Τα Σεμινάρια του ιστορικού Σπύρου Ι. Ασδραχά είναι πλέον διαθέσιμα σε ψηφιακή μορφή στο αποθετήριο Ήλιος του ΕΙΕ

Ένας χρόνος συμπληρώνεται από την απώλεια του σπουδαίου Έλληνα ιστορικού Σπύρου Ι. Ασδραχά. Ο Σπ. Ασδραχάς, μέλος της οικογένειας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ), ασχολήθηκε με το ερευνητικό πεδίο της οικονομικής ιστορίας και άφησε το αποτύπωμα του στην εγχώρια και διεθνή επιστημονική κοινότητα μελετώντας τομείς της οικονομικής και κοινωνικής δομής της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων. Απασχολήθηκε ως ερευνητής στο ΕΙΕ, αρχικά ως συνεργάτης του αείμνηστου Κ.Θ. Δημαρά και στη συνέχεια ως διευθυντής ερευνών του Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών του ΕΙΕ.

Ξεχωριστή σημασία και επιστημονικό αντίκτυπο είχαν τα περίφημα «Σεμινάρια Ασδραχά», που λάμβαναν χώρα στο ΕΙΕ από το 1994 μέχρι και το 2007. Τιμώντας την μνήμη του σπουδαίου Έλληνα ιστορικού, συνεργάτες του ΕΙΕ μετέτρεψαν το σωζόμενο αναλογικό ηχητικό υλικό του κύκλου των πολυετών σεμιναριακών διαλέξεων του Σπ. Ασδραχά σε ψηφιακό και το μεταφόρτωσαν στο αποθετήριο Ήλιος. Με αυτό τον τρόπο ένα διαβαθμισμένο επιστημονικά κοινό που προέρχεται από τον τομέα των Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Σπουδών (ΑΚΕ) μπορεί να αποκτήσει πρόσβαση σε ηχητικό υλικό 218 διαλέξεων, συνολικής διάρκειας 500 ωρών!

Τα «Σεμινάρια Ασδραχά» ξεκίνησαν τον Ιανουάριο του 1994 και σταμάτησαν τον Μάιο του 2007. Ακολουθούσαν τη χρονική λογική του ακαδημαϊκού έτους και λάμβαναν χώρα κάθε Τρίτη 19:00 – 21:00 μ.μ. στην αίθουσα συνεδριάσεων του τότε Κέντρου Νεολληνικών Ερευνών του ΕΙΕ (ΚΝΕ/ΕΙΕ). Οι σεμιναριακές αυτές συναντήσεις  ήταν ανοιχτές και τις παρακολουθούσε ένα διαβαθμισμένο επιστημονικά κοινό από πτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές ανθρωπιστικών σπουδών μέχρι δόκιμους ερευνητές και ώριμους ιστορικούς.

Μολονότι η γενική θεματική οριοθέτηση των Σεμιναρίων, όπως την είχε ορίσει ο Σπ. Ασδραχάς, θα περιστρεφόταν γύρω από ζητήματα οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας του υπόδουλου ελληνισμού από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα, εντούτοις στην πράξη η θεματική που κάλυψαν τα σεμινάρια ήταν πολύ πλουσιότερη και ευρύτερη του προκαθορισμένου και συχνά ξεστράτιζε σε παράπλευρες επιστημονικές ατραπούς. Συμβατικά, με την έναρξη του ετήσιου σεμιναριακού κύκλου οριζόταν από τον Σπ. Ασδραχά το πεδίο μέσα στο οποίο θα κινούνταν τα μαθήματα δίχως όμως αναλυτικό πρόγραμμα. Έτσι, το επόμενο θέμα του σεμιναρίου ήταν σχεδόν πάντα άγνωστο, κάτι σαν έκπληξη, προκαλώντας πνευματική διέγερση για το νέο διανοητικό ξάφνιασμα που προετοίμαζε ο δάσκαλος.

