"H ώσμωση μεταξύ της Παιδείας και της Έρευνας αποτελεί αναγκαιότητα για τη διαμόρφωση της Οικονομίας της Γνώσης"

Ο νόμος για την Έρευνα που ψηφίστηκε πρόσφατα αποτελεί την πρώτη από τρεις νομοθετικές παρεμβάσεις που έχουμε σχεδιάσει για την υλοποίηση της πολιτικής μας για την Έρευνα και την Καινοτομία. Αυτή η πρώτη παρέμβαση, ο νόμος 4386/2016, αντιμετωπίζει, με εκτεταμένες τροποποιήσεις του προηγούμενου προβληματικού νόμου 4310/2014, άμεσα κι επείγοντα προβλήματα που σχετίζονται με την εύρυθμη λειτουργία των Ερευνητικών Κέντρων (ΕΚ) και βάζει τα θεμέλια για τα επόμενα νομοσχέδια.
Η δεύτερη νομοθετική παρέμβαση αφορά τη δημιουργία του Ελληνικού Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), το οποίο θα διαχειρίζεται τους πόρους ενός Ταμείου, αποκλειστικά εστιασμένου στη στήριξη της Έρευνας και της καινοτόμου επιχειρηματικότητας σε πρώιμο στάδιο. Το σχετικό νομοσχέδιο θα τεθεί σε διαβούλευση στο άμεσο μέλλον.
Τέλος, η διαμόρφωση ενός ολιστικού νόμου-Πλαισίου για την Έρευνα και την Καινοτομία, μετά από εκτεταμένη διαβούλευση των εμπλεκομένων φορέων αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί μέχρι τα τέλη του χρόνου.
Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι ο νέος νόμος για την Έρευνα, o 4386/2016, βελτιώνει τις εργασιακές σχέσεις του ερευνητικού προσωπικού των ΕΚ και δημιουργεί ευκαιρίες για τη δραστηριοποίηση νέων επιστημόνων στα ΕΚ και τα ΑΕΙ της χώρας. Παραδείγματα αποτελούν τα άρθρα του νόμου που επιτρέπουν τη δυνατότητα επιλογής της προτιμητέας εργασιακής σχέσης για την απασχόλησή νέων επιστημόνων σε ερευνητικά προγράμματα, και η δυνατότητα που δίνεται σε αυτούς να υποβάλλουν τις δικές τους ερευνητικές προτάσεις και, αν αυτές κριθούν θετικά, να είναι οι ίδιοι Επιστημονικοί Υπεύθυνοι για την υλοποίηση των ερευνητικών έργων που έχουν προτείνει. Με τον τρόπο αυτό τονώνεται η δημιουργικότητά τους και δημιουργούνται προοπτικές και ελκυστικές συνθήκες για να παραμείνουν και να εργαστούν ερευνητικά στη χώρα μας.
Επίσης, με τον νόμο αυτό αναμορφώνεται το διοικητικό μοντέλο των Ερευνητικών Κέντρων, κατά τρόπο που να ευνοείται η προσέλκυση καταξιωμένων επιστημόνων και ικανών διοικητικά διευθυντικών στελεχών, ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζεται η δυνατότητα ελέγχου στην περίπτωση που υπάρξουν αυθαιρεσίες. Θεσπίζεται η αξιολόγηση των Διευθυντών στο μέσον της θητείας τους από το επιστημονικό, τεχνικό και διοικητικό προσωπικό, ώστε, αν αυτή είναι θετική, να ισχυροποιούνται οι επιλογές που έχουν κάνει και, αν υπάρχουν αστοχίες ή αδυναμίες, να λαμβάνονται έγκαιρα διορθωτικά μέτρα. Αναμορφώνονται τα Επιστημονικά Συμβούλια των Ινστιτούτων, ώστε να έχουν λόγο οι ερευνητές στη διαμόρφωση των επιστημονικών επιλογών και επιπλέον θεσπίζεται αντιπροσωπευτική συμμετοχή των ερευνητών κατά την εκλογή των Διευθυντών.
Θα ήθελα να αναφερθώ όμως και στην αναβάθμιση του ρόλου του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΣΕΚ) ως γνωμοδοτικού οργάνου της Πολιτείας, με τη λειτουργία δύο τμημάτων, το ένα με εστίαση στην Έρευνα και το άλλο στις Εφαρμογές και την Καινοτομία.

Η συζήτηση για τη δημιουργία του ενιαίου χώρου Έρευνας-Παιδείας βρίσκεται σε εξέλιξη, αφού η ώσμωση μεταξύ της Παιδείας και της Έρευνας αποτελεί αναγκαιότητα για τη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων της κοινωνίας και τη διαμόρφωση της Οικονομίας της Γνώσης. Προσωπικά, πιστεύω ότι στον πυρήνα αυτής της συζήτησης πρέπει να βρίσκεται η βέλτιστη αξιοποίηση του διαθέσιμου ανθρώπινου δυναμικού και των υποδομών των ΑΕΙ και των ΕΚ, ώστε να προκύπτει επιστημονική και οικονομική προστιθέμενη αξία. Κι αυτό με τη διατήρηση της διακριτής αποστολής των ΑΕΙ ως φορέων εκπαίδευσης και των ΕΚ ως φορέων για στοχευμένη έρευνα. Για να συμβεί αυτό, δεν αρκεί μια απλή διαχειριστική προσέγγιση με τη θέσπιση κανόνων, αλλά η ζύμωση για τη διαμόρφωση της κατάλληλης κουλτούρας και συναντίληψης.

Η "ανοικτή πρόσβαση", τα "ανοικτά δεδομένα", η "ανοικτή καινοτομία", όλα τα "open" είναι ορολογίες που χρησιμοποιούνται εκτεταμένα αυτή την εποχή, αλλά χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο υιοθέτησης αντίστοιχων πρακτικών. Στο περιβάλλον της παγκοσμιοποιημένης γνώσης που επικρατεί, τέτοιες πρακτικές μπορεί πράγματι να προσφέρουν ευκαιρίες. Ενέχουν όμως και τον κίνδυνο για παρενέργειες που θα αυξάνουν το χάσμα καινοτομίας μεταξύ διαφόρων χωρών και περιφερειών. Το φαινόμενο "innovate here-exploit elsewhere" είναι χαρακτηριστικό και αφορά ιδιαίτερα τη χώρα μας. Πέρα λοιπόν από την αναπαραγωγή ορολογιών της μόδας, χρειάζεται σοβαρή εμβάθυνση πριν από την εφαρμογή αντίστοιχων πολιτικών.

Συνοπτικά, η πολιτική μας για την Έρευνα μπορεί να περιγραφεί ως μία πολιτική δημιουργίας ευκαιριών και ταυτόχρονα ανάπτυξης ερευνητικών θυλάκων που θα εμπνέουν και θα ευνοούν τη μετεξέλιξη αυτών των ευκαιριών σε καλές επιστημονικές και καινοτομικές επιχειρηματικές ιδέες. Στην προσπάθεια αυτή κανείς δεν περισσεύει, αρκεί να διασφαλίζεται το στοιχείο της επιστημονικής ποιότητας, το οποίο αποτελεί προϋπόθεση επιτυχίας.