Με την ομιλία του Jean-Claude Guedon, Καθηγητή του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ, για τη 'δημοκρατία της επιστήμης' και τις συνθήκες που ώθησαν στις νέες μορφές οργάνωσης και διάθεσης της επιστημονικής γνώσης στο Διαδίκτυο, ξεκίνησε σήμερα το διήμερο Διεθνές Συνέδριο 'Υποδομές Ανοικτής Πρόσβασης: το Μέλλον της Επιστημονικής Επικοινωνίας' που διοργανώνει το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) στην Αθήνα (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Βασ.Κωνσταντίνου 48).
Στόχος του Συνεδρίου, στο οποίο συμμετέχουν διακεκριμένοι Έλληνες και ξένοι ομιλητές από τον χώρο της ακαδημαϊκής, ερευνητικής και επιχειρηματικής κοινότητας, είναι η παρουσίαση των καινοτόμων εναλλακτικών σχημάτων για τις επιστημονικές δημοσιεύσεις και την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, καθώς και η ανάδειξη των πλεονεκτημάτων των Υποδομών Ανοικτής Πρόσβασης (Ηλεκτρονικά Αποθετήρια και Επιστημονικά Περιοδικά) για την επικοινωνία των επιστημόνων. Την πρώτη μέρα του Συνεδρίου παρουσιάστηκαν οι Πολιτικές για την Ανοικτή Πρόσβαση, οι Υποδομές σε Ελλάδα και Ευρώπη και τα Πνευματικά Δικαιώματα.
Χαιρετισμό απηύθυνε ο Διευθυντής του ΕΚΤ Ευάγγελος Μπούμπουκας, ο οποίος υπογράμμισε τον ρόλο της ανοικτής πρόσβασης στη διακίνηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, ως αναπόσπαστο κομμάτι της επιστημονικής εργασίας. Επισήμανε δε χαρακτηριστικά ότι το ΕΚΤ, εδώ και 25 χρόνια, αναπτύσσει και διατηρεί θεσμικά το Αποθετήριο των Εθνικών Διδακτορικών Διατριβών. Ο Πρόεδρος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών καθηγητής Δημήτριος Κυριακίδης τόνισε πως το ΕΙΕ, που γιορτάζει φέτος τα 50 χρόνια λειτουργίας του, υποστηρίζει ενεργά τις πρωτοποριακές αυτές δράσεις.
Τις πρωτοβουλίες του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης για Αποθετήρια και Επιστημονικά Περιοδικά Ανοικτής Πρόσβασης παρουσίασε η Δρ Εύη Σαχίνη, Προϊσταμένη του Τμήματος Στρατηγικής & Ανάπτυξης του ΕΚΤ. Υπογράμμισε πως οι εξελίξεις στην επιστημονική επικοινωνία οδηγούνται από την πρόοδο των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών και τις αυξανόμενες ανάγκες της ακαδημαϊκής & ερευνητικής κοινότητας. Οι υποδομές ανοικτής πρόσβασης που αναπτύσσει το ΕΚΤ, με ελεύθερη διάθεση του περιεχομένου στο Διαδίκτυο είναι: το Αποθετήριο Ήλιος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, το Θεματικό Αποθετήριο Πανδέκτης για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες με σημαντικές ψηφιακές συλλογές ιστορίας και πολιτισμού, καθώς και τα διεθνή Επιστημονικά Περιοδικά Ανοικτής Πρόσβασης: Βυζαντινά Σύμμεικτα, Τεκμήρια και Historical Review.
Το Αποθετήριο Ηλιος (helios-eie.ekt.gr) περιλαμβάνει σημαντικό ψηφιακό υλικό των ερευνητικών δραστηριοτήτων του ΕΙΕ, το οποίο έχει ψηφιοποιηθεί και διατίθεται για πρώτη φορά στο Διαδίκτυο. Ερευνητικά αποτελέσματα, δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά, εργασίες ερευνητών, πρακτικά συνεδρίων, βιβλία, εκπαιδευτικό υλικό, αρχεία ήχου και εικόνας διατίθενται σε ένα πλήρως οργανωμένο περιβάλλον, σύμφωνα με διεθνή πρότυπα. Σε πρώτη φάση συγκεντρώνεται το ερευνητικό υλικό των ερευνητών του ΕΙΕ (μέχρι σήμερα περιλαμβάνονται 3.800 εγγραφές, εκ των οποίων οι 950 αφορούν δημοσιεύματα πλήρους κειμένου). Νέο επιστημονικό υλικό προστίθεται συνεχώς, ενώ η διαθεσιμότητα του πλήρους κειμένου των δημοσιευμάτων βρίσκεται σε εξέλιξη, μετά από τη διευθέτηση των πνευματικών δικαιωμάτων.
Στο Συνέδριο παρουσιάστηκε επίσης ο νέος δικτυακός τόπος του ΕΚΤ www.openaccess.gr, μια ενιαία πύλη με όλες τις πληροφορίες για την Ανοικτή Πρόσβαση και τις εθνικές και διεθνείς πολιτικές, χρήσιμες διευθύνσεις σε ψηφιακές βιβλιοθήκες, αποθετήρια και επιστημονικά περιοδικά, καθώς και νέα και εκδηλώσεις στην Ελλάδα και τον κόσμο.