Τούτο άφηνε περιθώριο στον Σπ. Ασδραχά να επιλέξει και να προσαρμόσει την παρουσίασή του ανάλογα με την έμπνευση, τις τρέχουσες ιστορικές αναζητήσεις του ή την συγκυρία, καλή ή κακή: Η πρόσφατη κυκλοφορία ενός βιβλίου, όχι πάντα ιστορικού αλλά για το οποίο πίστευε ότι αποτελεί έναυσμα για ιστορικού ή κοινωνιολογικού τύπου προσεγγίσεις και προβολές, όπως λ.χ. το βιβλίο του Ρόμολο Γκαλιμπέρτι: Τα τρύπια άρβυλα, ή το βιβλίο της Βίργκως Βασιλείου: Ένα κλωνάρι ανθισμένο ρείκι, είναι κάποια εντυπωσιακά παραδείγματα. Αντίστοιχα, και η κακή επικαιρότητα: Ο θάνατος του Φίλιππου Ηλιού τον Μάρτιο του 2004 αποτέλεσε στο αμέσως επόμενο σεμινάριο την post mortem αναφορά του Σπ. Ασδραχά στον άνθρωπο και το έργο του. Άλλες φορές το μάθημα ήταν πιο παραδοσιακό. Σε κάθε περίπτωση ο Σπ. Ασδραχάς οργάνωνε έτσι το μάθημά του, ώστε στο τέλος να προκαλείται μεγάλη και ουσιαστική συζήτηση με το ακροατήριό του.

Με την έναρξη των επιστημονικών αυτών συνευρέσεων θεωρήθηκε σκόπιμο να ηχογραφούνται τα μαθήματα, έργο που ανέλαβε ανελλιπώς μεν ερασιτεχνικά δε, με ένα απλό κασετόφωνο, η «συντονίστρια» του Σεμιναρίου Ευτυχία Δ. Λιάτα. Έτσι, διεσώθη μεν όλος ο κύκλος των πολυετών σεμιναριακών μαθημάτων του Σπ. Ασδραχά - συνολικής διάρκειας 500 περίπου ωρών - αλλά όχι πάντα στην επιθυμητή ποιότητα ήχου. Χάρη στις ηχογραφήσεις αυτές στάθηκε δυνατή η επιλεκτική απομαγνητοφώνηση μιας θεματικής, από την οποία προέκυψε η έκδοση του ΚΝΕ/ΕΙΕ, το 2007, του βιβλίου Σπ. Ασδραχάς, Βίωση και καταγραφή του οικονομικού. Η μαρτυρία της απομνημόνευσης.

Στο μεταξύ, στη σκέψη και στις συζητήσεις κάποιων από τους πιο «πιστούς μαθητές» του Σεμιναρίου προέβαλε η ανάγκη να μεταγραφούν οι κασέτες σε κάποιου τύπου ψηφιακή μορφή, κάτι που ο ίδιος ο Σπ. Ασδραχάς εκφρασμένα το επιθυμούσε πολύ. Δεν στάθηκε δυνατόν να του γνωστοποιηθεί ότι η διαδικασία θα έμπαινε σε εφαρμογή πολύ σύντομα. Έτσι, μόνο μετά τον θάνατό του στις 11 Δεκέμβρη του 2017 κατέστη δυνατή η υλοποίηση του έργου αυτού.

Τη διαδικασία της μετατροπής του αναλογικού ηχητικού υλικού σε ψηφιακό, εργασία χρονοβόρα αλλά καθοριστική για την διάσωση των ιστορικών αυτών ντοκουμέντων ανέλαβε και πραγματοποίησε εθελοντικά ο Δημήτρης Τ. Σκλαβενίτης στο διάστημα Μαρτίου-Οκτωβρίου 2018. Η τεχνική επεξεργασία και η ανάρτηση του υλικού οφείλεται στους τεχνικούς συνεργάτες του Ιδρύματος, Παναγιώτη Θανόπουλο και Αγγελική Βόσσου.

Η ζωή και το έργο του Σπύρου Ι. Ασδραχά

Ο Σπ. Ασδραχάς, ένας από τους μεγαλύτερους ιστορικούς της χώρας μας, γενήθηκε στο Aργοστόλι της Κεφαλονιάς, το 1933, μεγάλωσε στη Λευκάδα, τελειώνοντας το δημοτικό και το γυμνάσιο και στη συνέχεια μετέβη στην Αθήνα για να σπουδάσει. Φοίτησε στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, από όπου έλαβε το πτυχίο του, το 1960. Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι με υποτροφία από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ). Το 1972 έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα στην οικονομική και κοινωνική ιστορία και τo 1976 έλαβε το Diplôme της EPHE. Μεταξύ άλλων, ο Σπ. Ασδραχάς, απασχολήθηκε ως ερευνητής στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ), ως συνεργάτης του Κ. Θ. Δημαρά και ως διευθυντής ερευνών στο Κέντρο Νεοελληνικών Σπουδών του ΕΙΕ, όπου διηύθυνε το πρόγραμμα κοινωνικής και οικονομικής ιστορίας, ενώ το διάστημα 1994–2007 διοργάνωσε τα σεμινάρια του Κέντρου Nεοελληνικών Ερευνών του ΕIE, στα οποία και συμμετείχε.

