Η Ελλάδα ανήκει στην ομάδα των ευρωπαϊκών χωρών με μέτρια επίδοση στην έρευνα και την καινοτομία. Οι δείκτες της χώρας είναι χαμηλότεροι από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και οι δράσεις για την ανάπτυξη βασίζονται στη χρηματοδότηση από τα Διαρθρωτικά Ταμεία, τα ευρωπαϊκά προγράμματα και την εισαγωγή τεχνολογίας και τεχνογνωσίας από το εξωτερικό. Ωστόσο, οι Έλληνες ερευνητές ξεχωρίζουν σε επιστημονικές δημοσιεύσεις και η χώρα είναι 9η στην Ευρώπη σε αριθμό συμμετεχόντων και σε χρηματοδότηση από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα της ΕΕ. Αυτά είναι κάποια από τα συμπεράσματα της 'Έκθεσης για την ανταγωνιστικότητα στην Ένωση της Καινοτομίας' του 2011, που δημοσίευσε τον Ιούνιο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η έκθεση, η οποία αναλύει τα ισχυρά σημεία και τις αδυναμίες των εθνικών συστημάτων έρευνας και καινοτομίας, παρέχει στατιστικά στοιχεία και αναλύσεις, που μπορούν να λειτουργήσουν ως βάση για επιλογές της εθνικής πολιτικής. Θα δημοσιεύεται δε κάθε διετία, αντικαθιστώντας τις έως τώρα εκθέσεις για την επιστήμη, την τεχνολογία και την ανταγωνιστικότητα. Σύμφωνα με τα γενικά συμπεράσματα, η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερες και 'ευφυέστερες' επενδύσεις σε δημόσια και ιδιωτική έρευνα. Πρέπει να ενισχυθεί η επιστημονική συνεργασία, η αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων και το σύστημα κατοχύρωσης διανοητικής ιδιοκτησίας. Είναι αναγκαίο να προσαρμοστούν τα εκπαιδευτικά συστήματα στις ανάγκες της επιχειρηματικής καινοτομίας και να ενθαρρυνθούν οι καινοτομικές και ταχέως αναπτυσσόμενες μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ).
Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται πως η Ευρώπη πρέπει να επισπεύσει τις επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία, με στόχο τη διάθεση του 3% του ΑΕΠ στον τομέα αυτό (2,01% το 2009). Το χάσμα με τους ανταγωνιστές της διευρύνεται, κυρίως λόγω χαμηλότερων επενδύσεων των επιχειρήσεων. Στην τρέχουσα περίοδο της οικονομικής κρίσης, οι επενδύσεις στην έρευνα και στην καινοτομία έχουν αντικυκλικό αποτέλεσμα, δηλαδή οι χώρες που αύξησαν τις επενδύσεις τους (17 κράτη μέλη) έχουν καλύτερες προοπτικές εξόδου από την κρίση.
Οι επενδύσεις στην καινοτομία πρέπει να είναι 'ευφυέστερες', δηλαδή να συνδυάζουν στρατηγική εξειδίκευσης, πολιτικές προσφοράς (δημόσιες επενδύσεις στην ανώτατη εκπαίδευση, Ε&Α επιχειρήσεων, επιχειρηματικά κεφάλαια, τεχνολογικές υποδομές, κ.ά.) και πολιτικές ζήτησης (δημόσιες προμήθειες καινοτόμων προϊόντων, τυποποίηση βασιζόμενη σε επιδόσεις, κανονισμοί αγοράς για προανταγωνιστικά προϊόντα, κ.λπ.).
Η εξειδίκευση του εργατικού δυναμικού πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των επιχειρήσεων. Μόνο το 46% των ερευνητών της ΕΕ εργάζονται στον τομέα των επιχειρήσεων (ΗΠΑ:80%, Ιαπωνία: 73%, Κίνα: 69%). Τα κράτη μέλη πρέπει να προσαρμόσουν τα εκπαιδευτικά τους συστήματα, ώστε να διασφαλίζεται η καλύτερη αντιστοίχιση προς τις επιχειρηματικές ανάγκες. Σημειώνεται ωστόσο πως, σε δείγμα 200 ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, το 86% είχαν υπηρεσία μεταφοράς τεχνολογίας και περίπου το 35% είχαν δημιουργήσει 10 ή περισσότερες εταιρείες spin-off.
Η ολοκλήρωση και η διεθνοποίηση της έρευνας αυξάνουν την απόδοση των επενδύσεων. Οι ροές γνώσης της ΕΕ (π.χ. σπουδαστές, από κοινού δημοσιεύσεις και καταθέσεις ευρεσιτεχνιών), οι οποίες συγκεντρώνονται μεταξύ λίγων δυτικοευρωπαϊκών χωρών, θα πρέπει να ενισχυθούν. Επιπλέον, η Ευρώπη πρέπει να αξιοποιήσει περισσότερα τα ερευνητικά της αποτελέσματα. Είναι η πρώτη παραγωγός επιστημονικών δημοσιεύσεων στον κόσμο (29% το 2009, ΗΠΑ: 22%, Κίνα: 17%, Ιαπωνία: 5%), αλλά τα μισά περίπου κράτη μέλη δεν παράγουν καθόλου ευρεσιτεχνίες υψηλής τεχνολογίας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού γραφείου ευρεσιτεχνιών (ΕΡΟ). Πρέπει να ληφθούν μέτρα για το κόστος και τη διοίκηση της διανοητικής ιδιοκτησίας. Ενδεικτικά, μια μικρομεσαία επιχείρηση χρειάζεται 168.000 ευρώ για την προστασία της ευρεσιτεχνίας της στα 27 κράτη μέλη της ΕΕ, ενώ, η ίδια διαδικασία στις ΗΠΑ κοστίζει μόλις 4.000 ευρώ.
