Τη μελέτη του φαινομένου της Αστικής Θερμικής Νησίδας σε δέκα ευρωπαϊκές πόλεις μέσω (κυρίως) δορυφορικών παρατηρήσεων είχε ως στόχο το ερευνητικό έργο 'Αστικές Θερμικές Νησίδες και Αστική Θερμογραφία' (Urban Heat Island and Urban Thermography) που χρηματοδοτήθηκε από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (European Space Agency - ESA) και ολοκληρώθηκε πρόσφατα. Στο έργο συμμετείχε το Ινστιτούτο Διαστημικών Εφαρμογών & Τηλεπισκόπησης (ΙΔΕΤ) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, μαζί με πέντε φορείς από άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Ένας από τους βασικούς λόγους που ώθησε την ESA να χρηματοδοτήσει το συγκεκριμένο έργο ήταν ο υψηλός αριθμός θυμάτων σε αστικά κέντρα από φαινόμενα καύσωνα την προηγούμενη δεκαετία. Συγκεκριμένα, στη δεκαετία 1998 ως 2009 οι καύσωνες ήταν η αιτία για 70.000 θανάτους στην Ευρώπη, κατατάσσοντάς τους, από πλευράς ανθρωπίνων θυμάτων, στην πρώτη θέση των φυσικών καταστροφών. Μόνο στο Παρίσι, τον Αύγουστο του 2003 ο καύσωνας που κράτησε εννέα ημέρες προκάλεσε 4.867 θανάτους. Οι καύσωνες πλήττουν κυρίως τις αστικές περιοχές, λόγω της τοπικά δυσανάλογης αύξησης της θερμοκρασίας, φαινόμενο που είναι γνωστό ως Αστική Θερμική Νησίδα (ΑΘΝ).
Πυκνοδομημένες πόλεις με χαμηλά ποσοστά χώρων πρασίνου (όπως η Αθήνα) είναι ακόμη πιο επιρρεπείς σε κύματα καύσωνα, καθώς η θερμοκρασία στο κέντρο της πόλης μπορεί να είναι αρκετούς βαθμούς Κελσίου υψηλότερη από ό,τι στην ύπαιθρο που περιβάλλει τις πόλεις. Η μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού στα αστικά κέντρα αυξάνει την επικινδυνότητα επεισοδίων θερμοπληξίας ευαίσθητων ομάδων του πληθυσμού, αλλά και την ενεργειακή κατανάλωση, προκαλώντας προβλήματα στην ηλεκτροδότηση.
Την κοινοπραξία του έργου συντόνισε η ιταλική εταιρία εφαρμογών τηλεπισκόπησης και γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών Planetek και συμμετείχαν το ΙΔΕΤ, η ισπανική εταιρία Indra Espacio, η βελγική Eurosense, η πορτογαλική EDISOFT και το βελγικό ινστιτούτο VITO. Επιπλέον, από ελληνικής πλευράς συνεργάστηκαν με το ΙΔΕΤ και επιστήμονες του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) και του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών μέσω του έργου είχε στόχο τη διευκόλυνση φορέων-χρηστών σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και υπηρεσιών μετεωρολογικών προγνώσεων και πολιτικής προστασίας, προκειμένου να αντιμετωπιστεί με τον βέλτιστο τρόπο το πρόβλημα της Αστικής Θερμικής Νησίδας τους καλοκαιρινούς μήνες. Ο ρόλος των τελικών φορέων-χρηστών ήταν καθοριστικός για την επιτυχία του έργου, το δε έργο εντάχθηκε στο πρόγραμμα Data User Element (DUE). Από ελληνικής πλευράς συμμετείχαν ως φορείς-χρήστες η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία, η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, οι Δήμοι Αθηναίων, Αμαρουσίου και Θεσσαλονίκης, και η ΕΤ3.
Όπως επισημαίνει ο Ι. Δαγκλής, Διευθυντής του ΙΔΕΤ, στο πλαίσιο του έργου παρήχθησαν τα ακόλουθα προϊόντα:
- Καθημερινοί χάρτες κατανομής της επιφανειακής θερμοκρασίας (εδάφους και αέρα)
- Πρόγνωση της κατανομής της θερμοκρασίας αέρα για τις προσεχείς 3 ημέρες
- Πρόγνωση της θερμικής δυσφορίας που θα αισθανθεί ο πληθυσμός, προκειμένου να ληφθούν εγκαίρως τα απαραίτητα μέτρα σε τοπική κλίμακα (νοσοκομεία, ασθενοφόρα κ.λπ.)
- Χάρτες επικινδυνότητας καύσωνα ανά δήμο από ιστορικά δεδομένα (εδάφους, δορυφορικά και μοντέλου).
Αξίζει να σημειωθεί ότι στο πλαίσιο υποστήριξης του έργου, διοργανώθηκε το καλοκαίρι του 2009 μια πολυσύνθετη καμπάνια μετρήσεων εδάφους, αέρος και διαστήματος με αντικείμενο την Αθήνα και κωδική ονομασία Thermopolis 2009 και οικονομική υποστήριξη από την ESA. Στην καμπάνια συμμετείχαν πολλοί ελληνικοί φορείς (ΙΔΕΤ, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ΕΜΥ) και έγιναν μετρήσεις σε διάφορα σημεία της Αθήνας ? μεταξύ άλλων πάνω στη στέγη του νέου Μουσείου της Ακρόπολης και πάνω στον βράχο της Ακρόπολης. Οι μετρήσεις από αέρος πραγματοποιήθηκαν από το ισπανικό Instituto Nacional de Tecnica Aerospacial και την ελληνική εταιρία Airphotographic.
Ενδεικτικό αποτέλεσμα του έργου είναι οι δορυφορικοί χάρτες της Αθήνας, που δείχνουν την κατανομή της επιφανειακής θερμοκρασίας εδάφους από τις 20 ως τις 29 Ιουνίου 2007, ημέρες που η πόλη έζησε έναν ισχυρό καύσωνα (μεγάλης έντασης και διάρκειας). Οι εικόνες έχουν ληφθεί γύρω στις 20:30 UTC (23:00 τοπική ώρα). Οι υψηλότερες θερμοκρασίες σχετίζονται με τις αστικές ζώνες σχηματίζοντας μια τυπική ΑΘΝ (πιο εμφανής τις πρώτες ημέρες). Λόγω των υψηλών θερμοκρασιών και των ισχυρών ανέμων ξέσπασε και η καταστροφική πυρκαγιά στην Πάρνηθα η οποία κατάστρεψε σημαντικό μέρος του Εθνικού Δρυμού. Η πυρκαγιά είναι εμφανής και στην εικόνα της 28ης Ιουνίου στο βόρειο τμήμα του λεκανοπεδίου της Αττικής.
Η ελληνική συμβολή συντονίστηκε από τον κ. Ιωάννη Δαγκλή, διευθυντή του ΙΔΕΤ. Στην υλοποίηση του έργου συμμετείχαν από το ΙΔΕΤ οι: Ιφιγένεια Κεραμιτσόγλου, Βασίλειος Αμοιρίδης, Χαράλαμπος Κοντοές, Νικόλαος Σηφάκις και Θέμος Χαιρεκάκης, από το ΑΠΘ οι: Δημήτριος Μελάς και Θεόδωρος Γιάνναρος, από το ΙΤΕ ο Νεκτάριος Χρυσουλάκης, και από το ΕΚΠΑ η Μαρίνα Σταθοπούλου.
Περισσότερες πληροφοριές παρέχονται στον δικτυακό τόπο του έργου http://www.urbanheatisland.info.