COVID-19: Ευρωπαϊκό μανιφέστο για την πρόσβαση στα δεδομένα της έρευνας

Περισσότερες από 2.000 υπογραφές φορέων και πολιτών έχουν συγκεντρωθεί μέχρι στιγμής στην ιστοσελίδα του Μανιφέστου σχετικά με την Έρευνα για την COVID-19 στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Manifesto for EU COVID-19 Research). Το κείμενο δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο και απαντά στο αίτημα για διευρυμένη πρόσβαση στα δεδομένα και τα αποτελέσματα της έρευνας για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Οι συντάκτες του προσδοκούν ότι θα υποστηριχτεί από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς που ωφελούνται από τη χρηματοδότηση της ΕΕ ή από άλλους χρηματοδότες έρευνας, καθώς και από ιδρύματα ή πολίτες που συμφωνούν με τις αρχές του.

Από την αρχή της πανδημίας έγινε αντιληπτό ότι η αντιμετώπισή της εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ταχύτητα αντίδρασης της επιστημονικής κοινότητας, καθώς και από την αποτελεσματικότητα αυτής της αντίδρασης. Σε αυτό το πλαίσιο, δόθηκε μεγάλη έμφαση στον έγκαιρο και χωρίς περιορισμούς διαμοιρασμό της επιστημονικής γνώσης, είτε με τη μορφή επιστημονικών δημοσιεύσεων είτε με τη μορφή ερευνητικών δεδομένων, λογισμικού που χρησιμοποιείται στην έρευνα, και άλλων διαδικασιών.

Σε αυτή την κατεύθυνση, δημιουργήθηκε στην Ευρώπη, ως αποτέλεσμα της συνεργασίας του Zenodo, του ελεύθερου αποθετηρίου αποθήκευσης και διαμοιρασμού δημοσιεύσεων, δεδομένων, λογισμικών, που υποστηρίζεται από το CERN με το OpenAIRE, την Ευρωπαϊκή Ερευνητική Υποδομή για την Ανοικτή Επιστήμη, η συλλογή COVID-19 Research Community στην οποία βρίσκονται δημοσιεύσεις, δεδομένα, λογισμικό, κ.ά. Στις ΗΠΑ αντίστοιχα έχει δημιουργηθεί η πλατφόρμα Covid-19 Open Research Dataset (CORD-19) στην οποία διατίθενται με Ανοικτή Πρόσβαση πάνω από 200.000 άρθρα σχετικά με την πανδημία, τα 100.000 περίπου με πλήρες κείμενο, δημοσιευμένα σε επιστημονικά περιοδικά ή σε μορφή προδημοσίευσης (preprint).

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από την πλευρά της, συναισθανόμενη την ανάγκη του έγκαιρου και χωρίς περιορισμούς διαμοιρασμού των επιστημονικών δεδομένων που σχετίζονται με την έρευνα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, δημοσίευσε το Μανιφέστο σχετικά με την Έρευνα για την COVID-19 στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιδίωξη όσων υποστηρίζουν τις αρχές που διατυπώνονται σε αυτό το κείμενο είναι να διευκολυνθεί όσο το δυνατόν περισσότερο η πρόσβαση στα ερευνητικά αποτελέσματα που σχετίζονται με την αντιμετώπιση της COVID-19, έτσι ώστε να μεγιστοποιηθεί η αξία τους για την κοινωνία.

Σε αυτή τη λογική, προτείνονται οι παρακάτω τρεις αρχές για τη διαχείριση των ερευνητικών δεδομένων που προκύπτουν από έργα τα οποία χρηματοδοτούνται με πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σχετίζονται με την πρόληψη, τον έλεγχο, τη θεραπεία και τον εμβολιασμό κατά της COVID-19:

• Τα ερευνητικά αποτελέσματα, με άμεσο ή όχι πρακτικό αντίκτυπο, πρέπει να έχουν δημόσιο χαρακτήρα και να γίνονται άμεσα και χωρίς καθυστέρηση προσβάσιμα μέσω των ήδη υπαρχουσών υποδομών.

• Οι επιστημονικές δημοσιεύσεις και τα ερευνητικά δεδομένα πρέπει να είναι διαθέσιμα με Ανοικτή Πρόσβαση χωρίς καθυστέρηση και ακολουθώντας τις αρχές FAIR, μέσω δημόσιων αποθετηρίων, δίνοντας το δικαίωμα σε άλλους ερευνητές να «χτίσουν» πάνω σε αυτή τη δουλειά. Επίσης, πρέπει να παρέχεται ελεύθερα η πρόσβαση στα εργαλεία που χρειάζονται για τον έλεγχο και την επικύρωση των ερευνητικών αποτελεσμάτων. Τα αρχικά FAIR αναφέρονται στις τέσσερις βασικές αρχές που πρέπει να τηρούν οι επιστημονικές δημοσιεύσεις και τα ερευνητικά αρχεία σε ένα ερευνητικό οικοσύστημα Ανοικτής Επιστήμης ώστε να είναι: ευρέσιμα (findable), προσβάσιμα (accessible), διαλειτουργικά (interoperable) και επαναχρησιμοποιήσιμα (reusable).

• Σε περιπτώσεις που είναι δυνατό, να αποδίδονται για περιορισμένο χρόνο, άδειες μη αποκλειστικής χρήσης, χωρίς εισφορές για πνευματική ιδιοκτησία. Αυτές οι άδειες, που θα αφορούν τη χρήση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, θα δίνονται με την προϋπόθεσή ότι οι κάτοχοί τους δεσμεύονται να διανείμουν γρήγορα και ευρέως τα αποτελέσματα που θα προκύπτουν με δίκαιες και λογικές συνθήκες με σκοπό την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Από τον αριθμό των υπογραφών στο Μανιφέστο καταδεικνύεται ο βαθμός δέσμευσης ερευνητών και φορέων χάραξης πολιτικής, αλλά και η εγρήγορση της κοινωνίας των πολιτών για την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων στη μάχη κατά της πανδημίας. Όποιος ενστερνίζεται τις αρχές του μανιφέστου μπορεί να υπογράψει, είτε ως μεμονωμένο άτομο είτε εκπροσωπώντας κάποιον φορέα εδώ.