"Θα πρέπει να δημιουργηθούν δομές στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα, που θα ξεχωρίζουν ιδέες και θα τις προωθούν στην αγορά"

Αθανάσιος Παπαθανασίου

Επικ. Καθηγητής Σχολής Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ

Τεύχος 107 | Μάρτιος - Μάιος 2017

Interview

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (ERC) ανακοίνωσε πρόσφατα τη χρηματοδότηση 133 ερευνητικών προτάσεων στο πλαίσιο των δράσεων "Proof of Concept", που αφορούν τη διερεύνηση της δυνατότητας ενός καινοτόμου ευρήματος, που προέκυψε από προγενέστερη χρηματοδότηση από το ERC, για οικονομική ή κοινωνική αξιοποίηση.
Η μοναδική ελληνική πρόταση που εγκρίθηκε, σε αυτόν τον γύρο, είναι αυτή του Αθανάσιου Παπαθανασίου, Επικ. Καθηγητή της Σχολής Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ, με τίτλο: "Commercialization of a novel method for fabricating cheap tailor-made superhydrophobic surfaces (HYDROPHO-CHEAP)". Η συγκεκριμένη πρόταση, μάλιστα, επελέγη, με άλλες πέντε, για να συμπεριληφθεί στο δελτίο τύπου της ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων του ERC. Η πρόταση αφορά την αξιοποίηση μιας καινοτόμου μεθοδολογίας για την κατασκευή υπερυδρόφοβων επιφανειών χαμηλού κόστους και με μεγάλη σταθερότητα. Θα διερευνηθεί η αξιοποίησή της στη συλλογή νερού από ομίχλη, σε μικροαναλυτικές συσκευές (Lab-on-Chip) και στη τριβομείωση σε πλωτά σκάφη.
Ο  Αθ. Παπαθανασίου έχει ήδη χρηματοδοτηθεί από το ERC για το έργο "HYDROFAKIR" μέσω του προγράμματος  "starting grants" για το διάστημα 2010-15. Ο Α. Παπαθανασίου σε συνέντευξη του στους Δημήτρη Μαραγκό και Μαργαρίτη Προέδρου, μίλησε για το ευρωπαϊκό παράδοξο της μη αξιοποίησης, για εμπορικούς σκοπούς, της έρευνας που γίνεται στην Ευρώπη ενώ ανέφερε και πως θα μπορούσε το έργο του να συνδεθεί με την βιομηχανία.
Θα μπορούσατε να μας παρουσιάσετε συνοπτικά την κύρια ερευνητική σας δραστηριότητα; Σε ποιους τομείς εστιάζεται η έρευνά σας και ποια τα καινοτόμα χαρακτηριστικά της;

Ερευνητικά ασχολούμαι κυρίως με τις λεγόμενες διεπιφάνειες, δηλαδή τα σύνορα μεταξύ υγρών-στερεών, υγρών-αερίων ή στερεών-αερίων. Η σχέση που αναπτύσσεται στις διεπιφάνειες είναι καθοριστική σε πολλά φυσικά φαινόμενα τα οποία μακροσκοπικά εκδηλώνονται είτε με την διαβρεκτικότητα στερεών από υγρά, είτε με την τριβή υγρών πάνω σε στερεά, με τη συμπύκνωση αερίων σε στερεά ή με την εξάτμιση υγρών σε στερεά. Αυτό που θέλουμε είναι να κάνουμε αυτές τις διεπιφάνειες ενεργές, δηλαδή να μπορούμε να αλλάζουμε τις ιδιότητες τους, ιδανικά πατώντας ένα κουμπί να γίνονται πότε υδρόφοβες και πότε υδρόφιλες. Να έχουμε δηλαδή μια επιφάνεια η οποία θα έχει ελεγχόμενη τριβή σε υγρά ή να έχουμε μια επιφάνεια στην οποία θα κάνουμε ελεγχόμενη συμπύκνωση ή ελεγχόμενη εξάτμιση. Αυτό είναι σημαντικό διότι ελέγχοντας τη διαβρεκτικότητα μιας επιφάνειας μπορεί κανείς να διακινήσει πολύ μικρές σταγόνες μέσα στις επιφάνειες με πολύ μικρή ενεργειακή κατανάλωση. Είναι πολύ σημαντικό να μπορεί κανείς να έχει αναλυτικές διατάξεις σε πολύ μικρό μέγεθος και λόγω αυτού του μεγέθους να έχουν πολύ μικρό κόστος. Έτσι λοιπόν, ιδανικά θα ήθελε κάποιος να έχει αναλυτικές διατάξεις μιας χρήσης τις οποίες θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει πολύ εύκολα και αποδοτικά.

