Νέα μελέτη από την οικονομολόγο M. Mazzucato για τo μέλλον της έρευνας και της καινοτομίας στην ΕΕ

Μια νέα μελέτη-οδηγός με τίτλο «Mission-Oriented Research and Innovation in the European Union, a problem-solving approach to fuel innovation-led growth» δημοσιεύθηκε από τη Mariana Mazzucato, Καθηγήτρια και Οικονομολόγο διεθνούς φήμης, με τη στήριξη της Γενικής Διεύθυνσης Έρευνας και Καινοτομίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τον Φεβρουάριο 2018, με σκοπό να επισημάνει την ανάγκη θέσπισης ξεκάθαρων στόχων από την Ευρώπη στα θέματα έρευνας και καινοτομίας και του τρόπου που θα μπορούσαν να επιτευχθούν. Η μελέτη αυτή ουσιαστικά φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως ένας οδηγός στρατηγικής ώστε να προάγεται η οικονομική ανάπτυξη και η κοινωνική ευημερία για μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Ευρώπης, με τη συμβολή της επιστήμης και της καινοτομίας.

Η μελέτη πραγματοποιήθηκε μετά από αίτημα του Επιτρόπου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Έρευνα, Επιστήμη και Καινοτομία, Carlos Moedas, για τη δημιουργία συγκεκριμένων προτάσεων στρατηγικής για τα μελλοντικά Ευρωπαϊκά Προγράμματα Έρευνας και Καινοτομίας. Ακολουθούν κάποιες ενδιαφέρουσες επισημάνσεις.   

Σύμφωνα με τη μελέτη, η έννοια του οραματισμού, που αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1960 με την αποστολή του ανθρώπου στη Σελήνη, δύναται να προάγει την ενότητα των Ευρωπαίων πολιτών στα θέματα της επιστήμης και της καινοτομίας. Χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της εκστρατείας στη Σελήνη, η Μ. Mazzucato τονίζει τη σημασία των υψηλών στόχων που θέτονται με σαφήνεια, όπως για παράδειγμα το διατύπωσε το 1961 ο πρόεδρος των ΗΠΑ, J.F. Kennedy, με την επιχείρηση «Apollo» για την αποστολή ενός Αμερικάνου στη Σελήνη, με προθεσμία το τέλος της δεκαετίας του 1960.

Η επιχείρηση απαιτούσε μεγάλες επενδύσεις και καινοτομία όχι μόνο στην αεροναυπηγική, αλλά και σε άλλους κλάδους (τροφίμων, φαρμακευτικούς, πρώτων υλών, βιολογίας, γεωλογίας, ηλεκτρονικών, επικοινωνιών, κ.α.). Ενέπνευσε πολλά παιδιά να ονειρεύονται να γίνουν αστροναύτες, με αποτέλεσμα ανάλογες αλλαγές στους οδηγούς μαθημάτων και σπουδών σε σχολεία και πανεπιστήμια, οδήγησε στη συνεργασία επιστημόνων από διαφορετικές ειδικότητες και τομείς για την επίλυση απαιτητικών προβλημάτων, κληροδότησε πολλές καινοτομίες στην ανθρωπότητα (όπως π.χ. το μικροτσίπ, που επέτρεψε τη μαζική παραγωγή υπολογιστών) και εν τέλει επέφερε εξαιρετικές αλλαγές στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων στη Γη.

Η επιχείρηση «Apollo» ήταν ιδιαίτερα φιλόδοξη και η Ευρώπη μπορεί να διδαχθεί πολλά για τη σημασία του ορισμού ξεκάθαρων στόχων και την άμεση σύνδεση τους με την κοινωνική ευημερία. Η Mazzucato θεωρεί ότι ενώ οι τεχνολογικοί στόχοι ειναι απαραίτητοι για έναν φορέα καινοτομίας όπως π.χ. τη NASA, σε ευρωπαϊκό επίπεδο ειναι απαραίτητο ο στόχος να έχει άμεση σχέση με την κοινωνία, η εκάστοτε επιχείρηση ή η επίτευξη συγκεριμένων στόχων να έχουν άμεσο κοινωνικό αντίκτυπο στις ζωές των Ευρωπαίων.

Η Μ. Mazzucato θεωρεί εξαιρετικά σημαντική τη θέσπιση στόχων σε τέτοιες θεματικές περιοχές, ώστε να δημιουργείται η μέγιστη προστιθέμενη αξία στις ζωές των Ευρωπαίων πολιτών. Κάθε στόχος που υλοποιείται θα πρέπει να επιδρά θετικά, στη βελτίωση της υγείας, για παράδειγμα, της διατροφής, του περιβάλλοντος των πολιτών, του μεταναστευτικού προβλήματος, κτλ. Επισημαίνει επίσης, ότι η επιστήμη και η καινοτομία οφείλουν να προάγουν την κοινωνική ευημερία.

Ταυτόχρονα, θέτει και το ερωτημα γιατί, παραδείγματος χάριν. ενώ ήταν εφικτό να πραγματοποιηθεί ένας τοσο δύσκολος στόχος, δηλαδή να προσγειωθεί ο άνθρωπος στη Σελήνη, είναι τόσο δύσκολο να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά με τη χρήση της τεχνολογίας και της καινοτομίας, κοινωνικά προβλήματα του πλανήτη μας, όπως η πείνα, ο αναφαλβητισμός, κλπ. Η Μ. Mazzucato συμπεραίνει ότι η απάντηση-κλειδί βρίσκεται στη θέσπιση από την αρχή ξεκάθαρων στρατηγικών στόχων συνδεδεμένων με την κοινωνία και τα προβλήματά της, στη συνεργασία των διαφόρων επιστημών για την επίλυση των προβλημάτων, αλλά και στις στοχευμένες κινήσεις για την προώθηση της καινοτομίας προς αυτές τις κατευθύνσεις.

