Μπορεί οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Τόκιο του 2020 να μεταφέρθηκαν το 2021 λόγω της πανδημίας, η προετοιμασία όμως για την εικαστική ταυτότητα και την επικοινωνιακή καμπάνια των Αγώνων έχει γίνει: λογότυπο, μασκώτ, έμβλημα και εικαστική ταυτότητα είναι έτοιμα.
Στο παρακάτω αφιέρωμα του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) θα εξερευνήσουμε την εικαστική πορεία της αφίσας των Ολυμπιακών Αγώνων, από το 1896 έως σήμερα, μέσα από τις συλλογές του SearchCulture.gr, επικεντρώνοντας σε εικονικές αφίσες Ολυμπιακών Αγώνων οι οποίες αφηγούνται τόσο την ιστορία του γραφιστικού σχεδιασμού της εικαστικής ταυτότητας των μεγαλύτερων αθλητικών αγώνων στον κόσμο, όσο και τις πολιτικοκοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες έλαβαν χώρα.
Αθήνα 1986
Τίτλος τεκμηρίου: ΑΘΗΝΑ 1896, ΟλΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ | Δημιουργός: Κάρολος Μπεκ
Πάροχος: Ολυμπιακό Μουσείο - (Άδεια χρήσης:CC BY-NC-ND 4.0 GR)
Στους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες, στην Αθήνα το 1896, δεν υπήρχε αφίσα, αλλά χρησιμοποιήθηκε το εξώφυλλο του προγράμματος. Η επιγραφή "776-1896", το πεταλόμορφο Στάδιο, η Ακρόπολη, η ελληνοπούλα με τη μορφή Κόρης ή προσωποποίηση της Θεάς Αθηνάς έτοιμη να προσφέρει το βραβείο της νίκης, είναι σύμβολα της σχέσης ανάμεσα στους αρχαίους Αγώνες και αυτούς της σύγχρονης εποχής.
Στοκχόλμη 1912
Τίτλος τεκμηρίου: ΣΤΟΚΧΟΛΜΗ 1912, ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ | Δημιουργός: Olle Hjortzberg, Α. Bortells
Πάροχος: Ολυμπιακό Μουσείο - (Άδεια χρήσης:CC BY-NC-ND 4.0 GR)
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στη Στοκχόλμη το 1912 ήταν η πέμπτη εκδήλωση των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων και η πρώτη που εισήγαγε την επίσημη αφίσα των Αγώνων. Έχοντας χαρακτηριστεί ως το "σουηδικό αριστούργημα", οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1912 ήταν οι καλύτερα οργανωμένοι αγώνες μέχρι τότε.
Η Σουηδική Ολυμπιακή Επιτροπή επέλεξε την αφίσα του Olle Hjortzberg, μέλους της Βασιλικής Ακαδημίας, ενός πολυπράγμονα καλλιτέχνη ο οποίος ήταν περισσότερο γνωστός για τη χριστιανική του τέχνη σε γυαλί. Με έντονες επιρροές από Αρ Νουβό, η αφίσα απεικονίζει ένα γυμνό αθλητή στο κέντρο, σε κλασικό ελληνικό ολυμπιακό στυλ, ο οποίος υψώνει τη σουηδική σημαία ενώ πίσω του άλλοι αθλητές υψώνουν σημαίες της χώρας τους, αντιπροσωπεύοντας την πορεία των εθνών προς τον κοινό στόχο των Ολυμπιακών Αγώνων. Η γυμνότητά της κεντρικής μορφής, η οποία σχολιάστηκε αρνητικά στο αρχικό σχέδιο, καλύφθηκε από τον Hjortzberg με διακοσμητικές κορδέλες στο κυμματοειδές στυλ της Αρ Νουβό. Η αφίσα τυπώθηκε σε 15 διαφορετικές γλώσσες και στάλθηκε σε ολόκληρο τον κόσμο για να προωθήσει τους Αγώνες.
Βερολίνο 1936
Τίτλος τεκμηρίου: ΒΕΡΟΛΙΝΟ 1936, ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ | Δημιουργός: Werner Wurbel
Πάροχος: Ολυμπιακό Μουσείο - (Άδεια χρήσης:CC BY-NC-ND 4.0 GR)
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1936 πραγματοποιήθηκαν σε μια τεταμένη και πολιτικά φορτισμένη ατμόσφαιρα. Το ναζιστικό κόμμα είχε ανέβει στην εξουσία το 1933 και η πολιτική του προκάλεσε διεθνή συζήτηση για μποϊκοτάζ των Αγώνων. Μετά από πίεση, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή έλαβε διαβεβαιώσεις από τη γερμανική κυβέρνηση ότι οι Εβραίοι αθλητές θα ήταν μέρος της γερμανικής ομάδας και ότι οι Αγώνες δεν θα χρησιμοποιηθούν για την προώθηση της ναζιστικής ιδεολογίας. Ωστόσο, η κυβέρνηση του Αδόλφου Χίτλερ δεν έμεινε πιστή στις υποσχέσεις της, με φυλλάδια και ομιλίες για τη φυσική υπεροχή της ‘Αριας Φυλής και ναζιστικά πανό στο νεόκτιστο στάδιο Reich να κάνουν την εμφάνισή τους. Παρ 'όλα αυτά, η έλξη των Ολυμπιακών ήταν πολύ μεγάλη και τελικά 49 χώρες συμμετείχαν στους Αγώνες του 1936.
Ο καλλιτέχνης Franz Würbel σχεδίασε την αφίσα η οποία απεικονίζει την Πύλη του Βρανδεμβούργου ως ορόσημο της πόλης υποδοχής και τη μνημειώδη μορφή ενός στεφανωμένου νικητή, στο στυλ που ήταν προσφιλές στον Χίτλερ, αυτό του κλασικού ρεαλισμού. Τα πέντε δαχτυλίδια στα αρχικά τους χρώματα μπλε, κίτρινο, μαύρο, πράσινο και κόκκινο απεικονίζονται στο φόντο και στο κάτω μέρος οι ημερομηνίες των Αγώνων.
Μεξικό 1968
Τίτλος τεκμηρίου: ΜΕΞΙΚΟ 1968, ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ | Δημιουργός: Pedro Ramirez Vazquez, Lance Wyman, Eduardo Terrazas
Πάροχος: Ολυμπιακό Μουσείο - (Άδεια χρήσης:CC BY-NC-ND 4.0 GR)
Η γραφιστική τέχνη ήταν το νέο επικοινωνιακό όχημα για τους Αγώνες του Μεξικού το 1968. Ήταν η πρώτη φορά που ένα οικονομικά αναδυόμενο κράτος και μάλιστα της Λατινικής Αμερικής φιλοξένησε τους Αγώνες και δεν είχε την πολυτέλεια για μια εκτενή εικαστική δήλωση.
Ο καλλιτέχνης του Μεξικού 68 ήταν ο Pedro Ramirez Vázquez, αρχιτέκτονας και ουμανιστής, ο οποίος δημιούργησε την εικονική εικαστική ταυτότητα, το λογότυπο, τη σήμανση και τη διαφημιστική εκστρατεία. Ο αρχιτέκτονας και εικαστικός σχεδίασε την επικοινωνιακή καμπάνια των Αγώνων με το σκεπτικό να αφήσει μια κληρονομιά ειρήνης όπου οι νέοι θα εστιάζουν σε ό,τι μας ενώνει και όχι σε ό,τι μας χωρίζει, στο πνεύμα των Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων. Σε ένα ταραχώδες κλίμα φοιτητικών διαδηλώσεων και συγκρούσεων με την αστυνομία, ο Ramirez Vázquez αγωνίστηκε να μείνει στην επίσημη ταινία των αγώνων το κλασικό στιγμιότυπο που συγκλόνισε την διεθνή κοινή γνώμη με τους δύο μαύρους αθλητές, Tommie Smith (χρυσό) και John Carlos (χάλκινο), να υψώνουν τη γροθιά τους σε μαύρο γάντι-σύμβολο αλληλεγγύης στον αγώνα των μαύρων ενάντια στον ρατσισμό και τις φυλετικές διακρίσεις στις ΗΠΑ.
Μόναχο 1972
Τίτλος τεκμηρίου: ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ, ΜΟΝΑΧΟ 1972
Πάροχος: Ολυμπιακό Μουσείο - (Άδεια χρήσης:CC BY-NC-ND 4.0 GR)
Μια μεγάλη ποικιλία αφισών δημιουργήθηκε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου του 1972. Οι είκοσι μία αθλητικές αφίσες είχαν ως στόχο να είναι ευανάγνωστες από όλες τις κουλτούρες των θεατών των Αγώνων. Καλλιτέχνης ήταν ο Otl H. Aicher και το σκεπτικό ήταν να ενταθεί η αξία της φωτογραφίας ως επικοινωνιακό εργαλείο και ως εκ τούτου, δόθηκε μεγάλη προσοχή στην επιλογή αθλητικών εγκαταστάσεων ως φωτογραφικών μοντέλων.
Το χαρακτηριστικό αυτό υποστηρίχθηκε και από την κίνηση από αριστερά προς τα δεξιά σε κάθε αφίσα και από τις οριζόντιες γραμμές, όπως και τις “κομμένες” ημερομηνίες πάνω δεξιά. Διάφορα γραφιστικά στοιχεία λειτουργούν ως διακριτικά των Αγώνων, όπως η σπείρα, η οποία είναι μια αναφορά στον δυναμισμό του αθλητισμού και της πόλης, τα διαφανή χρώματα, η κίνηση στον σχεδιασμό που αναφέρεται στην ένταση και την ταχύτητα των Αγώνων. Με την έμφαση σε τυπικές αποδόσεις του κάθε αθλήματος, οι αφίσες έγιναν σύμβολα που μπορούσαν να κατανοηθούν αμέσως από κάθε θεατή.