Κατά πόσο θεωρείτε ότι σας βοήθησε η χρηματοδότηση που πήρατε από το ERC για το έργο HYDROFAKIR (Starting Grant) στην εξέλιξη της ακαδημαϊκής και επαγγελματικής σας σταδιοδρομίας;

Το Starting Grant ήταν ο πιο σημαντικός σταθμός στην ερευνητική μου σταδιοδρομία μέχρι τώρα. Και αυτό γιατί μου έδωσε τη δυνατότητα να δοκιμάσω μια ιδέα που είχα, όχι όμως θεωρητικά αλλά στην πράξη. Έστησα δική μου ερευνητική ομάδα, δικό μου εργαστήριο και διαχειρίστηκα ένα μεγάλο ποσό, ώστε να πραγματοποιήσω τις ερευνητικές μου επιδιώξεις. Επαγγελματικά αυτό βοήθησε σημαντικά στο να έχω μια θέση στο ΕΜΠ ως επίκουρος καθηγητής και να συνεχίσω από αυτό το πόστο την ερευνητική μου δραστηριότητα.

Το έργο HYDROFAKIR είχε και κάποια απτά αποτελέσματα, μερικά από τα οποία δεν δημοσιεύτηκαν και έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αναπτύξαμε μια μεθοδολογία για την κατασκευή υπερυδρόφιλων επιφανειών, η οποία χαρακτηρίζεται από πολύ μικρό κόστος και μεγάλη ταχύτητα. Θέλουμε να αξιοποιήσουμε τη μεθοδολογία που βρήκαμε και να δούμε κατά πόσο μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη από εφαρμογές που έχουν να κάνουν με μειωμένη τριβή στην κύλιση υγρών μέχρι και στη συλλογή νερού από την ομίχλη. Οι υδρόφοβες επιφάνειες είναι πολύ σημαντικές στο να συλλέξει κανείς νερό. Θέλουμε να μιμηθούμε τη φύση και πιο συγκεκριμένα το σκαθάρι της ερήμου το οποίο κατορθώνει και πίνει νερό από την ομίχλη στην έρημο.

Ποια αναμένετε να είναι η συνεισφορά της νέας χρηματοδότησης ERC Proof of Concept (PoC) που λάβατε πρόσφατα για το έργο Hydropho-Cheap, στην οικονομική & κοινωνική αξιοποίηση της μέχρι τώρα ερευνητικής σας δραστηριότητας;

Είμαι αρκετά αισιόδοξος και αυτό γιατί είναι η πρώτη φορά που θα δοκιμάσουμε κάποιο εύρημα μας στην πράξη. Είναι μια περιοχή που δεν την έχει διερευνήσει κανείς και θέλουμε να δούμε αν μπορούμε να έχουμε κάτι χειροπιαστό. Για την καλύτερη αξιοποίηση σκοπεύουμε να κατοχυρώσουμε με διπλώματα ευρεσιτεχνίας τα ευρήματα μας και αυτός είναι ο λόγος που δεν τα έχουμε δημοσιεύσει μέχρι τώρα. Στη συνέχεια επιθυμούμε να εκθέσουμε τα ευρήματα μας σε επιχειρήσεις που μπορεί να ενδιαφερθούν για αυτές τις επιφάνειες. Έχουμε ήδη κάνει επαφές με ναυτιλιακές εταιρείες, διότι θέλουμε να δοκιμάσουμε κατά πόσο μπορούμε να μειώσουμε την τριβή σε πλωτά σκάφη και σκοπεύουμε να διερευνήσουμε το ενδιαφέρον και από άλλες εταιρείες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει το "ευρωπαϊκό παράδοξο", ότι ενώ γίνεται πολύ καλή έρευνα με σημαντικά αποτελέσματα, δεν υπάρχει αξιοποίηση αυτών σε εμπορικό επίπεδο και σε διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Πώς εκτιμάτε ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτό το φαινόμενο;

