Η «Ιστορία του μέλλοντος», ένα βιβλίο που συνδυάζει την ιστορική μελέτη με την τέρψη του φανταστικού, στην πλατφόρμα Open Book Press

Σε μια σειρά από ερωτήματα που αφορούν την ιστορία που κρύβει το μέλλον, απαντά το βιβλίο "Ιστορία του Μέλλοντος: Πώς ο εικοστός αιώνας φαντάστηκε έναν «άλλο κόσμο»". Το νέο αυτό βιβλίο της Ιωάννας Λαλιώτου που κυκλοφόρησε σε ηλεκτρονική μορφή μέσω της υπηρεσίας Open Book Press του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ), αποτελεί προϊόν εκδοτικής συνεργασίας δύο φορέων: της Εταιρείας Μελέτης της Ιστοριογραφίας και της θεωρίας της Ιστορίας (ΕΜΙΘΙ) - Ιστορείν και του ΕΚΤ. Στο πλαίσιο της συνεργασίας των δύο φορέων, το ΕΚΤ παρείχε τις υποδομές για την ηλεκτρονική έκδοση του βιβλίου και η ΕΜΙΘΙ - Ιστορείν είχε την επιστημονική επιμέλεια του περιεχομένου.

Tα ερωτήματα που οδήγησαν τη συγγραφέα στην εκπόνηση αυτής της μελέτης αφορούσαν αρχικά την ιστορία που έχει το μέλλον. Τί ρόλο έπαιξε το μέλλον στη σκέψη, στη φαντασία και στα βιώματα των ανθρώπων του εικοστού αιώνα; Μπορούμε να ανασυνθέσουμε την ιστορία του μέλλοντος στο παρελθόν; Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις μεθόδους της πολιτισμικής ιστορίας με σκοπό να διερευνήσουμε πώς διαμορφώθηκαν οι ιδέες, οι εικόνες και τα συναισθήματα των ανθρώπων για το μέλλον, ιδίως κατά τη διάρκεια του πρώιμου εικοστού αιώνα και στο πλαίσιο των συγκεκριμένων πολιτισμικών πρακτικών και των διανοητικών εγχειρημάτων της εποχής εκείνης; Πώς άλλαξε το «μέλλον» στο παρελθόν και πώς συνδέονταν οι μετασχηματισμοί του με ευρύτερες κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές εξελίξεις; Και αντίστροφα, πώς επηρέασαν οι μετασχηματισμοί του «μέλλοντος» την ιστορία του παρελθόντος;

Το βιβλίο της Ι. Λαλιώτου που απαντά στις παραπάνω "αναζητήσεις", αποτελείται από 3 ενότητες και απευθύνεται σε εκείνους που αγαπούν την επιστημονική φαντασία, τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο του φανταστικού, αλλά και στους φίλους των αναγνωσμάτων που πραγματεύονται την ιδέα των παράλληλων κόσμων και της διαπλοκής του μέλλοντος, τόσο με το παρόν όσο και με το παρελθόν.

Στην πρώτη ενότητα, με τίτλο «Σχεδιαστικές αρχές», περιλαμβάνονται δύο κεφάλαια που αφορούν την ιστορία και εστιάζουν στην περίοδο του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου και του Μεσοπολέμου. Σε αυτά διερευνώνται συγκεκριμένες πτυχές του σχεδιασμού του μέλλοντος στη διανόηση και στην πολιτισμική παραγωγή, με στόχο να αναδειχτούν δύο κεντρικές σχεδιαστικές αρχές της αρχιτεκτονικής της προσδοκίας στη συγκεκριμένη περίοδο: η έννοια της ένθετης χρονικότητας και η έννοια της κοινότητας.

Το πρώτο κεφάλαιο εξετάζει κατά βάση την περίπτωση του Λιούις Μάμφορντ και παρακολουθεί τον τρόπο με τον οποίο εκφράστηκαν ορισμένα στοιχεία της προσέγγισής του σε εμβληματικά πολιτισμικά συμβάντα, όπως η Παγκόσμια Έκθεση της Νέας Υόρκης του 1939 που είχε θέμα «Χτίζοντας τον κόσμο του αύριο». Το δεύτερο κεφάλαιο της ενότητας εξετάζει την έννοια της παγκόσμιας κοινότητας, όπως την περιέγραφαν σε κείμενα και σε ταινίες που εξέφρασαν τον αντιπολεμικό κριτικό λόγο των πρώτων δεκαετιών του εικοστού αιώνα. 

