Ψηφιακές αναπαραστάσεις δυσπρόσιτων έως σήμερα αριστουργημάτων από την αρχαιότητα προσφέρει στο κοινό η έκθεση 'Μακεδονία: από τις ψηφίδες στα pixels' που παρουσιάζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για μια πρωτότυπη έκθεση διαδραστικών συστημάτων με εκθέματα από την αρχαία Μακεδονία, αποτέλεσμα συνεργασίας του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης και του Ινστιτούτου Πληροφορικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. Ειδικότερα, τα διαδραστικά συστήματα που συνθέτουν την έκθεση αποτελούν εφαρμογές των ερευνητικών αποτελεσμάτων του Προγράμματος Διάχυτης Νοημοσύνης του ΙΠ-ΙΤΕ.
Με τη βοήθεια της τεχνολογίας, η έκθεση 'Μακεδονία: από τις ψηφίδες στα pixels' καθιστά προσβάσιμα από το ευρύ κοινό ακόμη και αντικείμενα που είναι δυσπρόσιτα ή δυσδιάκριτα, εξαιτίας της τοποθεσίας ή της εύθραυστης κατάστασης στην οποία βρίσκονται, προσφέροντας παράλληλα μια νέα αλληλεπιδραστική εμπειρία που συνδυάζει την πληροφόρηση και τη μάθηση με το παιχνίδι. Μικρές και μεγάλες κατασκευές με ενσωματωμένους υπολογιστές δίνουν τη δυνατότητα στους επισκέπτες του Μουσείου να εξερευνήσουν ψηφιακές αναπαραστάσεις αρχαίων αριστουργημάτων, όπου η αλληλεπίδραση γίνεται με απλό, 'φυσικό' και 'αυθόρμητο' τρόπο, χωρίς χρήση πληκτρολογίου ή ποντικιού.
Το ψηφιακό περιεχόμενο των συστημάτων περιλαμβάνει αντικείμενα από τη συλλογή του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης (ΑΜΘ), αλλά και γενικότερα αρχαιογνωστικά θέματα. Η παρουσίασή τους έχει οργανωθεί σε επτά ενότητες, δύο εκ των οποίων έχουν ήδη ενταχθεί σε μόνιμες εκθέσεις του μουσείου:
(i) Χρυσά μακεδονικά στεφάνια από τη συλλογή του ΑΜΘ
Με τη βοήθεια του Πανόπτη, ενός συστήματος ψηφιακού εκθεσιακού καταλόγου που επιτρέπει στον επισκέπτη να 'ξεφυλλίσει' το περιεχόμενό του και να εντρυφήσει σε λεπτομέρειες των εικόνων, ενώ παράλληλα προσφέρει συνοδευτικά κείμενα και τη δυνατότητα συσχετισμού των πληροφοριών, παρουσιάζονται χρυσά μακεδονικά στεφάνια από τη συλλογή του ΑΜΘ, η οποία είναι και η μεγαλύτερη στον κόσμο. Τα στεφάνια αυτά είναι από τα πιο περίτεχνα καλλιτεχνήματα της αρχαίας ελληνικής χρυσοχοΐας, και έχουν να πουν πολλά για τους ανθρώπους που τα φορούσαν. Το σύστημα περιλαμβάνει δύο οθόνες αφής (μια μεγάλη και μια μικρή), ανάμεσα στις οποίες υπάρχει ένα ανεμομυλάκι. Στη μεγάλη οθόνη παρουσιάζεται κάθε φορά ένα χρυσό στεφάνι, ενώ στη μικρή οθόνη πληροφορίες σχετικά με αυτό. Ο επισκέπτης μπορεί να φυλλομετρήσει τη συλλογή φυσώντας το ανεμομυλάκι, ενώ αγγίζοντας τη μεγάλη οθόνη μπορεί να μεγεθύνει οποιοδήποτε τμήμα του στεφανιού σε διάφορες κλίμακες, καθώς και να ανακαλύψει περιοχές ενδιαφέροντος για τις οποίες εμφανίζονται πολυμεσικές πληροφορίες.
(ii) Κρυμμένοι θεοί και ήρωες
Ένα διαδραστικό παιχνίδι για όλες τις ηλικίες, το Κρυπτόλεξο, συνδυάζει τη διασκέδαση με τη γνώση: μέσα σε ένα πλέγμα από γράμματα, κρύβονται λέξεις τις οποίες οι επισκέπτες προσπαθούν να ανακαλύψουν. Ανάλογα με το επίπεδο δυσκολίας, οι κρυμμένες λέξεις περιλαμβάνουν τα ονόματα των δώδεκα θεών του Ολύμπου, αρχαίους ήρωες ή ακόμη και σχετικά άγνωστες θεότητες της Θεσσαλονίκης των ρωμαϊκών χρόνων. Το σύστημα περιλαμβάνει μια οθόνη αφής στην οποία ο επισκέπτης μπορεί να ανακαλύψει τις κρυμμένες λέξεις. Όταν εντοπισθεί κάποιο όνομα, εμφανίζονται σχετικές πληροφορίες και εικόνες.
(iii) Ο μύθος του Καλυδώνιου Κάπρου
Ένα σύστημα το οποίο επιτρέπει στον επισκέπτη να δει πληροφορίες και λεπτομέρειες για συμπληρωματικές όψεις ενός εκθέματος αλλά και για συναφή εκθέματα, το Περιδέξιον, παρουσιάζει τον κρατήρα του Λυδού. Πρόκειται για ένα αριστούργημα της κεραμικής τέχνης του 6ου αιώνα π.Χ., συνοδευόμενο από τρία εξαιρετικά δείγματα γλυπτικής της ρωμαϊκής εποχής από τη συλλογή του ΑΜΘ. Τα τέσσερα αντικείμενα, τα οποία καλύπτουν 8 εκατονταετίες, έχουν κοινή θεματολογία που βασίζεται στον αρχαίο μύθο για το κυνήγι ενός θηριώδους κάπρου στην Καλυδώνα της Αιτωλίας και το μοιραίο θάνατο του ήρωα που κατάφερε να τον σκοτώσει. Το σύστημα περιλαμβάνει μια οθόνη αφής στην οποία παρουσιάζεται, κάθε φορά, μια όψη ενός αντικειμένου. Ο επισκέπτης, αγγίζοντας την οθόνη, μπορεί να επιλέξει ένα διαφορετικό αντικείμενο ή όψη, να ανακαλύψει σχετικές περιοχές ενδιαφέροντος για τις οποίες εμφανίζονται πολυμεσικές πληροφορίες, καθώς επίσης να μεγεθύνει οποιοδήποτε τμήμα του αντικειμένου σε διάφορες κλίμακες.
(iv) Ταξιδέψτε στο χώρο και το χρόνο με ένα κομμάτι χαρτί
Με τη βοήθεια του συστήματος Πολύτροπο Ταξίδι, οι επισκέπτες μπορούν να ανακαλύψουν αλληλεπιδραστικά πληροφορίες για διάφορες περιοχές και σημεία του χάρτη της Μακεδονίας. Το σύστημα περιλαμβάνει ένα τραπέζι, η επιφάνεια του οποίου είναι καλυμμένη με έναν τυπωμένο χάρτη, πάνω στον οποίο προβάλλονται θέσεις και ονόματα πόλεων. Οι επισκέπτες μπορούν να ακουμπήσουν στον χάρτη τετράγωνα χαρτόνια που περιβάλλονται από ένα έγχρωμο πλαίσιο. Στο κάθε χαρτόνι προβάλλεται το τμήμα του χάρτη που βρίσκεται κάτω από αυτό και στο κέντρο του υπάρχει ένας μεγεθυντικός φακός. Αν το χαρτόνι μετακινηθεί έτσι ώστε ο φακός να βρίσκεται πάνω από τη θέση μιας πόλης, παρουσιάζονται σχετικές πληροφορίες (κείμενα, εικόνες, βίντεο). Ο επισκέπτης μπορεί να πλοηγηθεί σε αυτές, χρησιμοποιώντας εικονικά κουμπιά, τα οποία επίσης προβάλλονται στο χαρτόνι. Το χρώμα του πλαισίου κάθε χαρτονιού υποδηλώνει τη γλώσσα στην οποία παρουσιάζονται οι πληροφορίες. Ο χάρτης παρουσιάζει ανασκαφές σε πόλεις και άλλα σημαντικά σημεία της αρχαίας Μακεδονίας.
(v) Ανακαλύψτε μια αγροτική κατοικία της αρχαιότητας
Το διαδραστικό σύστημα 'Μια μέρα σε ένα αγρόκτημα' δείχνει στους επισκέπτες πώς ήταν κτισμένη μια αρχαία αγροικία κοντά στην σημερινή Ασπροβάλτα, εμπλουτίζοντας με πολύτροπη πληροφορία μια τρισδιάστατη μακέτα του ΑΜΘ. Οι επισκέπτες μπορούν να ακουμπήσουν πάνω στη γυάλινη επιφάνεια της προθήκης τετράγωνα χαρτόνια που περιβάλλονται από ένα έγχρωμο πλαίσιο. Όταν συμβεί αυτό, στο κάθε χαρτόνι προβάλλεται το τμήμα της αγροικίας που βρίσκεται κάτω από αυτό, και στο κέντρο του ένας μεγεθυντικός φακός. Αν το χαρτόνι μετακινηθεί έτσι ώστε ο φακός να βρίσκεται πάνω από τη θέση ενός σημείου ενδιαφέροντος, παρουσιάζονται σχετικές πληροφορίες (κείμενα, εικόνες, βίντεο). Ο επισκέπτης μπορεί να πλοηγηθεί σε αυτές, χρησιμοποιώντας 'κουμπιά', τα οποία επίσης προβάλλονται στο χαρτόνι. Το χρώμα του πλαισίου κάθε χαρτονιού υποδηλώνει τη γλώσσα στην οποία παρουσιάζονται οι πληροφορίες.
(vi) Ένα νυχτερινό φαγοπότι στη Μακεδονία
Μια οθόνη αλληλεπίδρασης μεγάλου μεγέθους, το Πολύαπτον, επιτρέπει σε πολλούς επισκέπτες ταυτόχρονα να ανακαλύψουν πολυεπίπεδες πληροφορίες στην τοιχογραφία ενός συμποσίου που βρέθηκε σε μακεδονικό τάφο κοντά στον σημερινό Αγ. Αθανάσιο, και αποτελεί ένα σπάνιο δείγμα αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής που έχει διατηρηθεί σε ασυνήθιστα καλή κατάσταση. Το σύστημα περιλαμβάνει μια οθόνη ειδικής κατασκευής, η οποία μπορεί να αναγνωρίζει ταυτόχρονα το άγγιγμα από πολλαπλά δάχτυλα ή χέρια, αλλά και συγκεκριμένα αντικείμενα. Αγγίζοντας κανείς την εικόνα της τοιχογραφίας μπορεί να ανακαλύψει περιοχές ενδιαφέροντος από τις οποίες εμφανίζονται πολυμεσικές πληροφορίες. Χρησιμοποιώντας ένα ομοίωμα μεγεθυντικού φακού μπορεί να δει λεπτομέρειες της τοιχογραφίας, ενώ χρησιμοποιώντας ένα φακό υπέρυθρου φωτός μπορεί να αποκαλύψει μια σύγχρονη αποκατάσταση του έργου.
(vii) Δωμάτιο με θέα ...στις Αιγές
Ένα από τα σημαντικότερα έργα της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής που έχουν διασωθεί, η 'Τοιχογραφία του Κυνηγιού' του 336 π.Χ., παρουσιάζεται με τη βοήθεια του συστήματος 'Μακρογραφία'. Πρόκειται για ένα σύστημα που παρουσιάζει εικόνες πολύ μεγάλου μεγέθους, τις οποίες ένας ή περισσότεροι επισκέπτες μπορούν να εξερευνήσουν ταυτόχρονα περιδιαβαίνοντας μέσα σε ένα δωμάτιο. Οι εικόνες προβάλλονται σε μια μεγάλη οθόνη και κατόπιν αναλύονται τμηματικά ανάλογα με τη θέση των επισκεπτών στον χώρο. Το σύστημα περιλαμβάνει μια μεγάλη οθόνη προβολής. Η τοιχογραφία χωρίζεται σύμφωνα με τη θεματολογία της σε πέντε τμήματα, για καθένα από τα οποία εμφανίζονται πληροφορίες όταν ένας επισκέπτης βρεθεί μπροστά του, ανάλογα με την απόστασή του από την τοιχογραφία. Κάθε επισκέπτης μπορεί να επιλέξει τη γλώσσα στην οποία θα βλέπει τις προβαλλόμενες πληροφορίες μπαίνοντας στο χώρο από την αριστερή (για ελληνικά) ή τη δεξιά πλευρά (για αγγλικά).
Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, όλα τα παραπάνω διαδραστικά συστήματα αποτελούν εφαρμογές των ερευνητικών αποτελεσμάτων του Προγράμματος Διάχυτης Νοημοσύνης του Ινστιτούτου Πληροφορικής του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΠ-ΙΤΕ). Από το 1983 που ιδρύθηκε το ΙΤΕ-ΙΠ, έχει μια μακρά ιστορία και διεθνώς αναγνωρισμένη παράδοση στη διεξαγωγή βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας, στην ανάπτυξη εφαρμογών και προϊόντων και στην παροχή υπηρεσιών. Οι ερευνητικές κατευθύνσεις του λαμβάνουν υπόψη τις τεχνολογίες αιχμής, τις σύγχρονες τάσεις, τις ερευνητικές και τεχνολογικές προκλήσεις διεθνώς, καθώς και τις ανάγκες του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στην Ελλάδα.
Παράλληλα, είναι πρωτοπόρος αρωγός στην εφαρμογή και υιοθέτηση των Τεχνολογιών της Κοινωνίας της Πληροφορίας στην Ελλάδα και στις προσπάθειες που γίνονται διεθνώς και στοχεύουν στην ανάπτυξη μίας Κοινωνίας της Πληροφορίας προσβάσιμης και αποδεκτής από όλους τους πολίτες. Στο πλαίσιο του Προγράμματος Διάχυτης Νοημοσύνης, το ΙΤΕ-ΙΠ αναπτύσσει ευφυή περιβάλλοντα ικανά να προσαρμόζονται στις ανάγκες και τις απαιτήσεις του ανθρώπου. Το εργαστήριο του προγράμματος, το AmI Lab (Ambient Intelligence - AmI), επικεντρώνει τις ερευνητικές δραστηριότητές του σε έξι θεματικές περιοχές: Κατοικία: 'Έξυπνο' καθιστικό, Εργασία: 'Έξυπνο' γραφείο, Εκπαίδευση: 'Έξυπνη' αίθουσα διδασκαλίας, Μεταφορές: 'Έξυπνος' τερματικός σταθμός, Εμπόριο: 'Έξυπνος' εκθεσιακός χώρος και Ψυχαγωγία: 'Έξυπνος' παιχνιδότοπος.