Η Ανοικτή Επιστήμη κερδίζει συνεχώς έδαφος στην Ευρώπη

Έχοντας ιδιαίτερα ενεργό ρόλο στη συζήτηση που διεξάγεται τα τελευταία χρόνια για την Ανοικτή Επιστήμη σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ερευνητική υποδομή OPERAS (Open Scholarly Communication in the European Research Area for Social Sciences and Humanities), στην οποία συμμετέχει το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), διοργάνωσε στις 2-4 Νοεμβρίου 2020 το διεθνές συνέδριο “Opening up Social Sciences and Humanities in Europe: From Promises to Reality", με αντικείμενο την εμπέδωση της Ανοικτής Επιστήμης στις Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες (ΑΚΕ).

Η Ανοικτή Επιστήμη κερδίζει συνεχώς έδαφος σε πολλές περιοχές του πλανήτη, ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δώσει πολύ μεγάλη σημασία στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Νέφους Ανοικτής Επιστήμης (EOSC: European Open Science Cloud), που θα λειτουργήσει ως πανευρωπαϊκή υποδομή για την Ανοικτή Επιστήμη. Από αυτή την προσπάθεια, όπως αναφέρεται και στη ιδρυτική διακήρυξη του EOSC, δεν πρέπει να απουσιάζει κανένας επιστημονικός κλάδος.

Σκοπός του συνεδρίου ήταν να φέρει σε επαφή διαφορετικούς δρώντες στην αλυσίδα παραγωγής και δημοσιοποίησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων, ώστε να συζητήσουν το παρόν και το μέλλον της επιστημονικής επικοινωνίας στις ΑΚΕ. Μεταξύ των συμμετεχόντων ήταν ερευνητές, εκδότες, υπεύθυνοι για τη διαμόρφωση πολιτικής, βιβλιοθηκονόμοι, εκπρόσωποι ερευνητικών υποδομών (DARIAH), καθώς και εκπρόσωποι έργων με στόχο τη δημιουργία ευρωπαϊκού ανοικτού νέφους για τις ΑΚΕ (SSHOC). Η ύπαρξη εκπροσώπων όλων των πλευρών που έχουν λόγο στην Ανοικτή Επιστήμη είχε ως αποτέλεσμα τη διεξαγωγή πολύ ενδιαφερουσών συνεδριών.

Στο συνέδριο εκφράστηκε για άλλη μια φορά από όλους τους δρώντες η δέσμευση για την πλήρη μετάβαση στη δημοσίευση με ανοικτή πρόσβαση όλων των επιστημονικών δημοσιεύσεων που θα προκύψουν από έρευνα χρηματοδοτούμενη από ευρωπαϊκούς πόρους, είτε αυτές είναι άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά είτε μονογραφίες, μια μορφή δημοσίευσης πολύ συχνή στις ΑΚΕ. Η συγκεκριμένη δέσμευση εκφράστηκε, εκτός από τα μέλη του OPERAS, τόσο από συμμετέχοντες στη συμμαχία cOAlition S, όσο και από τον Δρ. Κώστα Γληνό, επικεφαλή της Μονάδας Ανοικτής Επιστήμης (Unit for Open Science) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Υπενθυμίζουμε ότι η cOAlition S είναι μια συμμαχία που απαρτίζεται από χρηματοδότες και άλλους δρώντες στον ερευνητικό χώρο, οι οποίοι έχουν καταρτίσει το Plan S, ένα σχέδιο που παρουσιάζει τις αρχές που πρέπει να διέπουν την Ανοικτή Πρόσβαση στις επιστημονικές δημοσιεύσεις.

Ένα από τα σημαντικότερα θέματα του συνεδρίου ήταν τα επιχειρησιακά μοντέλα που θα επιλεγούν για τη δημοσίευση σε ανοικτή μορφή τόσο των επιστημονικών άρθρων όσο και των μονογραφιών. Όλοι οι συμμετέχοντες συμφώνησαν ότι δεν υπάρχει ένα ιδανικό μοντέλο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί καθολικά, αλλά κατά περίπτωση θα πρέπει να επιλέγεται το καταλληλότερο. Η σχετική συζήτηση βρίσκεται σε εξέλιξη και αναμένεται να έχει πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα στο κοντινό μέλλον.

Στο πλαίσιο του συνεδρίου, το ΕΚΤ ανέλαβε την οργάνωση της συνεδρίας με τίτλο “How to Join OPERAS”. Η συνεδρία είχε ως στόχο την προσέλκυση νέων μελών μέσω της ενημέρωσης για δράσεις του OPERAS, καθώς και μέσω της παρουσίασης της εμπειρίας υφιστάμενων μελών. Στο πρώτο μέρος ο Ηρακλής Κατσαλούλης παρουσίασε τους διαφορετικούς τύπους μελών που προβλέπονται, καθώς και τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα που προβλέπονται σε κάθε διαφορετικό τύπο συμμετοχής. Έμφαση δόθηκε επίσης στην παρουσίαση των Special Interest Groups (SIGs), τις ομάδες εκείνες που επεξεργάζονται εξειδικευμένα θέματα που ενδιαφέρουν τα μέλη του OPERAS και που τροφοδοτούν τη δράση του.

Στο δεύτερο μέρος (με συντονίστρια τη Μαρίνα Αγγελάκη) τον λόγο έλαβαν οι Milica Sevkusic (Centre for Evaluation in Education and Science, Serbia), Aysa Ekanger (The Arctic University of Norway), Delfim Leao (University of Coimbra) -μέλη του OPERAS- παρουσιάζοντας τις εμπειρίες από τη συμμετοχή τους. Και οι τρεις ομιλητές συμφώνησαν ότι η συμμετοχή τους στο δίκτυο OPERAS, τους έδωσε τη δυνατότητα όχι μόνο  να παρακολουθούν από κοντά αλλά και να συνδιαμορφώνουν το τοπίο της Ανοικτής Επιστήμης στην Ευρώπη, ενώ η προτροπή τους προς όλους όσους ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στο δίκτυο ήταν να μη διστάσουν να επιδιώξουν τη συμμετοχή τους.

Το Συνέδριο διοργανώθηκε στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού έργου OPERAS-P (OPERAS-Preparation) το οποίο χρηματοδοτείται από τον Ορίζοντα 2020, με συντονιστή το Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS). Αντικείμενο του έργου είναι η διεκπεραίωση των προπαρασκευαστικών εργασιών ενόψει της νέας υποψηφιότητας του δικτύου OPERAS για ένταξη στο δίκτυο υποδομών ESFRI (2020), και η προετοιμασία των φορέων και των υποδομών που αυτοί υποστηρίζουν για την υλοποίηση των προβλεπόμενων από το ESFRI αναβαθμίσεων, καθώς και η ανάπτυξη της ερευνητικής υποδομής OPERAS. Παράλληλα, προβλέπεται η διαμόρφωση του πλαισίου διακυβέρνησης μέσω της απόκτησης νομικής μορφής.

Το ΕΚΤ συμμετέχει στο έργο OPERAS-P ως εταίρος, με αντικείμενο τη δημιουργία ενός forum για τις κοινότητες χρηστών, ενώ έχει επίσης ενεργό συμμετοχή στις δράσεις ενημέρωσης