Στη δεύτερη ενότητα, με τίτλο «Εικόνες», περιλαμβάνονται δύο κεφάλαια που αφορούν επίσης την ιστορία και αναφέρονται στη διαμόρφωση του ετεροτοπικού φαντασιακού, εστιάζοντας κυρίως στην κινηματογραφική παραγωγή της μεσοπολεμικής περιόδου.

Το πρώτο κεφάλαιο της ενότητας μελετά εικόνες της διαπλανητικότητας, όπως αποτυπώθηκαν στη σκέψη του Αμερικανού φυσικού Ρόμπερτ Χ. Γκόνταρντ (1882-1945), του εισηγητή της ιδέας της πυραυλικής εκτόξευσης, αλλά και σε δύο πολύ σημαντικές ταινίες που εισήγαγαν το θέμα του διαπλανητικού ταξιδιού στον χώρο της επιστημονικής φαντασίας: την ταινία του Φριτς Λανγκ, Γυναίκα στο φεγγάρι (Frau im Mond, 1929) και τη σοβιετική ταινία Αελίτα, η βασίλισσα του Άρη (1924). 

Το δεύτερο κεφάλαιο της ενότητας αφορά τα κινηματογραφικά οικοτοπία του Μεσοπολέμου. Εδώ, αναλύονται ταινίες που αναφέρονταν στο ζήτημα των ορίων του γνωστού μας κόσμου, είτε αφορούσε την οριακότητα συγκεκριμένων απόκοσμων φυσικών τοπίων, είτε αφορούσε τα γεωγραφικά και τα ιστορικά όρια των δυτικών αυτοκρατοριών. 

Η τρίτη ενότητα, με τίτλο «Εννοήσεις», περιλαμβάνει δύο κεφάλαια για την πολιτισμική θεωρία και κριτική της εποχής μας. Το πρώτο κεφάλαιο εστιάζει σε νέες προσεγγίσεις της έννοιας και του φαινομένου του κοσμοπολιτισμού στον χώρο της πολιτισμικής θεωρίας κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε προσεγγίσεις που αναπτύχθηκαν στο πεδίο των μεταποικιακών σπουδών. Tο δεύτερο κεφάλαιο αφορά τη σχέση μεταξύ της κριτικής στον ανθρωποκεντρισμό και των σύγχρονων μετατοπίσεων του ιστοριογραφικού παραδείγματος της παγκόσμιας ιστορίας. 

Η συγγραφέας: Η Ιωάννα Λαλιώτου σπούδασε ιστορία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Πανεπιστήμιο Μπέρμιγχαμ και στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο στη Φλωρεντία. Είναι συγγραφέας του βιβλίου Transatlantic Subjects: Acts of Migration and Cultures of Transnationalism between Greece and America (Chicago University Press, Σικάγο 2004)· ελλ. έκδ.: Διασχίζοντας τον Ατλαντικό: η ελληνική μετανάστευση στις ΗΠΑ κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα (Πόλις, Αθήνα 2006) και επιμελήθηκε από κοινού με τις Luisa Passerini, Enrica Capussotti και Dawn Lyon τον συλλογικό τόμο Women Migrants from East to West: Gender, Mobility and Belonging in Contemporary Europe (Λονδίνο: Berghahn, 2007). Σήμερα είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. 

Η εκδοτική συνεργασία: Επιστημονικός εκδότης του βιβλίου είναι η Εταιρεία Μελέτης της Ιστοριογραφίας και της θεωρίας της Ιστορίας (ΕΜΙΘΙ) - Ιστορείν που  δημιουργήθηκε ως χώρος πειραματισμού και η οποία διαπραγματεύεται ζητήματα σχετικά με την ιστορική έρευνα. Σημειώνεται ότι το ΕΚΤ ως ηλεκτρονικός εκδότης, έχει συνεργαστεί με το ΕΜΙΘΙ - Ιστορείν και στο παρελθόν για την έκδοση του βιβλίου: "Το Παρελθόν στο Δίκτυο: Εικόνα, τεχνολογία και ιστορική κουλτούρα στη σύγχρονη Ελλάδα (1994-2005)", του Μήτσου Μπιλάλη, το οποίο επίσης διατίθεται μέσω της πλατφόρμας Open Book Press. Ένα ακόμη προϊόν συνεργασίας των δύο φορέων συνιστά το περιοδικό "Historein: a review of the past and other stories". Το περιοδικό διατίθεται στο κοινό μέσω της πλατφόρμας eJournals που έχει αναπτύξει και διαχειρίζεται το ΕΚΤ. Ανατρέξτε στο αρχείο των τευχών του "Historein" και μελετήστε τους διαθέσιμους 18 τόμους του περιοδικού που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1999!