Στρατηγική Έρευνας και Ανάπτυξης

Η θέσπιση στόχων που έχουν βαρύτητα για την κοινωνία και προάγουν την καινοτομία σε διάφορους τομείς επιστημών αποτελεί μια περίπλοκη και επίπονη διαδικασία. Σύμφωνα με τη Μ. Mazzucato, θα πρέπει η στρατηγική έρευνας και ανάπτυξης –σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο- να ικανοποιεί τα παρακάτω κριτήρια:

1. Σαφείς και εμπνευσμένοι στόχοι με ευρύ κοινωνικό αντίκτυπο
Καθώς οι σχετικές ενέργειες θα πρέπει να έχουν την αποδοχή αλλα και τη δέσμευση του κοινού, ειναι απαραίτητο τα αποτελέσματα να έχουν αντίκτυπο στην καθημερινότητά τους. Θα πρέπει να εμπνέουν μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού των κρατών-μελών και να εξασφαλίζουν την ενεργό συμμετοχή τους στη διαδικασία. 

2. Ξεκάθαρη κατεύθυνση: στοχευμένοι, μετρήσιμοι και χρονικά προσδιορισμένοι στόχοι
Είναι σημαντικό να ειναι ποσοτικά μετρήσιμοι και χρονικά προσδιορισμένοι για να μπορέσουν να αξιολογηθούν ως επιτυχείς ή όχι, ή/και να μετράται σε τακτά χρονικά διαστήματα η πορεία προς την επιτυχία.

3. Φιλόδοξες αλλά ρεαλιστικές δράσεις σε τομείς έρευνας και ανάπτυξης
Οι στόχοι πρέπει να ειναι φιλόδοξοι ώστε να επιχειρούνται καινοτομίες που διαφορετικά η ανθρωπότητα δεν θα τολμούσε, στο πλαίσιο του εφικτού, και δεδομένου του χρονικού περιορισμού, χρησιμοποιώντας ολόκληρη την αλυσίδα καινοτομίας.

4. Πολυεπίπεδη συνεργασία μεταξύ διαφόρων τομέων των επιστημών και φορέων καινοτομίας
Για την υλοποίηση ενός στόχου θα πρέπει να αξιοποιούνται οι δυνάμεις διαφορετικών επιστημών σε συνδυασμό και συμπληρωματικά, από διαφορετικούς κλάδους (μεταφορών, υγείας, υπηρεσιών, διατροφής κ.λπ.), αλλά και από διαφορετικού τύπου φορείς καινοτομίας και στρατηγικού ενδιαφέροντος (ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, ΜΚΟ, κ.λπ.).

5. Πολλαπλές λύσεις από κάτω προς τα πάνω
Ο στόχος δεν θα πρέπει να επιτυγχάνεται μέσα από μια μοναδική διαδρομή ή με μια συγκεκριμένη τεχνολογία, αλλά θα πρέπει να γίνονται προσπαθειες προσέγγισης και επίλυσης από διαφορετικές διόδους.

Επιπρόσθετα, η Μ. Mazzucato στην μελέτη της υπογραμμίζει τη σημασία της ενεργούς ανάμειξης και συμβολής των πολιτών στους στόχους. Το ποσοστό της ανάμειξης μπορεί να διαφέρει, ανάλογα με τη φύση του εκάστοτε στόχου, παραμένει όμως απαραίτητη η συμμετοχή του κοινού για την αποφυγή πλήρως τεχνοκρατικών λύσεων αλλά και για να διατηρηθεί ο πλουραλισμός.

Στο πλαίσιο της συμμετοχής του κοινού στη διαδικασία επιλογής επιτευγμάτων καινοτομίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δημιουργήσει και ενθαρρύνει τη συμπλήρωση ενός ερωτηματολογίου από τους πολίτες που έχουν διαβάσει τη μελέτη και επιθυμούν να καταχωρήσουν τα σχόλιά αλλά και να αξιολογήσουν τα κριτήρια επιλογής. Το ερωτηματολόγιο είναι ανοικτό προς όλους τους Ευρωπαίους πολίτες έως την Τρίτη 3 Απριλίου 2018.

Να σημειωθεί ότι η νέα προσέγγιση της Μ. Mazzucato, όπως παρουσιάζεται στην εν λόγω μελέτη, δύναται να ενισχύσει τον αντίκτυπο και την αναγνωρισιμότητα των πρωτοβουλιών του Προγράμματος «Μελλοντικές και Αναδυόμενες Τεχνολογίας (FET)» του Ορίζοντα 2020, του οποίου το ΕΚΤ αποτελεί Εθνικό Σημείο Επαφής, και συγκεκριμένα τη δράση FET Flagships που καλύπτει επιστημονικούς τομείς, όπως είναι η κατανόηση του ανθρώπινου εγκεφάλου, η ανάπτυξη νέων υλικών όπως το γραφένιο, οι κβαντικές Τεχνολογίες, κ.λπ.