Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας στηρίζει το Παρατηρητήριο Γεωεπιστημών και Κλιματικής Αλλαγής Αντικυθήρων

Μια πρωτοποριακή ερευνητική υποδομή, μοναδική στη ΝΑ Ευρώπη, υλοποιείται τα τελευταία χρόνια στο νησί των Αντικυθήρων. Πρόκειται για το Παρατηρητήριο Γεωεπιστημών και Κλιματικής Αλλαγής Αντικυθήρων (ΠΑΓΓΑΙΑ) που έχει δημιουργήσει το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ), με στόχο να αποτελέσει κεντρικό σταθμό αναφοράς για την παρακολούθηση κλιματικών και γεωφυσικών παραμέτρων υποβάθρου. Τις πρώτες δράσεις και μετρήσεις του Παρατηρητηρίου χρηματοδοτεί ήδη το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας - European Research Council (ERC), στο πλαίσιο ερευνητικού έργου που επικεντρώνεται στη μελέτη της μεταφοράς σκόνης από την έρημο Σαχάρα. 

Η αρχική ιδέα και η υλοποίηση του έργου ξεκίνησε το 2017 με την ενεργό στήριξη του Δήμου Κυθήρων, της Επιτροπής Εγχωρίου Περιουσίας Κυθήρων και Αντικυθήρων, της Περιφέρειας Αττικής και του ΥΠΠΕΘ. Το ERC έβαλε τις βάσεις για τη δημιουργία του Παρατηρητηρίου και τα πρώτα στάδια λειτουργίας του, μέσω της συμμετοχής του ΕΑΑ στο ερευνητικό έργο D-TECT - Does dust TriboElectrification affect our ClimaTe του προγράμματος Ορίζοντας 2020. Συντονιστής του έργου είναι ο Δρ. Bασίλειος Αμοιρίδης, Διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) και επικεφαλής της ομάδας ατμοσφαιρικής τηλεπισκόπησης "Remote sensing of Aerosols, Clouds and Trace gases”. 

Για το επόμενο διάστημα, το Παρατηρητήριο θα χρηματοδοτηθεί, κατά κύριο λόγο, από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (κατά 75%, ενώ η εθνική συμμετοχή θα καλύψει το 25% του συνολικού ποσού). Συγκεκριμένα η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων θα επενδύσει 20 εκατομμύρια ευρώ για την παρακολούθηση της ατμόσφαιρας στο Παρατηρητήριο, ενώ η δημιουργία της εγκατάστασης υποστηρίζεται και από ιδιωτικές εταιρείες και ιδρύματα στην Ελλάδα (όπως η COSMOTE και το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος).

Όπως επισημαίνεται σε σχετική ανακοίνωση του ΕΑΑ, με την υλοποίηση του έργου η χώρα μας θα συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πρωτοπόρους πανευρωπαϊκά στην έρευνα του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής, στη μελέτη των επιπτώσεων της, στην ανάπτυξη υπηρεσιών έγκαιρης προειδοποίησης και στην έρευνα γεωφυσικών φαινομένων. 

Το νησί των Αντικυθήρων θεωρείται, κατόπιν μελέτης του ΕΑΑ, ως ιδανικός τόπος συλλογής κλιματικών και γεωφυσικών δεδομένων λόγω της ελάχιστης ρύπανσης, της μικρής ανθρωπογενούς δραστηριότητας και της εγγύτητας του στο ελληνικό τόξο. Χάρη στην γεωγραφική τοποθεσία του νησιού, το οποίο βρίσκεται στο σταυροδρόμι των αέριων μαζών που προέρχονται από την έρημο Σαχάρα, το ηφαίστειο της Αίτνας και σημαντικές μεγαλουπόλεις της Μεσογείου, το παρατηρητήριο ΠΑΓΓΑΙΑ έχει τη δυνατότητα να αναδειχθεί σε μια πρώτης τάξεως ερευνητική υποδομή, κατά τα πρότυπα του Συστήματος Παρακολούθησης του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού.

Ένας αστρονομικός θόλος 3m, με δυνατότητες παρακολούθησης της τροχιάς του ήλιου, έχει εγκατασταθεί σε μια εξειδικεύμενη πλατφόρμα στην ανατολική πλευρά του σταθμού των Αντικυθήρων. Στον θόλο φιλοξενείται το ηλιακό πολωσίμετρο SolPol. 