Ο Σπ. Ασδραχάς αρθρογράφησε σε διάφορα επιστημονικά περιοδικά και επετηρίδες, όπως τα Études Balkaniques, Südost-Forschungen, Cahiers de la Méditerranée, Ο Ερανιστής, Tα Ιστορικά, Μνήμων κ.α. Επίσης, δημοσίευε συχνά σε μη επιστημονικά έντυπα, όπως εφημερίδες (Η Αυγή, Η Καθημερινή) και σε περιοδικά πολιτικά, λογοτεχνικά ή ευρύτερου ιστορικού και πολιτισμικού ενδιαφέροντος (Αιτωλικά Γράμματα, Κερκυραϊκά Χρονικά, Λευκαδίτικες Σελίδες, Επιθεώρηση Τέχνης, Ο Πολίτης), λαμβάνοντας μέρος και σε συζητήσεις γύρω από τα κατά καιρούς προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας.

Ο Σπ. Ασδραχάς υπήρξε από τους ανανεωτές της ιστορικής επιστήμης στην μεταπολεμική Ελλάδα. Την πρώτη περίοδο της επιστημονικής ενασχόλησής του (1954-1965) ενδιαφέρθηκε για το φαινόμενο του κλεφταρματωλισμού, μελετώντας τα αρχεία της Λευκάδας. Διακρίθηκε ως σχολιαστής των Απομνημονευμάτων του Στρατηγού Μακρυγιάννη. Επιπλέον, επιμελήθηκε και σχολίασε την ανέκδοτη Ιστορία της Ιονίου Ακαδημίας του Γεωργίου Τυπάλδου-Ιακωβάτου. Ξεχώρισε ως ερευνητής της οικονομικής ιστορίας της Μονής του Αγίου Ιωάννη της Πάτμου και, κυρίως, ως μελετητής και αναλυτής της οικονομικής δομής των Βαλκανικών χωρών, των μηχανισμών του οικονομικού και κοινωνικού βίου της Τουρκοκρατίας και της ελληνικής οικονομικής ιστορίας από τον 14ο έως και τον 19ο αιώνα. Ενδιαφέρθηκε, επίσης, για την τοπική ιστορία των Επτανήσων, τον φεουδαλισμό στην Κέρκυρα, την Ενετοκρατία και την ιστορία της Ακαρνανίας.

Σημείο αναφοράς στο έργο του Σπ. Ασχδραχά υπήρξε η «ιστορία των αφανών», η έρευνα και ανάδειξη της ιστορίας των ταπεινών, απλών ανθρώπων και των ομάδων που δεν βρίσκονταν στην κορυφή της κοινωνικής και οικονομικής πυραμίδας. Όπως είχε δηλώσει, σε συνέντευξή του, στους Βαγγέλη Καραμανωλάκη και Άννα Ματθαίου το 2014: «Προσωπικά, ποτέ δεν θέλησα να ασχοληθώ με τις μεγάλες προσωπικότητες —βασιλιάδες, μεγάλους πολιτικούς, μεγάλους οικονομικούς συντελεστές— αλλά με κείνους που επιτρέπουν την ανάδειξη αυτών των μεγάλων. Πρόκειται για τα άφωνα πρόσωπα της Ιστορίας, τα οποία, μέσα από τις διαδρομές του επαναστατικού, άρα απελευθερωτικού, κινήματος απέκτησαν ταξική αυτοσυνειδησία».

Μέρος του πλούσιου συγγραφικού έργου του Σπ. Ασδραχά είναι διαθέσιμο στη ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ. Ταυτόχρονα, όποιος επιθυμεί, μπορεί να αναζητήσει ερευνητικά άρθρα, βιβλιοκριτικές και βιβλία του Έλληνα ιστορικού, στη διαδικτυακή πύλη openarchives.gr.