Λονδίνο 2012
Τίτλος τεκμηρίου: ΛΟΝΔΙΝΟ 2012, ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ
Πάροχος: Ολυμπιακό Μουσείο - (Άδεια χρήσης:CC BY-NC-ND 4.0 GR)
Σπάνια έχει ένα Ολυμπιακό λογότυπο προκαλέσει τόσο έντονες συζητήσεις και αντιπαρατάξεις, όσο αυτό των Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου του 2012. Η Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων του Λονδίνου ονόμασε το λογότυπο, σχεδιασμένο από τη δημιουργική εταιρεία Wolff Olins, ένα σύμβολο του μότο "Οι Αγώνες Ανήκουν Σε Όλους Μας". Ο σχεδιασμός του λογότυπου απορρίπτει την παραδοσιακή τυπογραφία, προτιμώντας μια αφηρημένη μορφή του 2012 σε τέσσερα δυνατά, ενεργητικά χρώματα, εμπνευσμένα από τον κόσμο των ΜΜΕ, της επικοινωνίας και της μόδας. Οι περισσότερες κριτικές εστίασαν στο ότι φαίνεται να έχει προσαρμοστεί για ένα νεανικό κοινό, αναζητώντας την έμπνευσή του από τη γλώσσα του γκράφιτι - ένα στυλ που αποκλείει τους μεγαλύτερους σε ηλικία.
Παράλληλα με το λογότυπο, ανατέθηκε σε 12 Βρετανούς καλλιτέχνες να σχεδιάσουν τη δική τους εκδοχή αφίσας για τους Ολυμπιακούς και Παραολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου 2012, εκφράζοντας το τι σημαίνει για αυτούς το πνεύμα των Αγώνων. Οι καλλιτέχνες ήταν οι: Tracey Emin, Martin Creed, Rachel Whiteread, Chris Ofili, Gary Hume, Anthea Hamilton, Howard Hodgkin, Bridget Riley, Fiona Banner, ον Michael Craig-Martin, Sarah Morris και οι Bob και Roberta Smith. Το μετάλλιο των Αγώνων, το οποίο σχεδιάστηκε από τους Έλενα Βότση και David Watkins, έχει στη μία όψη το λογότυπο των Αγώνων και στην άλλη τη μορφή της Θεάς Νίκης μπροστά από το Παναθηναικό Στάδιο.
Τα τεκμήρια είναι από τη συλλογή του Ολυμπιακού Μουσείου στο SearchCulture.gr και διατίθενται όλα με άδεια χρήσης CC BY-NC-ND 4.0 GR (Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα).
Το αφιέρωμα αυτό δημοσιεύεται και στο blog της Europeana, στο πλαίσιο του έργου Europeana Common Culture. Από τον Ιανουάριο του 2019, το ΕΚΤ συμμετέχει ως εταίρος στο ευρωπαϊκό έργο Europeana Common Culture, το οποίο στοεχεύει στην ενίσχυση της συνεργασίας των εθνικών συσσωρευτών με τη Europeana μέσα από την αύξηση του περιεχομένου Ανοικτής Πρόσβασης στην ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη και στην εναρμόνιση των πολιτικών, των τεχνολογιών και των υποδομών που διέπουν τη συσσώρευση και τη συνολικότερη διάχυση του έργου της Europeana. Οδεύοντας προς τη λήξη του έργου, το ΕΚΤ έχει ήδη πετύχει σημαντική αύξηση του ελληνικού περιεχομένου που διατίθεται στη Europeana και βελτίωση της ποιότητάς του.
Το ΕΚΤ και ο ψηφιακός δημόσιος χώρος για τον πολιτισμό
Το ΕΚΤ, σε συνεργασία με έγκριτους φορείς, προωθεί την ιδέα ενός ψηφιακού δημόσιου χώρου για τον πολιτισμό που παράγεται στην Ελλάδα. Στη διαδικτυακή πύλη SearchCulture.gr συγκεντρώνονται τεκμήρια από σημαντικές πολιτιστικές συλλογές, ενώ διευρύνεται διαρκώς το διαθέσιμο περιεχόμενο. Ταυτόχρονα, το ΕΚΤ συμβάλλει στην ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού, τροφοδοτώντας την Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Europeana με περιεχόμενο κατόπιν συμφωνίας με τους φορείς.
Στόχος του ΕΚΤ είναι η διάχυση της γνώσης με τους ελάχιστους δυνατούς περιορισμούς, η διεύρυνση των τρόπων διαμοιρασμού και χρήσης του σύγχρονου ψηφιακού πολιτισμού και της ψηφιοποιημένης πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και η διασφάλιση της πρόσβασης των πολιτών στο δημόσιο πολιτιστικό αγαθό.
Η αναβάθμιση και επέκταση του SearchCulture.gr με νέες λειτουργικότητες, πραγματοποιείται από το ΕΚΤ στο πλαίσιο της πράξης “Εθνικό Πληροφοριακό Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας: Υποδομή Συσσώρευσης, Τεκμηρίωσης και Διάθεσης Ψηφιακού Περιεχομένου με διασφάλιση διαλειτουργικότητας, μακροχρόνιας διατήρησης και ανοικτής πρόσβασης”. Η πράξη υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος “Μεταρρύθμιση του Δημόσιου Τομέα” (ΕΣΠΑ 2014-2020) και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση - Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και εθνικούς πόρους.