Σήμερα το ΠΑΓΓΑΙΑ  διαθέτει εξελιγμένο επιστημονικό εξοπλισμό για την παρακολούθηση και καταγραφή κλιματικών παραμέτρων και ακραίων καιρικών φαινομένων στην ευρύτερη περιοχή. Στο επίκεντρο του έργου D-TECT του ERC είναι η μελέτη του κύκλου ζωής των πολύ μεγάλων σωματιδίων της ερημικής σκόνης, θέμα που απασχολεί έντονα την ερευνητική κοινότητα. Οι ερευνητές πραγματοποιούν πειράματα με το νέο σύστημα lidar πολωσιμετρίας (το αποκαλούμενο Wall-E) για τον εντοπισμό και τον προσδιορισμό του προσανατολισμού των σωματιδίων σκόνης. Οι πληροφορίες αυτές αποστέλλονται στο EΑΑ για να βοηθήσουν στη θεωρητική κατανόηση και την προσομοίωση του αινιγματικού κύκλου ζωής της σκόνης.

Επιπλέον, το ΠΑΓΓΑΙΑ καταγράφει ατμοσφαιρικές παραμέτρους που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, την ποιότητα του αέρα και τις φυσικές καταστροφές, τις οποίες διαθέτει σε πραγματικό χρόνο στο ελληνικό κράτος, την ακαδημαϊκή κοινότητα και τα ερευνητικά κέντρα, με στόχο να συμβάλει στη βελτίωση των κλιματικών προβολών σε περιφερειακή κλίμακα, στον αποτελεσματικό μετριασμό και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Το Παρατηρητήριο αναμένεται να εκπροσωπήσει την Ελλάδα σε σημαντικές εθνικές και πανευρωπαϊκές ερευνητικές υποδομές, όπως τα ACTRIS, ICOS και EPOS. Πρόκειται για μια εμβληματική δράση που θα καλύψει το κενό παρακολούθησης της κλιματικής αλλαγής σε εθνικό επίπεδο, στο πλαίσιο και της Συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα.

Παράλληλα το έργο έχει και σημαντικές κοινωνικές διαστάσεις αφού θα σταθεί η σημαντικότερη αφορμή για την αποτροπή της πληθυσμιακής ερήμωσης του νησιού των Αντικυθήρων. «Η δημιουργία και η επέκταση του ΠΑΓΓΑΙΑ θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, θα αναπτύξει τον επιστημονικό τουρισμό, παράλληλα με το ήδη υφιστάμενο κύμα τουριστών που επισκέπτονται τον Ορνιθολογικό Σταθμό των Αντικυθήρων, και θα προσελκύσει κόσμο στο νησί, το οποίο έχει σήμερα λιγότερους από 50 κατοίκους», δήλωσε σχετικά ο δήμαρχος των Κυθήρων, Ευστράτιος Χαρχαλάκης. 

Σημειώνεται ότι το ΕΚΤ λειτουργεί ως Εθνικό Σημείο Επαφής για το πρόγραμμα του ERC στον Ορίζοντα 2020, παρέχοντας μια σειρά ολοκληρωμένων υπηρεσιών στην ελληνική ερευνητική κοινότητα. Η ομάδα εμπειρογνωμόνων του ΕΚΤ υποστηρίζει τους Έλληνες ερευνητές να καταρτίσουν τις προτάσεις τους και να διεκδικήσουν χρηματοδότηση, και στη συνέχεια τους υποστηρίζει στην υλοποίηση του ερευνητικού τους έργου. 

Στο πλαίσιο, μάλιστα, των εκδόσεων του ΕΚΤ για τις επιδόσεις των ελληνικών φορέων στον Ορίζοντα 2020, διατίθεται online η έκθεση για την ελληνική συμμετοχή στο πρόγραμμα του ERC την περίοδο 2014-2018. Τη συγκεκριμένη περίοδο χρηματοδοτήθηκαν 30 ερευνητικά έργα στα οποία συμμετείχαν 35 ελληνικοί φορείς, κατά κύριο λόγο ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια.