια και συνεχίζοντας με τους μεγάλους μοντέρνους καλλιτέχνες που ενσωμάτωσαν τη χαρακτική στο λεξιλόγιό τους, όπως ο Ντωμιέ, ο Λωτρέκ, ο Πικάσο, Ματίς, Σαγκάλ, Νταλί και άλλοι. Με αυτούς τους καλλιτέχνες η χαρακτική διακηρύσσεται στις αρχές του 20ου αιώνα ως αυτόνομη τέχνη, με τη δική της εκφραστική δύναμη και λεξιλόγιο, το δικό της πεδίο εφαρμογής και τοn δικό της ανεξάρτητο χαρακτήρα, πέραν της ωφελιμιστικής της χρήσης.

Στη συνέχεια ο χαράκτης έδειξε το έργο σύγχρονων καλλιτεχνών, οι οποίοι διευρύνουν το πεδίο με τη χρήση της μεταξοτυπίας και της φωτογραφίας, ενώ πειραματίζονται με νέες τεχνικές, εμπλέκουν μικτά μέσα και άλλες μορφές τέχνης στο έργο τους και επεκτείνουν τα όρια της παραδοσιακής χαρακτικής σε νέες κατευθύνσεις. Με την ευκαιρία αυτή, κοιτάξαμε και το έργο των φοιτητών του εργαστηρίου Χαρακτικής του ομιλητή, μέσα από το Αποθετήριο του Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του ΑΠΘ, το οποίο υλοποίησε το ΕΚΤ το 2019.

Η εκδήλωση έκλεισε σε ένα ζεστό και φιλικό κλίμα με αναφορές στη σημασία της τεκμηρίωσης του εικαστικού έργου των νέων καλλιτεχνών ως παρακαταθήκη για το μέλλον, αλλά και ως τρόπου διάδοσης του έργου τους από νωρίς στην δημιουργική τους πορεία. Στη συζήτηση αναδείχτηκε η αξία της χρήσης ψηφιακών εργαλείων που διευκολύνουν την έρευνα στις ανθρωπιστικές επιστήμες, όπως είναι το SearchCulture.gr.

Για την ιστορία της τέχνης, ο Γιάννης Μπόλης επεσήμανε ότι η συνύπαρξη σε μια πύλη ενός τόσο μεγάλου όγκου τεκμηρίων από έναν σημαντικό αριθμό ιδρυμάτων, μουσείων και συλλογών, δίνει την ευκαιρία συνδυαστικών παρουσιάσεων και ανοίγει ερωτήματα για περαιτέρω μελέτη και έρευνα θεμάτων, όπως η επιρροή ενός καλλιτέχνη σε άλλους, η το πώς οδηγείται η χαρακτική στην αφαίρεση, τη μελέτη της εργογραφίας ενός καλλιτέχνη και πώς αναπτύσσεται διαχρονικά.

Ο Μανόλης Γιανναδάκης, από την πλευρά του, εξέφρασε ενθουσιασμό για την ψηφιακή διάθεση όλου αυτού του εποπτικού υλικού, απαραίτητου για τη διδασκαλία των τεχνών. Οι φοιτητές έχουν τη δυνατότητα να δουν έργα από τον 15ο ως τον 21ο αιώνα, εμπλουτίζοντας την οπτική τους παιδεία και διευρύνοντας την εκφραστική τους αναζήτηση, τα οποία είναι σημαντικοί στόχοι για ολοκληρωμένες εικαστικές σπουδές σε πανεπιστημιακό επίπεδο.

ΕΚΤ και κοινότητες ενδιαφέροντος

Από την πλευρά του ΕΚΤ, η θετική ανατροφοδότηση που λάβαμε για το SearchCulture.gr στην υπηρεσία της έρευνας και της εικαστικής σπουδής ήταν πολύ χρήσιμη, καθώς δόθηκε η ευκαιρία για επικοινωνία με την κοινότητα των τεχνών. Για την ομάδα του SearchCulture.gr, ο διάλογος με δημιουργικούς και εικαστικούς που αντιλαμβάνονται τόσο καλά τη σημασία της ανοικτότητας και της διάχυσης ψηφιακού περιεχομένου είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικός και ενισχύει την πεποίθηση ότι με συνεργασία και διάλογο με τις κοινότητες χρηστών το SearchCulture.gr μπορεί να γίνει ακόμα καλύτερο και πιο χρήσιμο.

Τα τεκμήρια που περιλαμβάνονται στη θεματική έκθεση “Η τέχνη της χαρακτικής στη νεότερη Ελλάδα” προέρχονται από τις συλλογές τέχνης των παρακάτω φορέων που συμμετέχουν στο δίκτυο του εθνικού συσσωρευτή πολιτιστικού περιεχομένου SearchCulture.gr: Δημοτική Πινακοθήκη Δήμου Αγρινίου, Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας - Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα, Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου, Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών (Ε.Π.Κε.Δ.), Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ, Κέντρο Σύγχρονης Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Ζωγραφικής- Μουσείο Φρυσίρα και Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (Καλλιτεχνικά αρχεία & Ψηφιακές συλλογές).

Η συνεύρεση όλων αυτών των συλλογών με έργα τέχνης εμπλουτίζει τον ψηφιακό δημόσιο χώρο με έναν ολοένα και αυξανόμενο όγκο αξιόπιστου πολιτιστικού περιεχομένου, ενισχύει την έρευνα στις ανθρωπιστικές επιστήμες, ενεργοποιεί τη διασύνδεση των κοινοτήτων ενδιαφέροντος με τους φορείς περιεχομένου και την εικαστική δημιουργία, ενώ βοηθά τους φορείς να μεγιστοποιήσουν την απήχηση των συλλογών τους στην Ελλάδα και, μέσω της Europeana, και διεθνώς.

Αν είστε φορέας με ψηφιακό πολιτιστικό περιεχόμενο και θέλετε να ενταχθείτε σε ένα ισχυρό δίκτυο φορέων πολιτισμού, δηλώστε ενδιαφέρον εδώ.

Η αναβάθμιση και επέκταση του SearchCulture.gr με νέες λειτουργικότητες, πραγματοποιείται από το ΕΚΤ στο πλαίσιο της πράξης “Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας: Υποδομή Συσσώρευσης, Τεκμηρίωσης και Διάθεσης Ψηφιακού Περιεχομένου με διασφάλιση διαλειτουργικότητας, μακροχρόνιας διατήρησης και ανοικτής πρόσβασης”. Η πράξη υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος “Μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα” (ΕΣΠΑ 2014-2020) και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση - Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και εθνικούς πόρους.