Οι στοχευμένες επενδύσεις σε νευραλγικούς τομείς, σε συνδυασμό με μέτρα στήριξης για την ανάπτυξη της αγοράς, μπορούν να οδηγήσουν σε νέες τεχνολογίες και καινοτομίες. Το 2007, το 40% των ευρεσιτεχνιών για τεχνολογίες κλιματικής αλλαγής προερχόταν από την ΕΕ. Αυτό είναι το πνεύμα των ευρωπαϊκών συμπράξεων καινοτομίας που δρομολογήθηκαν από την ΕΕ. Τέλος, η Ευρώπη χρειάζεται περισσότερο καινοτομικές ΜΜΕ. Το 2008, το 27% των ευρωπαϊκών ΜΜΕ εισήγαν νέα προϊόντα/υπηρεσίες στην αγορά, με το ποσοστό αυτό να ανέρχεται σε 41% στη Σουηδία. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις ανά χώρα.
Δείκτες Έρευνας και Καινοτομίας για την Ελλάδα
Οι δείκτες για την έρευνα και την καινοτομία στη χώρα μας είναι χαμηλότεροι από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Σημαντική ώθηση δίνουν τα Διαρθρωτικά Ταμεία, τα οποία, για την περίοδο 2007-2013, προβλέπουν 4 δισ. ευρώ για την ενίσχυση της καινοτομίας, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, την ενδυνάμωση της συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, κ.λπ. Η καινοτομικότητα της Ελλάδας αφορά κυρίως την κάλυψη της καθυστέρησης σε σχέση με τις ανεπτυγμένες χώρες ('catching-up') και βασίζεται σε εισαγόμενες τεχνολογίες και τεχνογνωσία.
Όσον αφορά το ανθρώπινο δυναμικό, η Ελλάδα διαθέτει 4,2 ερευνητές ανά 100 εργαζομένους, με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο να κυμαίνεται στο 6,3. Παράγουν 438 συνδημοσιεύσεις ανά εκατομμύριο πληθυσμού (ευρωπαϊκός μέσος όρος: 491) και ξεπερνούν τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σε επιστημονικές δημοσιεύσεις στο 10% των περιοδικών με τις περισσότερες αναφορές. Πρόκειται για σημαντικό επίτευγμα, δεδομένου του ποσοστού των Ελλήνων ερευνητών.
Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της καινοτομίας παίζει το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την Έρευνα της ΕΕ. Έως τον Μάρτιο του 2011 καταγράφονται τα ακόλουθα στοιχεία:
- Υποβολή προτάσεων: 8.157 επιλέξιμες προτάσεις κατατέθηκαν σε 248 προκηρύξεις του 7ου ΠΠ, στις οποίες συμμετείχαν 12.177 ελληνικοί οργανισμοί (4,57% της ΕΕ-27), διεκδικώντας 3.798,98 εκατ. ευρώ (4,3% της ΕΕ-27). Η Ελλάδα κατατάσσεται 7η χώρα όσον αφορά τον αριθμό οργανισμών που υπέβαλαν προτάσεις και σε αιτούμενη κοινοτική χρηματοδότηση.
- Αξιολόγηση: Το ποσοστό επιτυχίας της Ελλάδας κυμαίνεται στο 16,2% (ΕΕ-27: 21,6%). 1.371 προτάσεις προτάθηκαν για χρηματοδότηση, με 1.976 συμμετέχοντες οργανισμούς και 495,31 αιτούμενη κοινοτική χρηματοδότηση.
- Χρηματοδότηση: 1.769 ελληνικοί οργανισμοί συμμετέχουν σε 1.205 συμβόλαια του 7ου ΠΠ, απορροφώντας 481,91 εκατ. ευρώ. Η χώρα κατατάσσεται 9η σε αριθμό συμμετοχών και απορρόφησης προϋπολογισμού.
- Συμμετοχή ανά πρόγραμμα: η Ελλάδα υπέβαλε περισσότερες προτάσεις στα προγράμματα 'Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών', 'Έρευνα προς όφελος των ΜΜΕ' και Ειδικό Πρόγραμμα 'Ανθρωποι' (Δράσεις Marie Curie). Ωστόσο, τα προγράμματα που απέφεραν μεγαλύτερη χρηματοδότηση είναι 'Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών' (164,8 εκατ. ευρώ), 'Ανθρωποι' (37,48 εκατ. ευρώ) και 'Ερευνητικό Δυναμικό' (34,24 εκατ. ευρώ).
- Χρηματοδότηση ανά φορέα: οι φορείς με τη μεγαλύτερη χρηματοδότηση από έργα του 7ου ΠΠ είναι το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, το Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος και το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών. Όσον αφορά τη συμμετοχή των ΜΜΕ, 3.373 επιχειρήσεις υπέβαλαν προτάσεις διεκδικώντας 840,81 εκατ. ευρώ. 434 χρηματοδοτήθηκαν με 94,85 εκατ. ευρώ.