Συμφωνώ ότι πολλές ερευνητικές ιδέες μένουν στη θεωρία και δεν προχωρούν στην αγορά. Πιστεύω ότι ο λόγος για αυτό είναι ότι δεν υπάρχει το κατάλληλο οικοσύστημα στην Ευρώπη όπου θα πάρει μια ιδέα, θα βοηθήσει τον ερευνητή να την προχωρήσει και στη συνέχεια να την κάνει κάτι χειροπιαστό. Όχι κατ’ ανάγκη να γίνει προϊόν που θα το πουλήσει ο ίδιος αλλά να το πάει δυο βήματα παρακάτω για να γίνει κάτι υλοποιήσιμο. Υπάρχει ένα κενό μεταξύ της έρευνας και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Αυτός είναι ο λόγος που δεν προχωράνε οι ιδέες. Θα μπορούσε η ΕΕ να χρηματοδοτήσει μικρομεσαίες επιχειρήσεις που θα αναλάβουν το ρίσκο να αξιοποιήσουν μια ερευνητική ιδέα. Από εκεί και πέρα ο ίδιος ο ερευνητής, επειδή πονάει την ιδέα του θα έχει και το κίνητρο να την προχωρήσει.

Για την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων στην Ελλάδα τον πρώτο λόγο έχουν τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα. Πρέπει να λειτουργήσουν συστηματικά και εντατικά ούτως ώστε να προωθήσουν νέες ερευνητικές ιδέες. Πιστεύω ότι θα πρέπει να δημιουργηθούν δομές μέσα στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά κέντρα, των οποίων η δράση θα είναι να ξεχωρίζουν ιδέες και να τις προωθούν στην αγορά, αναλαμβάνοντας βέβαια την κατοχύρωση τους και τη συνέχεια αυτής της πορείας.

Ποια οφέλη βλέπετε από τη διασύνδεση των Ελλήνων επιστημόνων της διασποράς με την Ελλάδα;

Νομίζω ότι η διασύνδεση των επιστημόνων του εξωτερικού με την Ελλάδα είναι πολύ σημαντική. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν εκτεθεί σε διαφορετικά περιβάλλοντα, έχουν ταξιδέψει στο εξωτερικό, έχουν δει διαφορετικούς ανθρώπους και σίγουρα έχουν λύσει προβλήματα τα οποία ενδεχομένως δεν έχουν εμφανιστεί στην Ελλάδα ακόμη. Έχοντας αυτό το πλεονέκτημα νομίζω ότι μπορούν να συνεισφέρουν με τεχνογνωσία στο να επιλυθούν προβλήματα στον τόπο μας. Γι’ αυτό πρέπει οι Έλληνες ερευνητές και τα ερευνητικά κέντρα να συνεισφέρουν να ενισχυθεί η σχέση με τους Έλληνες επιστήμονες στο εξωτερικό. Η ερευνητική συνεργασία μεταξύ Ελλήνων του εξωτερικού με Έλληνες στην Ελλάδα είναι σημαντική διότι βοηθάει στο να εκτεθούν οι Έλληνες του εσωτερικού στην έρευνα που γίνεται στο εξωτερικό. Μόνο και μόνο αυτή η συνεργασία είναι πάρα πολύ σημαντική για την ελληνική ερευνητική δραστηριότητα, γιατί εκσυγχρονίζει την ερευνητική δραστηριότητα στην Ελλάδα.