Στην ομιλία του ο Καθηγητής Jean-Claude Guedon έκανε μια ιστορική αναδρομή στην ανταλλαγή επιστημονικής γνώσης μεταξύ της ακαδημαϊκής κοινότητας και την εξέλιξη των δημοσιεύσεων, μέσω των citation index και impact factor, σε 'ισχυρά εργαλεία' για τη διαμόρφωση της 'δημοκρατίας της επιστήμης'. Οι υποδομές και, κυρίως, η κουλτούρα ανοικτής πρόσβασης είναι η απάντηση στο ολιγοπώλιο των επιστημονικών περιοδικών, οι τιμές των οποίων αυξάνονται πλέον διαρκώς, αλλά και στον κίνδυνο της 'χαμένης επιστήμης (lost science)' ερευνητών που δεν έχουν ενταχθεί στο καλά εδραιωμένο επιστημονικό σύστημα.
Ο Δρ Γιάννης Λάριος, σύμβουλος του Ειδικού Γραμματέα Ψηφιακού Σχεδιασμού στο Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, τόνισε πως οι πολίτες ζητούν πλέον προηγμένες ψηφιακές πολιτικές που ανταποκρίνονται σε πραγματικές ανάγκες της καθημερινής ζωής. Η ανοικτή πρόσβαση στην επιστήμη είναι ζήτημα: α) Ηθικής, καθώς οι φορολογούμενοι χρηματοδοτούν ουσιαστικά τη δημόσια έρευνα, β) Δημοκρατίας, καθώς ενισχύει την αναγνωρισιμότητα των ερευνητών και την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων από όλους, και γ) Επιχειρηματικότητας, καθώς οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις μπορούν να επωφεληθούν από καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες. Κρίσιμα ζητήματα είναι η διαμόρφωση ενός οικονομικά βιώσιμου περιβάλλοντος ανοικτής πρόσβασης στην επιστήμη, η διατήρηση της υψηλής ποιότητας των δημοσιεύσεων και η μείωση του χάσματος μεταξύ των επιστημόνων που έχουν θετική άποψη για την ανοικτή πρόσβαση (91%) και αυτών που τη χρησιμοποιούν ήδη ή σκοπεύουν να τη χρησιμοποιήσουν (30%).
Οι εκπρόσωποι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: Κυριάκος Μπαξεβανίδης (Γενική Διεύθυνση Κοινωνίας της Πληροφορίας και Μέσων Επικοινωνίας) και Deirdre Furlong (Γενική Διεύθυνση Έρευνας) παρουσίασαν τις πρωτοβουλίες της ΕΕ για την ανοικτή πρόσβαση. Ο Κ. Μπαξεβανίδης παρουσίασε επιτυχημένες δράσεις της ΕΕ, όπως το ευρωπαϊκό δίκτυο GΕANT - το μεγαλύτερο παγκοσμίως υπολογιστικό δίκτυο multi-gigabit (ευρυζωνικότητας υπερυψηλών συχνοτήτων) για την έρευνα και την εκπαίδευση - και το έργο EGEE ΙΙΙ που αποσκοπεί στην ενοποίηση όλων των δικτυωμένων υπολογιστών σε μια ενιαία πλατφόρμα και την υποστήριξη των τεχνολογιών Grid για την υιοθέτηση εφαρμογών e-Science στον τομέα της ευρωπαϊκής έρευνας. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε την ανοικτή προκήρυξη της ΕΕ για το Αποθετήριο του 7ου Προγράμματος Πλαίσιο (πρόγραμμα 'Ερευνητικές Υποδομές') με καταληκτική ημερομηνία στις 17 Μαρτίου 2009.
Η D. Furlong αναφέρθηκε στις δράσεις της ΕΕ, ως πολιτικός και χρηματοδοτικός οργανισμός, για την ανοικτή πρόσβαση: ξεκίνησε το διάλογο για την ανοικτή πρόσβαση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενθαρρύνει τα κράτη μέλη στην ανάπτυξη σχετικών υποδομών, εφαρμόζει την ανοικτή πρόσβαση στα ερευνητικά αποτελέσματα του 7ου Προγράμματος Πλαίσιο για την έρευνα, και χρηματοδοτεί ψηφιακές υποδομές και δράσεις δικτύωσης για την ανοικτή πρόσβαση.
Ο Διευθυντής της SPARC Europe (Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition) David Prosser παρουσίασε το διεθνές περιβάλλον των υποδομών ανοικτής πρόσβασης και επιτυχημένα παραδείγματα Αποθετηρίων και Επιστημονικών Περιοδικών, υπογραμμίζοντας πως οι δημοσιεύσεις σε περιοδικά ανοικτής πρόσβασης έχουν μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα και διπλάσιες πιθανότητες αναφοράς. Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασαν οι εισηγήσεις για τα πνευματικά δικαιώματα των συγγραφέων στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται με την ψηφιακή διάθεση επιστημονικού περιεχομένου ανοικτής πρόσβασης.
Το Συνέδριο, το οποίο μεταδίδεται ζωντανά μέσω Διαδικτύου (www.openaccess.gr/conference2008), ολοκληρώνεται αύριο με παρουσιάσεις Ελλήνων και ξένων ομιλητών για Επιχειρησιακά Μοντέλα & Επιτυχημένα Παραδείγματα, Τεχνολογίες Υποστήριξης Συστημάτων και Υποδομών Ανοικτής Πρόσβασης.